10
- Ta postawa Protagorasa była wyrazem sceptycyzmu, tj. przekonania, Ŝe nie moŜna
osiągnąć pewności w dziedzinie poznania teoretycznego i praktycznego.
- Protagoras głosił zasadę homo-mensura (człowiek-miarą): „Człowiek jest miarą
wszystkich rzeczy, istniejących, Ŝe istnieją, i nieistniejących, Ŝe nie istnieją” (DK 80b 1).
Znaczy to, Ŝe jedynie człowiek jako jednostka rozstrzyga o tym, czy coś istnieje i jakie to
jest, nie ma natomiast Ŝadnego „obiektywnego” kryterium. Prowadziło to do relatywizmu
głoszącego, Ŝe wartość poznania jest względna, zaleŜna od czasu, osoby, warunków itd.
oraz do subiektywizmu, zgodnie z którym prawdą jest to, cokolwiek ktoś sobie wyobraŜa
lub myśli.
- Podstawą tych przekonań był sensualizm, czyli pogląd głoszący, Ŝe jedynym i
wystarczającym warunkiem wszelkiego poznania jest doświadczenie zmysłowe. PoniewaŜ
człowiek nie posiada Ŝadnego doświadczenia zmysłowego, którego przedmiotem byliby
bogowie, to w kwestiach religijnych Protagoras głosił agnostycyzm (tj. stanowisko, które
głosi, Ŝe problem ten jest nierozstrzygalny), co doprowadziło do oskarŜenia go przez
Ateńczyków o bezboŜność.
- Ten epistemologiczny minimalizm (subiektywizm, sensualizm, relatywizm, sceptycyzm)
opierał się na przekonaniu, Ŝe nie ma Ŝadnej trwałej natury rzeczy, do której odnosiłoby
się nasze poznanie. Znalazło to swój wyraz w konwencjonalizmie, tj. przekonaniu, Ŝe o
tym, co jest dobre, a co złe, a nawet o tym, jaka jest natura rzeczy, decyduje umowa
(konwencja). Dla Protagorasa umowa była środkiem cywilizacyjnego postępu, który
wyniósł ludzi ponad poziom zwierząt.
- Skoro nie ma Ŝadnych tez, które byłyby prawdziwe, bo nie ma Ŝadnej, obiektywnie
istniejącej natury rzeczy, naleŜy wybrać te twierdzenia, które są bardziej poŜyteczne. Było
to stanowisko utylitaryzmu.
- Sofiści uwaŜali, Ŝe cnota (arete) jest wiedzą, toteŜ cnoty-wiedzy moŜna się uczyć i
nauczać innych. Takie stanowisko nazywa się intelektualizmem etycznym. RóŜnice
między poszczególnymi sofistami wynikały ze sposobu rozumienia owej wiedzy. Dla
Protagorasa wiedzą była to zręczność, biegłość (euboulia). Hippiasz z Elidy głosił takŜe
intelektualizm etyczny, ale dla niego cnotą była wiedza o charakterze encyklopedycznym.
1. 4. GORGIASZ Z LEONTINOI (485-380przed Chrystusem) sformułował doktrynę
nihilizmu, która wyraŜała się w tezach przeciwstawionych nauce eleatów: 1/ nic nie
istnieje (nie ma bytu), gdyŜ to, o czym do tej pory mówili filozofowie przeczy sobie
wzajemnie; 2/ gdyby nawet byt istniał, nie byłby poznawalny – w ten sposób Gorgiasz
11
zerwał związek myślenia i jego przedmiotu – bytu; 3/ nawet gdyby moŜna było poznać
byt, nie moŜna by go wyrazić, bo słowo nie oznacza niczego poza sobą.
- Gorgiasz zwrócił uwagę na autonomię słowa: jest ono narzędziem perswazji,
przekonywania, moŜe niszczyć i kreować; zwłaszcza słowo poetyckie jest źródłem iluzji.
1. 5. PRODIKOS Z Keos (470-404 przed Chrystusem) był autorem mitu „Herakles na
rozdroŜu”: Herakles osiągnąwszy wiek młodzieńczy postanowił udać się na miejsce
odludne, aby zastanowić się, jaką drogę w Ŝyciu wybrać. Stanąwszy na rozstaju dróg
spotkał dwie kobiety: Arete (Cnotę) oraz Kakię (występek), która zaproponowała mu
Ŝ
ycie oddane przyjemności. Herakles wybiera jednak drogę Cnoty, gdyŜ tylko na tej
drodze moŜna uzyskać trwałą i nie przemijającą korzyść ( utylitaryzm).
2. 1. SOKRATES (399-470 przed Chrystusem) był tak waŜnym filozofem w dziejach
myśli staroŜytnej, Ŝe filozofów, którzy działali przed nim albo równolegle z nim, ale nie
pozostawali pod jego wpływem, nazywamy presokratykami.
-Kwestia sokratyczna: Sokrates niczego nie pisał, a wiadomości o jego Ŝyciu i poglądach
czerpiemy przede wszystkim od jego uczniów: Ksenofonta oraz Platona. Sokratesa
przedstawił takŜe w swojej komedii Chmury komediopisarz, Arystofanes.
- Sokrates został oskarŜony przez trzech Ateńczyków: Anytosa, Meletosa i Likona o
bezboŜność, psucie młodzieŜy i o to, Ŝe bada tajniki przyrody oraz „ze słabszego zdania
robi mocniejsze”. W wyniku procesu skazano Sokratesa na śmierć, ale nie wykonano
wyroku od razu. Sokrates spędza ok. 30 dni w więzieniu, rozmawiając ze swoimi
uczniami i oczekując na powrót okrętu z wyspy Delos, gdzie, jak co roku, wyruszyła
procesja do świątyni Apollona. Kiedy statek powraca – straŜnik przynosi Sokratesowi
kielich z cykutą.
2. 2. Zainteresowania Sokratesa:
- Zarówno Ksenofont, jak i Platon podają, Ŝe Sokrates nie interesował się problematyką
związaną z filozofią przyrody. Zajmowała go przede wszystkim problematyka etyczna:
„troska o duszę”. Sokrates zachęcał Ateńczyków, aby troszczyli się przede wszystkim o
duszę, aby była jak najlepsza i tę swoją działalność traktował jako „słuŜbę BoŜą”.
2. 3. Nowa koncepcja człowieka:
12
- Człowiekiem dla Sokratesa była dusza pojęta jako podmiot poznania oraz podmiot
wszelkich ludzkich decyzji i wypływających stąd moralnych działań. Taki podmiot
cechuje się wolnością/autonomią i niezaleŜnością (autarkia, enkrateia) od czegokolwiek,
dlatego w Platońskim dialogu Obrona Sokratesa (30c-d) Sokrates mówi do swoich
sędziów: „Bądźcie przekonani, Ŝe jeŜeli skaŜecie na śmierć mnie, takiego człowieka, jak
mówię, nie zaszkodzicie więcej mnie, niŜ sobie samym. PrzecieŜ mnie nie moŜe w
niczym zaszkodzić ani Meletos, ani Anytos. Nawet by nie potrafili! Bo mnie się zdaje, Ŝe
gorszy człowiek nie ma prawa zaszkodzić lepszemu. Pewnie, moŜe go zabić, skazać na
wygnanie, pozbawić czci i praw. Tylko Ŝe te rzeczy on pewnie uwaŜa, i ktoś inny moŜe,
za wielkie nieszczęścia, a ja zgoła nie uwaŜam; znacznie większe nieszczęście robić to, co
on teraz robi: niesprawiedliwie nastawać na Ŝycie człowieka” (tłum. W. Witwicki).
- Tak pojęta dusza jest bezpośrednio odniesiona do boga – ma się do boga upodabniać;
Sokrates zwykł był mawiać, Ŝe w jego wnętrzu odzywa się głos boŜy (daimonion), który
zakazuje mu podejmowania złych działań.
2. 4. Koncepcja cnoty:
- Troska o duszę wyraŜała się w tym, aby dusza była „jak najlepsza”, czyli aby posiadała
cnotę (arete);
- Cnota jest dobrem duchowym i w hierarchii dóbr stoi najwyŜej, wyŜej nawet od dóbr
witalnych, nie mówiąc o dobrach materialnych. Takie przekonanie, Ŝe dobra moralne są
najwyŜszymi dobrami, nazywa się MORALIZMEM.
- Konsekwencją cnoty jest poŜytek i szczęście. Sokrates uwaŜa, Ŝe szczęście jest celem
ludzkiego Ŝycia (EUDAJMONIZM), ale Ŝe to szczęście jest związane z cnotą-
najwyŜszym dobrem.
- Cnota jest dla Sokratesa wiedzą, ale wiedzą o dobru i złu moralnym
(INTELEKTUALIZM ETYCZNY). Jego zdaniem wystarczy wiedzieć, co jest dobre,
aby dobro czynić; człowiek postępuje źle z niewiedzy.
2. 5. Sokratejska metoda nauczania:
- Wyrocznia Apollona w Delfach powiedziała, Ŝe to Sokrates jest najmędrszy z ludzi.
Sokrates najpierw chciał pokazać, Ŝe ten i ów jest o wiele od niego mądrzejszy i dlatego
zaczepiał na ulicy tych, którzy uchodzili za mądrych i podejmował z nimi dialog.
Rozmowa ta przebiegała w kilku etapach:
Dostları ilə paylaş: |