3
obejmującą etykę, ekonomikę i politykę oraz filozofię pojetyczną – wytwórczą, uprawianą
po to, aby tworzyć rzeczy piękne.
- Dzisiaj wyróŜnia się następujące działy filozofii:
- TEORIA BYTU – która zajmuje się wszystkim, co istnieje (byt), szukając jego
przyczyn oraz warunków bycia bytem. Inne nazwy (ich uŜycie jest uzaleŜnione od
koncepcji filozofii i nurtu filozoficznego) to:
- ontologia – termin pochodzi od słowa: ontos – byt, bytujący oraz logos –
rozum, wiedza, teoria;
- metafizyka – termin pochodzący najprawdopodobniej od staroŜytnego
„wydawcy” pism Arystotelesa, Andronikosa z Rodos, który umieścił pisma dotyczące
teorii bytu po pismach o naturze (fizyka): meta ta physika.
- TEORIA POZNANIA – badająca źródła, prawdziwość i prawomocność ludzkiego
poznania; zwana takŜe: epistemologią (episteme –wiedza prawdziwa) lub gnozeologią
(gnosis – wiedza).
- FILOZOFIA PRZYRODY – kosmologia (kosmos – ozdoba, porządek, ład);
przedmiotem jej dociekań jest natura – przyroda;
- FILOZOFIA CZŁOWIEKA – antropologia (anthropos – człowiek), zwana takŜe
psychologią
racjonalną
lub spekulatywną
; przedmiotem jej dociekań jest struktura bytu
ludzkiego.
- FILOZOFIA BOGA – teologia naturalna albo racjonalna, gdyŜ prowadzi dyskurs o
Bogu w oparciu o rozum człowieka, nie korzystając z objawienia.
- ETYKA – (ethos- obyczaj) albo filozofia moralna jest nauką o tym, co przystoi, a
co nie (postępowanie moralne), jakie czyny ludzkie określamy jako moralnie dobre a jakie
nie (wartościowanie w aspekcie dobra i zła moralnego).
- ESTETYKA – (aisthesis – spostrzeŜenie zmysłowe, wraŜenie) – to nauka o pięknie i
tym, co się z pięknem wiąŜe (przeŜycie estetyczne, koncepcja sztuki, etc)
3
.
3.
PERIODYZACJA FILOZOFII STAROś
YTNEJ:
- VII/VI wiek przed Chr. – powstanie filozofii;
- 529 r. – koniec filozofii. W tym roku cesarz Justynian zamknął Akademię Platońską w
Atenach, która była instytucjonalną ostoją myśli pogańskiej. Z tego względu rok ten
uwaŜa się za koniec filozofii pogańskiej.
3
Por. tamŜe, s. 55-93.
4
Okresy:
I.
Powstania filozofii albo okres
naturalistyczny – VII/VI w. przed Chr.-
- dominują tutaj zainteresowania przyrodą (kosmosem);
- przedstawiciele: szkoła milezyjska, Ksenofanes, Heraklit z Efezu, Parmenides z Elei,
pitagorejczycy, Empedokles, Anaksagoras, Demokryt.
II. Okres oś
wiecenia staroŜ
ytnego albo humanistyczny – V w. przed Chr.
- dominują zainteresowania człowiekiem;
- przedstawiciele: sofiści, Sokrates.
III. Okres wielkich systemów staroŜ
ytnych – IV w. przed Chr.
- Platon, Arystoteles.
IV. Okres hellenistycznych szkół etycznych – III w. przed Chr. – II w. po Chr.
- podstawową problematyką jest problematyka etyczna; myśliciele tego okresu
poszukują odpowiedzi na pytanie: jak być wolnym i szczęśliwym;
- przedstawiciele: stoicy, epikurejczycy, sceptycy.
V. Okres synkretyczny- Iw. po Chr. – 529 r.
- dominują tutaj zainteresowania religijne: podstawowym pytaniem jest pytanie o to,
jak być zbawionym i osiągnąć podobieństwo do boga;
- przedstawiciele: Filon z Aleksandrii, Plotyn i neoplatonicy.
VI. Patrystyka – staroŜ
ytność
chrześ
cijań
ska –
do 749 r. (śmierć Jana z Damaszku,
ostatniego Ojca Kościoła Wschodniego).
5
I OKRES FILOZOFII STAROś
YTNEJ – okres zainteresowań
kosmologicznych.
1.
Zainteresowania tego okresu oscylują wokół wyjaśnienia natury (
physis) jako
całości. Pierwszym filozoficznym pytaniem, jakie filozofowie tego okresu stawiają
jest pytanie o ARCHE: 1/ o początkową postać świata; 2/ postać najistotniejszą, 3/
taką, która jest istotą-naturą rzeczy będącą źródłem jej stałego działania.
2.
Szkoła milezyjska to:
Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes. Wszyscy
ci myśliciele działali w Milecie (Jonia, Azja Mn.), łączył ich stosunek mistrz-
uczeń oraz zajmowali się podobną problematyką, tj. problematyką arche. Tales
twierdził, Ŝe arche jest woda, Anaksymander, Ŝe bezkres (apeiron), a
Anaksymenes – powietrze. Przyjmowali oni stanowisko
monizmu – tj. starali się
wyjaśnić rzeczywistość przy pomocy jednego elementu, jednej zasady. Był to
jednak monizm hilozoistyczny.
3.
HILOZOIZM jest to pogląd, który głosi, Ŝe z materią (hyle) nierozdzielnie
związany jest ruch, siła, Ŝycie (zoe), dusza (jako zasada Ŝycia).
4.
Przedstawicieli szkoły milezyjskiej Arystoteles nazywał „pierwszymi
filozofującymi” albo „fizjologami”. U nich bowiem dokonało się przejście ku
wyjaśnianiu filozoficznemu czyli naukowemu, gdyŜ: 1/ prowadzili oni swoje
dociekania za pomocą naturalnych zdolności poznawczych człowieka (obserwacja,
wnioskowanie); 2/ uzasadniali swoje stanowisko; 3/ szukali wyjaśnienia
najprostszego (monizm), najbardziej zrozumiałego.
5.
PITAGOREJCZYCY przyjęli, Ŝe arche świata jest liczba, która składa się z
dwóch elementów: granicy i bezkresu (dualizm). Badania naukowe prowadzili
oni w tym celu, aby poznając strukturę kosmosu wprowadzać porządek i ład do
własnego wnętrza (por. 15b).
6.
Nastę
pnym pytaniem było pytanie o to, czy
rzeczywistość
jest stała, czy się
zmienia. Pytanie to wyrosło poniekąd z pytania o
arche, gdyŜ Tales i jego szkoła
pojęli ową zasadę (arche) w sposób dynamiczny (hilozoizm).
7.
HERAKLIT z Efezu zaakcentował radykalną
zmienność
rzeczywistoś
ci, której
obrazem jest rzeka (nie moŜna wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo wciąŜ toczy
nowe wody). Stanowisko Heraklita głoszące powszechną zmienność
rzeczywistości nazywamy heraklityzmem lub wariabilizmem. Według Heraklita