Hist fil star sred 2008

 

3 

obejmującą etykę, ekonomikę i politykę oraz filozofię pojetyczną – wytwórczą, uprawianą 

po to, aby tworzyć rzeczy piękne. 

- Dzisiaj wyróŜnia się następujące działy filozofii: 

 

- TEORIA BYTU – która zajmuje się wszystkim, co istnieje (byt), szukając jego 

przyczyn oraz warunków bycia bytem. Inne nazwy (ich uŜycie jest uzaleŜnione od 

koncepcji filozofii i nurtu filozoficznego) to: 

 

 

- ontologia – termin pochodzi od słowa: ontos – byt, bytujący oraz logos – 

rozum, wiedza, teoria; 

 

 

- metafizyka – termin pochodzący najprawdopodobniej od staroŜytnego 

„wydawcy” pism Arystotelesa, Andronikosa z Rodos, który umieścił pisma dotyczące 

teorii bytu po pismach o naturze (fizyka): meta ta physika. 

 

- TEORIA POZNANIA – badająca źródła, prawdziwość i prawomocność ludzkiego 

poznania; zwana takŜe: epistemologią (episteme –wiedza prawdziwa) lub gnozeologią 

(gnosis – wiedza). 

 

- FILOZOFIA PRZYRODY – kosmologia (kosmos – ozdoba, porządek, ład); 

przedmiotem jej dociekań jest natura – przyroda; 

 

- FILOZOFIA CZŁOWIEKA – antropologia (anthropos – człowiek), zwana takŜe 

psychologią racjonalną lub spekulatywną; przedmiotem jej dociekań jest struktura bytu 

ludzkiego. 

 

- FILOZOFIA BOGA – teologia naturalna albo racjonalna, gdyŜ prowadzi dyskurs o 

Bogu w oparciu o rozum człowieka, nie korzystając z objawienia. 

 

- ETYKA – (ethos- obyczaj) albo filozofia moralna jest nauką o tym, co przystoi, a 

co nie (postępowanie moralne), jakie czyny ludzkie określamy jako moralnie dobre a jakie 

nie (wartościowanie w aspekcie dobra i zła moralnego). 

  

- ESTETYKA – (aisthesis – spostrzeŜenie zmysłowe, wraŜenie) – to nauka o pięknie i 

tym, co się z pięknem wiąŜe (przeŜycie estetyczne, koncepcja sztuki, etc)

3

. 

 

3.

 

PERIODYZACJA FILOZOFII STAROśYTNEJ: 

- VII/VI wiek przed Chr. – powstanie filozofii; 

- 529 r. – koniec filozofii. W tym roku cesarz Justynian zamknął Akademię Platońską w 

Atenach, która była instytucjonalną ostoją myśli pogańskiej. Z tego względu rok ten 

uwaŜa się za koniec filozofii pogańskiej. 

                                                 

3

 Por. tamŜe, s. 55-93. 

---

 

4 

Okresy: 

I.

 

Powstania filozofii albo okres naturalistyczny – VII/VI w. przed Chr.-  

- dominują tutaj zainteresowania przyrodą (kosmosem); 

- przedstawiciele: szkoła milezyjska, Ksenofanes, Heraklit z Efezu, Parmenides z Elei, 

pitagorejczycy, Empedokles, Anaksagoras, Demokryt. 

II.  Okres oświecenia staroŜytnego albo humanistyczny – V w. przed Chr. 

 

- dominują zainteresowania człowiekiem; 

 

- przedstawiciele: sofiści, Sokrates. 

III. Okres wielkich systemów staroŜytnych – IV w. przed Chr. 

 

- Platon, Arystoteles. 

IV. Okres hellenistycznych szkół etycznych – III w. przed Chr. – II w. po Chr. 

 

- podstawową problematyką jest problematyka etyczna; myśliciele tego okresu 

poszukują odpowiedzi na pytanie: jak być wolnym i szczęśliwym; 

 

- przedstawiciele: stoicy, epikurejczycy, sceptycy. 

V. Okres synkretyczny- Iw. po Chr. – 529 r.  

 

- dominują tutaj zainteresowania religijne: podstawowym pytaniem jest pytanie o to, 

jak być zbawionym i osiągnąć podobieństwo do boga; 

 

- przedstawiciele: Filon z Aleksandrii, Plotyn i neoplatonicy. 

VI. Patrystyka – staroŜytność chrześcijańska – do 749 r. (śmierć Jana z Damaszku, 

ostatniego Ojca Kościoła Wschodniego). 

 

 

 

 

---

 

5 

 

 

I OKRES FILOZOFII STAROśYTNEJ – okres zainteresowań kosmologicznych. 

 

 

1.

 

Zainteresowania tego okresu oscylują wokół wyjaśnienia natury (physis) jako 

całości. Pierwszym filozoficznym pytaniem, jakie filozofowie tego okresu stawiają 

jest pytanie o ARCHE: 1/ o początkową postać świata; 2/ postać najistotniejszą, 3/ 

taką, która jest istotą-naturą rzeczy będącą źródłem jej stałego działania. 

2.

 

Szkoła milezyjska to: Tales z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes. Wszyscy 

ci myśliciele działali w Milecie (Jonia, Azja Mn.), łączył ich stosunek mistrz-

uczeń oraz zajmowali się podobną problematyką, tj. problematyką arche. Tales 

twierdził, Ŝe arche jest woda, Anaksymander, Ŝe bezkres (apeiron), a 

Anaksymenes – powietrze. Przyjmowali oni stanowisko monizmu – tj. starali się 

wyjaśnić rzeczywistość przy pomocy jednego elementu, jednej zasady. Był to 

jednak monizm hilozoistyczny. 

3.

 

HILOZOIZM jest to pogląd, który głosi, Ŝe z materią (hyle) nierozdzielnie 

związany jest ruch, siła, Ŝycie (zoe), dusza (jako zasada Ŝycia). 

4.

 

Przedstawicieli szkoły milezyjskiej Arystoteles nazywał „pierwszymi 

filozofującymi” albo „fizjologami”. U nich bowiem dokonało się przejście ku 

wyjaśnianiu filozoficznemu czyli naukowemu, gdyŜ: 1/ prowadzili oni swoje 

dociekania za pomocą naturalnych zdolności poznawczych człowieka (obserwacja, 

wnioskowanie); 2/ uzasadniali swoje stanowisko; 3/ szukali wyjaśnienia 

najprostszego (monizm), najbardziej zrozumiałego. 

5.

 

PITAGOREJCZYCY  przyjęli, Ŝe arche świata jest liczba, która składa się z 

dwóch elementów: granicy i bezkresu (dualizm). Badania naukowe prowadzili 

oni w tym celu, aby poznając strukturę kosmosu wprowadzać porządek i ład do 

własnego wnętrza (por. 15b). 

6.

 

Następnym pytaniem było pytanie o to, czy rzeczywistość jest stała, czy się 

zmienia. Pytanie to wyrosło poniekąd z pytania o arche, gdyŜ Tales i jego szkoła 

pojęli ową zasadę (arche) w sposób dynamiczny (hilozoizm). 

7.

 

HERAKLIT z Efezu zaakcentował radykalną zmienność rzeczywistości, której 

obrazem jest rzeka (nie moŜna wejść dwa razy do tej samej rzeki, bo wciąŜ toczy 

nowe wody). Stanowisko Heraklita głoszące powszechną zmienność 

rzeczywistości nazywamy heraklityzmem lub wariabilizmem. Według Heraklita 

---