Hist fil star sred 2008

 

6 

owa zmienność jest radykalna, ale nie chaotyczna: zmianą od wewnątrz kieruje 

prawo, rozum, Logos. Rzeczywistość jest zatem racjonalna, a jej obrazem jest łuk i 

lira. Logos jest światu immanentny (tj. kieruje nim od wewnątrz), a rozum ludzki 

jest zakorzeniony w tym światowym Logosie („Granic duszy nie znajdziesz, tak 

głęboki jest jej logos”), co człowiek moŜe odkryć w introspekcji. 

8.

 

Heraklit dawał takŜe odpowiedź na pytanie o arche, a mianowicie, Ŝe jest nią 

ogień. UwaŜał, Ŝe świat rozwija się cyklicznie: co pewien czas następuje powrót 

ś

wiata do pierwotnego ognia (tj. zognienie świata), a następnie świat się znowu 

odradza. Ogień to przejaw działania Logosu, który kieruje wszelką zmianą. 

9.

 

Stałość i niezmienność rzeczywistości zaakcentował PARMENIDES z Elei. Jego 

zdaniem istnieje jeden, wieczny, niezmienny byt, który jest przedmiotem naszej 

myśli. Skoro nie moŜna myśleć o tym, co nie istnieje, dlatego Parmenides 

stwierdził, Ŝe „byt jest, niebytu nie ma” (zasada niesprzeczności) oraz Ŝe „byt jest 

bytem” (zasada ontologicznej toŜsamości). Z tych zasad Parmenides wysnuł 

własności bytu: byt nie powstaje i nie ginie; nie ma przeszłości, ani przyszłości, 

lecz jest teraźniejszością; jest niezmienny i nieruchomy, jest jednorodny i jeden; 

jest zamknięty w okowach granicy, zakończony, podobny do kuli (inaczej byłby 

niepoznawalny, a więc, niedoskonały). System Parmenidesa określamy jako 

monizm statyczny.  

10.

 

Parmenides oddzielił wyraźnie przedmiot poznania naukowego (wiedza 

prawdziwa), którym jest byt, od naszego poznania potocznego, które dotyczy 

zmiennej rzeczywistości, a które jest niepewne (doksa – mniemanie). Jego 

zdaniem wszelka zmiana - „powstawanie i zanikanie, zmiana miejsca i zmiana 

jasnej barwy” – to tylko „pusta nazwa”, gdyŜ naprawdę istnieje tylko jeden, 

wieczny i niezmienny byt. 

11.

 

Filozofowie, których określa się mianem pluralistów (Empedokles, 

Anaksagoras, Demokryt), pragnęli pogodzić naukowe wyjaśnianie 

rzeczywistości z potocznym, stałość ze zmiennością. Przyjęli zatem, Ŝe 

rzeczywistość naleŜy wyjaśniać przy pomocy kilku zasad, a były nimi elementy, 

które miały własności Parmenidejskiego bytu (nie powstawały, nie ginęły, były 

niezmienne, jednorodne) oraz siły, które wprawiały owe elementy w ruch. 

12.

 

EMPEDOKLES z Agrygentu twierdził, Ŝe naleŜy przyjąć 4 elementy: ziemię, 

powietrze, wodę i ogień, oraz 2 siły: Miłości (siła przyciągania) oraz Niezgody 

---

 

7 

(siła odpychania). Pod działaniem tych sił niezmienne elementy tworzą zmienne 

układy. 

13.

 

ANAKSAGORAS z Kladzomeny przyjął nieskończenie wiele elementów, które 

reprezentowały róŜne jakości. Elementy te zostały nazwane homoiomerami. W 

kaŜdej rzeczy znajduje się nieskończenie wiele tych jakości, ale w róŜnym 

„stęŜeniu”, które decyduje o specyfice danej rzeczy (np. w chlebie dominują 

jakości „chleba”). Owe homoiomerie wprawił w ruch Nous/ Duch/ Umysł, który 

jest transcendentny wobec tych jakości i oddziałuje na nie z zewnątrz. 

14.

 

DEMOKRYT z Abdery był twórcą teorii atomistycznej. UwaŜał, Ŝe świat składa 

się z niepodzielnych cząstek zwanych atomami. Atomy mają własności tylko 

ilościowe (kształt, wielkość, połoŜenie) i poruszają się wiecznym ruchem w 

próŜni, zwanej przez Demokryta niebytem. Wszystkie wydarzenia w świecie są 

zdeterminowane przez naturę atomów i ich ruch. 

15.

 

 W omawianym okresie zostały sformułowane dwie koncepcje człowieka i 

ludzkiej duszy. a/ W nurcie jońskim traktowano duszę w sensie biologicznym, 

jako zasadę ruchu, a więc i Ŝycia. Wraz ze śmiercią istoty Ŝywej, ginie tak pojęta 

dusza. Kulminacją tego rozumienia duszy była materialistyczna koncepcja 

człowieka Demokryta. UwaŜał on, Ŝe dusza człowieka, podobnie jak ciało, składa 

się z atomów. Atomy duszy są lŜejsze, bardziej ruchliwe, podobne do atomów 

ognia, dlatego mogą być równomiernie rozłoŜone po ciele. Odnawiają się w 

procesie oddychania; sen – to częściowe rozproszenie atomów duszy, a śmierć – to 

całkowite ich rozproszenie. 

b/ orficko-pitagorejska koncepcja duszy pojmowała duszę, jako boską cząstkę w 

człowieku, dusza to wcielone bóstwo (daimon), dla którego ciało jest grobem 

(soma-sema). Celem Ŝycia człowieka jest uwolnienie się z ciała (przez praktyki 

religijne i naukę) i połączenie z bóstwem. Jeśli człowiek nie dokona tego w tym 

konkretnym wcieleniu, będzie przechodził kołowrót wcieleń (metempsychoza – 

wędrówka dusz; palingeneza – powtórne narodziny). Taką koncepcję duszy głosili 

pitagorejczycy i Empedokles. 

---

 

8 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

9 

 

II - OKRES OŚWIECENIA STAROśYTNEGO: SOFIŚCI I SOKRATES 

 

1.

 

1. Zainteresowania myślicieli tego okresu koncentrują się na problematyce 

antropologicznej: centrum dociekań jest człowiek i to człowiek pojęty jako jednostka 

w relacji do innych ludzi. Tutaj właśnie będzie się mieścił cały obszar problematyki 

moralnej oraz refleksji politycznej. W obszar filozoficznych dociekań zostaną 

włączone takŜe wszystkie dziedziny związane w jakiś sposób z człowiekiem, jak 

język, kultura, sztuka czy religia. 

1.

 

2. Ruch sofistyczny: 

- Termin sofista pochodzi od greckiego terminu sophos określającego mędrca, potem 

nauczyciela; z czasem termin ten nabrał negatywnego odcienia znaczeniowego, zaczął 

określać mędrka prezentującego pseudo-mądrość. 

- Sofiści uczyli w małych grupach, zatrzymując się w domach bogatych Ateńczyków, ale i 

w czasie wielkich uroczystości o charakterze państwowym. Byli zawodowymi 

nauczycielami, którzy odpowiedzieli na określone wyzwania tamtego czasu: wraz z 

rozwojem demokracji wzrosło zapotrzebowanie na wiedzę oraz umiejętność 

przemawiania zarówno publicznie, jak i w sądzie. Głównym przedmiotem ich nauczania 

była zatem retoryka, tj. sztuka i teoria wymowy. 

- Ateńczycy korzystali z usług sofistów, ale mimo tego nie darzyli ich szacunkiem, gdyŜ: 

1/ sofiści prezentowali mądrość pozorną a niekiedy przewrotną, 2/ nauczali dla zysku.  

- Nurt sofistyczny jest niejednolity; moŜna tutaj wyróŜnić grupy: 1/ wielkich mistrzów 

sofistyki pierwszego pokolenia, jak: Protagoras z Abdery, Gorgiasz z Leontinoi, 

Prodikos z Keos; 2/ eryści, którzy byli zainteresowani jedynie – erystyką, czyli sztuką 

prowadzenia dyskusji i sporów, której celem było jedynie przekonanie i pokonanie w 

dyskusji przeciwnika bez względu na to, gdzie leŜy prawda; 3/ sofiści-politycy, którzy 

wykorzystywali swoje umiejętności dla zdobycia władzy politycznej (Kritiasz, Trazymach 

z Chalcedonu, Kalikles). 

1. 3. PROTAGORAS z Abdery (ok. 481-410 przed Chr.) 

- Ucząc retoryki starał się wykształcić w uczniach określone formalne sprawności, dlatego 

uczył, jak tę samą rzecz chwalić i ganić i jak „słabszy pogląd uczynić mocniejszym”; 

Klemens z Aleksandrii (Kobierce VI, 65) twierdzi, Ŝe Hellenowie za Protagorasem 

utrzymują, Ŝe „na kaŜdy argument istnieje kontrargument”. 

---