Hist fil star sred 2008

 

22 

- DIADA zwana diadą nieskończoną, nieokreśloną, diadą tego, co wielkie i małe 

(stopniowanie) jest zasadą i źródłem wielości bytów;  jest ukierunkowana na to, co 

nieskończenie wielkie i nieskończenie małe; to ona powoduje róŜnicowanie się bytów, tj. 

gradację. JEDNIA natomiast jest zasadą jedności, określoności (istoty), miary, dobra.  

Działanie tych zasad jest łączne, tylko razem tworzą one „jedność-w-wielości”, tj. byt. 

 

7. PLATOŃSKA KOSMOLOGIA: 

Platon wyłoŜył ją w swoim dialogu pt. Timajos 

- Jego zdaniem, poniewaŜ świat jest widzialny i dotykalny, nie moŜe być absolutnym nie-

bytem, musiał być zrodzony. Skoro tak, potrzeba było odkryć przyczynę sprawczą jego 

powstania. Jest nią  Demiurg, boski Budowniczy świata, Umysł, Twórca i Ojciec 

wszechświata. 

- Demiurg był przyczyną sprawczą powstania świata, a budując świat patrzył na wzór,  na 

„model wieczny”, tj. na świat idei. Właśnie piękno tego świata świadczy o tym, Ŝe 

Demiurg wpatrywał się w rzeczywistość uchwytną tylko intelektem i tworzył „obraz” tej 

właśnie rzeczywistości. 

- Demiurg  jest najlepszym rzemieślnikiem, który w swoim działaniu kieruje się dobrem, 

dlatego świat jest moŜliwie najlepszy. Ale Demiurg tworzy swoje dzieło w czymś, w 

jakimś miejscu. Dla wyjaśnienia świata  potrzeba więc zasady materialnej. Jest nią 

chora – przestrzenność, miejsce, w którym świat powstaje, pojemnik będący 

rzeczywistością wieczną i bez kształtu, bo przyjmuje wszystkie kształty, substrat,  który 

przyjmuje „odbitki”. Rzeczywistość chory jest źródłem powstawania, burzy się i porusza 

się chaotycznym, nieuporządkowanym ruchem. Zasada materialna jest poddana 

„konieczności” rozumianej jako przeciwieństwo celowości, jest  zatem „przyczyną 

błądzącą”, tj. taką, która działa przypadkowo i nieprawidłowo. 

- Demiurg  jest dobry, czyli działa tak, aby wszystko było jak najlepsze, dlatego 

wprowadza on w chorę  jedność przy pomocy relacji liczbowych i geometrii. W formie 

nieuporządkowanej w chorze zawierały się w śladowej postaci 4 elementy (ziemia, woda, 

powietrze i ogień), ale Demiurg uporządkował je  przy pomocy trójkątów 

równoramiennych oraz pitagorejskich. Na bazie tych figur geometrycznych Demiurg 

buduje: 

 

 

- czworościan (ostrosłup foremny o podstawie trójkąta), który jest podstawą 

elementu ognia; - sześcian, który odpowiada ziemi; ośmiościan – powietrzu; 

dwudziestościan – wodzie. 

---

 

23 

- Tak zbudowany kosmos jest ładem, porządkiem i harmonią dającą się matematycznie 

ująć i wyrazić. Cały  kosmos ma kształt kulisty, który jest kształtem najdoskonalszym, a 

wokół ciała świata Demiurg oplótł Duszę świata.  Dusza świata  równieŜ ma strukturę 

matematyczną. Powstanie Duszy świata daje początek czasowi.  

 

8. NAUKA O POZNANIU – GNOZEOLOGIA: 

1/ Anamneza: 

- Mit jaskini pokazuje, Ŝe ludzie sami z siebie nie byliby w stanie posiadać wiedzy o tym, 

co dzieje się na zewnątrz jaskini, to znaczy, Ŝe na podstawie znajomości rzeczy – odbitek 

nie moŜna posiąść wiedzy o ideach – pierwowzorach. Platon wyraźnie zatem sygnalizuje, 

Ŝ

e nie ma przejścia od poznania zmysłowego do uchwycenia rzeczywistości idei. Skąd 

zatem czerpiemy naszą wiedzę? 

- Platon staje na stanowisku natywizmu (inneizmu), który głosi, Ŝe nasze poznanie jest 

wrodzone, istnieje we wnętrzu naszej duszy.  Percepcja przedmiotów podpadających pod 

zmysły nie dostarcza nam wiedzy, ale jest jedynie okazją do uświadomienia sobie tego, co 

człowiek wiedział, ale zapomniał. Proces uczenia się jest zatem anamnezą – 

przypominaniem sobie, ponownym ujawnianiem tego, co dusza posiada w swoim 

wnętrzu. Wiedzę tę dusza posiadła przed wcieleniem. 

 

2/ Nauka o stopniach poznania: 

- Doktryna anamnezy wyraźnie róŜnicuje stopnie poznania ze względu na przedmiot i typ 

uzyskiwanej wiedzy.  

 

ODBICIA (eikones)  PRZEDMIOTY FIZYCZNE 

PRZEDMIOTY MATEM. 

IDEE 

 

EIKASIA 

 

 

PISTIS   

 

DIANOIA 

 

 

NOESIS 

 

 

DOKSA – MNIEMANIE 

 

MYTHOS 

 

EPISTEME 

 

 

EIKASIA – to poznanie, którego istotą jest porównywanie, zestawianie jednego elementu 

z drugim. Ten typ poznania odnosi się do wytworów sztuki, które naśladują naturę, toteŜ 

aby je poznać naleŜy je odnieść do pierwowzoru. 

---

 

24 

PISTIS – to zaufanie, przekonanie czyli poznanie dokonywane w nastawieniu 

naturalnym. Wierzymy, Ŝe świat jest nam dany tak, jak go postrzegamy. 

- Oba powyŜsze typy poznania tworzą razem DOKSA – mniemanie, poznanie zmysłowo-

probabilistyczne: dotyczy ono przedmiotu zmiennego i jest zatem poznaniem 

prawdopodobnym, a nie pewnym. 

DIANOIA – to właściwy sposób ujmowania przedmiotów matematyki. Jest to poznanie 

dyskursywne, rozumowe, które  wychodzi od tego, co podpada pod zmysły, ale nie 

koncentruje się na konkretach, lecz przechodzi do ogólnych praw. Od przesłanek 

przechodzi do wniosku, od ujęcia części do całości, a funkcję pośrednika pełnią tutaj 

obrazy zmysłowe oraz hipotezy matematyczne. 

NOESIS – jest dialektycznym ujęciem idei. Jest to poznanie bezpośrednie, oglądowe, 

dotyczące najwyŜszych zasad oraz koniecznych związków między nimi.  

- Te dwa typy poznania to EPISTEME-  czyli wiedza prawdziwa i pewna: niezmienna, 

jeśli chodzi o przedmiot i podmiotowo – pewna; 

- MYTHOS jest obok doksa oraz episteme trzecim rodzajem poznania, dotyczącym 

niezmiennego przedmiotu, ale poznaniem prawdopodobnym. Ten typ poznania  nie 

przeciwstawia się rozumowi, ale go inspiruje do coraz to bardziej pogłębionych dociekań. 

Ma ponadto funkcje pedagogiczną, perswazyjną i jest to metoda poznania dostosowana do 

ludzkiego sposobu poznania, bo najczęściej myślimy obrazami.  

 

9. ANTROPOLOGIA  PLATOŃSKA 

- ANTROPOLOGIA Platona jest dualistyczna i spirytualistyczna: człowiek sprowadza się 

do duszy, która jest najistotniejszą częścią człowieka.  

- Alcybiades: „Skoro więc ani ciało, ani to, co złoŜone z obojga, nie jest człowiekiem, 

pozostaje - jak sądzę - Ŝe albo człowiek jest wręcz niczym, albo jeŜeli jest czymś, to człowiek 

nie jest niczym więcej, jak duszą (130c).  

- DUSZA  spełnia zdaniem Platona następujące funkcje: 1/ biologiczną – jest zasadą Ŝycia 

(presokratycy); 2/ poznawczą – jest podmiotem poznania oraz chcenia (por. Sokrates); 3/ 

religijną (pitagorejczycy). 

- Platon twierdzi, Ŝe dusza jest nieśmiertelna oraz przytacza filozoficzne argumenty na rzecz 

jej nieśmiertelności. 

 - Argumenty za nieśmiertelnością duszy: 

1/ Z funkcji biologicznej: Fajdros 245c-246a: Ruch jest wyrazem Ŝycia. Rzeczy się 

poruszają, bo są poruszone przez coś innego lub dlatego, Ŝe same się poruszają. To, co 

---