Hist fil star sred 2008

 

32 

[2] jakość 

 

 

[3] ilość 

 

[4] relacja 

[5] działanie   

 

[6] doznawanie     

[7] gdzie? Miejsce 

[8] kiedy? Czas 

 

[9] posiadanie  

[10] połoŜenie 

 

- Np. Ten tu to Sokrates [1]. Sokrates waŜy 70 kilogramów [2]; Sokrates ma 176 centymetrów 

wzrostu [3] i jest synem Sofroniska i Fajnarete [4]. 

- Kategorie określają podstawowe sposoby bytowania: naczelny i samodzielny byt 

przysługuje substancji, pozostałe to przypadłości. 

- Przypadłością  bytu jest to, co przy zachowaniu toŜsamości i niezmienności danego bytu 

jest w nim zmienne, przemijające, niesamodzielne bytowo, czemu przysługuje istnienie w 

czymś innym. Ta sama rzecz w róŜnym miejscu albo czasie moŜe przyjmować nawet 

sprzeczne przypadłości. 

 

- Substancja jest podmiotem, w którym tkwią przypadłości. Jest ona racją toŜsamości 

bytowej, trwałości tej oto rzeczy. Przypadłości wskazują na rozwój bytu, na jego dynamizm: 

przypadłość jest przygodną cechą bytu lub przygodnym zdarzeniem, które się urzeczywistnia 

stosownie do róŜnych (koniecznych) kategorii. Anna Kowalska jako noworodek miała 52 cm, 

a po kilkunastu0osiąga wzrost 1, 76 m, ale jest to ten sam osobnik i konieczne jest, aby miał 

wielkość. 

- Arystoteles chciał w ten sposób wyjaśnić, jak dany byt moŜe się rozwijać i zmieniać 

pozostając wciąŜ tym samym, konkretnym bytem. 

 

 

5. HYLEMORFICZNA STRUKTURA BYTU: 

 

- Czym jest substancja? Dla presokratyków – substancją była materia, a dla Platona – świat 

form. 

- Tymczasem dla Arystotelesa substancją jest synolon /Tode Ti – tj. to oto konkretne 

indywiduum złoŜone z materii i formy. 

- Materią jest pierwotne tworzywo, substrat kaŜdej rzeczy, który decyduje o indywidualnych 

jej własnościach. Materia jest tą „stroną” rzeczy, która jest określana, determinowana przez 

formę. 

- Forma  jest tym, co doskonali materię, tym, co sprawia, Ŝe rzecz jest tym, czym jest, Ŝe jest 

czymś określonym. Forma zatem nadaje materii jedność oraz przyporządkowuje daną rzecz 

do określonego rodzaju i gatunku. Forma zatem jest racją poznawalności rzeczy i podstawą 

---

 

33 

wszelkich ujęć ogólnych (nie znaczy to, Ŝe forma w konkretnym bycie jest ogólna: Sokrates 

nie ma formy człowieczeństwa, ale formę człowieka –Sokratesa). 

- Z empirycznego punktu widzenia substancją  w sensie zasadniczym jest konkret, 

indywiduum; z metafizycznego, tj. poznawczego punktu widzenia substancją jest forma, 

gdyŜ jest przyczyną bytu, jego racją oraz zasadą jego poznawalności. Ponadto moŜna wskazać 

teŜ byty, które są czystą formą bez materii. 

- Arystotelesowski hylemorfizm  jest to pogląd, wg którego samodzielnie istnieją jedynie 

konkretne rzeczy, które są zespołami materii i formy. 

- Rozpad związku materii i formy – to ginięcie, połączenie materii i formy to – powstawanie. 

Hylemorfizm  jest stanowiskiem, które wyjaśnia fakt przemian substancjalnych. 

 

 

6. ZŁOśENIE Z AKTU I MOśNOŚCI: 

-Według Arystotelesa moŜna wskazać następujące typy zmian (ruchu): 

a/ zmiana substancjalna – powstawanie i ginięcie; 

b/ zmiana ilościowa, c/ jakościowa, d/ przemieszczanie się – ruch lokalny. 

- Jak pokazać realność ruchu i zmiany nie niszcząc przy tym bytu? 

- Arystoteles w tym celu wskazał na dwie „strony” kaŜdej rzeczy, a mianowicie na: akt –

(energeia) oraz moŜność/ potencję (dynamis). Te dwa pojęcia są ze sobą ściśle skorelowane 

i tylko razem wyjaśniają fakt zmiany. 

- Materia  bytu jest moŜnością, gdyŜ ma zdolność otrzymywania formy, natomiast forma  

jest aktualizacją tej moŜności. Wszystkie rzeczy materialne są mieszaniną moŜności i aktu. 

Akt  ma jednak pierwszeństwo przed moŜnością, jest doskonalszy od niej. MoŜność moŜna 

poznać tylko i wyłącznie poprzez akt. Akt ponadto  jest warunkiem i celem moŜności.  

 

Warunki bycia substancją (por. G. Reale, Historia filozofii staroŜytnej, t. II, Lublin 1996, s. 

418): 

1.

 

Substancją jest to, co nie tkwi w czymś innym oraz nie jest orzekane o czymś innym, 

ale jest podłoŜem, w którym tkwią przypadłości i podmiotem, o którym orzekane są 

róŜne orzeczniki (Substancją jest np. Sokrates, a nie „biały”). 

2.

 

Substancją jest byt, który istnieje sam przez się, oddzielnie od reszty (choristón) – 

Substancją jest Sokrates,  nie jego ręka. 

3.

 

Substancją jest to, co jest czymś określonym, a nie abstraktem (Substancją jest 

Sokrates – człowiek a nie człowieczeństwo). 

---

 

34 

4.

 

Substancją jest to, co jest wewnętrznie jednolite, nie jest jakimś zbiorem części 

(Substancją jest dom, a nie sterta materiałów budowlanych). 

5.

 

Substancja jest czymś w akcie. 

 

8. TYPY SUBSTANCJI: 

- Arystoteles wyróŜnił: 

1. `substancje podpadające pod zmysły, zniszczalne:  

 

- powstają i giną; 

 

- w aspekcie metafizycznym składają się z materii i formy; 

 

- w aspekcie fizycznym składają się z 4 elementów (ziemi, powietrza, wody i ognia), 

które poruszają się ruchem prostoliniowym w kierunku właściwego sobie miejsca; 

 

- zajmuje się nimi fizyka; 

 

- znajdują się w sferze podksięŜycowej. 

2. Substancje podpadające pod zmysły, niezniszczalne: 

 

- niebo, planety, gwiazdy; bada je astronomia;  

 

- składają się z materii i formy; 

 

- materia, z której się składają jest niezniszczalna i niezmienna; jest to eter- piąta 

esencja; 

 

- poruszają się ruchem jednostajnym po okręgu; 

- znajdują się w sferze naksięŜycowej. 

3. Substancje nie podpadające pod zmysły, transcendentne, wieczne, nieruchome: 

 

- Bóg, tj. Pierwszy Nieruchomy Poruszycie i poruszyciele sfer niebieskich; 

 

- są przedmiotem teologii, tj. filozofii pierwszej. 

 

 

 

 

9. PIERWSZY NIERUCHOMY PORUSZYCIEL: 

Argumenty przemawiające za istnieniem substancji nad-zmysłowej: 

- wszystkie sposoby bytowania odnoszą się do substancji; 

- gdyby istniała tylko substancja podpadająca pod zmysły zniszczalna, nie byłoby w świecie 

niczego, co moŜna by nazwać niezniszczalnym; 

 - tymczasem są przynajmniej dwie rzeczy niezniszczalne, a mianowicie czas i ruch. 

---