Hist fil star sred 2008

 

35 

- Czas, zdaniem Arystotelesa, nie ma początku, ani końca, gdyŜ przed jego powstaniem 

musiałoby być jakieś „przedtem”, a po jego końcu jakieś „potem”. Ale „przedtem” odniesione 

do „potem” to właśnie czas, który jest miarą ruchu. Dlatego, jeśli czas jest wieczny, to 

wieczny jest takŜe ruch. 

- Kiedy ruch moŜe być wieczny? 

 

- kiedy jego zasada , która jest jego przyczyną jest wieczna; 

 

-  jego zasada jest nieruchoma (szukając przyczyn ruchu nie moŜna iść w 

nieskończoność i naleŜy zatrzymać się na pierwszej, nieruchomej przyczynie); 

 

- jego przyczyna jest czystym aktem- bo gdyby miała przymieszkę moŜności, to nie 

byłaby nieruchoma, ale poruszałaby się, aby zaktualizować tę moŜność; 

 

- jest przyczyną, która nie działa jak przyczyna sprawcza, bo to sugerowałoby zmianę, 

ale jak przyczyna celowa: tak jak przedmiot miłości porusza kochającego, przedmiot 

poznania – poznającego, a sam pozostaje nieruchomy. 

- Musi zatem istnieć Pierwszy Nieruchomy Poruszycie, który jest substancją nadzmysłową, 

ź

ródłem ruchu w świecie. 

 

Natura Pierwszego Nieruchomego Poruszyciela: 

- Jego naturę stanowi taka forma Ŝycia, które jest najdoskonalsze, dla nas moŜliwe tylko przez 

chwilę, tj. Ŝycie czystej kontemplacji, czystej myśli. Przedmiotem tego myślenia jest on sam, 

gdyŜ myśląc o czymś poza sobą – potrzebowałby tego. Jest on zatem Samomyślącą się myślą, 

która ujmuje najdoskonalszy przedmiot – jego samego. 

 

Poruszyciele sfer niebieskich: 

- Zdaniem Arystotelesa jeden poruszyciel nie wystarcza do wytłumaczenia ruchów 

wszystkich sfer niebieskich, z których kaŜda porusza się w sposób odmienny. Dlatego 

opierając się na wyliczeniach współczesnego mu astronomia Kallipposa z Kyzikos przyjął, 

Ŝ

e jest 55 sfer niebieskich. Bóg porusza bezpośrednio tylko I sferę, a pozostałych 55 

poruszycieli porusza pozostałe sfery nieba. 

 

9. KONCEPCJA CZŁOWIEKA: 

- Arystotelesowska psychologia zajmuje się szczególnego rodzaju bytami, tj. bytami 

oŜywionymi. Byty oŜywione wyróŜniają się tym, Ŝe posiadają zasadę, która  udziela im Ŝycia, 

a jest nią dusza. 

---

 

36 

- Relację ciała do duszy w bytach oŜywionych Arystoteles tłumaczy odwołując się do 

hylemorficznej struktury bytów:  

 

- ciało  jest materią, moŜnością; 

 

- dusza  jest formą, aktem, entelechią: Dusza jest pierwszym aktem ciała naturalnego, 

które ma w moŜności Ŝycie ( O duszy 412a). 

- Arystoteles zajmuje zatem stanowisko pośrednie pomiędzy presokratykami, dla których 

dusza była elementem fizycznym, a Platonem, dla którego była czynnikiem idealnym. Jego 

koncepcja jest koncepcją organiczną: ciało i dusza składają się na jedność bytu ludzkiego, ale 

to dusza jest tym elementem, który czyni ciało tym, czym być powinno, bo jest aktem.  

- Dusza spełnia róŜne funkcje Ŝyciowe. Jest za ciało odpowiedzialna i reguluje jego 

funkcjonowanie. Te funkcje, które spełnia dusza moŜna ułoŜyć w 3 grupy, wyróŜniając 3 typy 

dusz: 

a/ DUSZA WEGETATYWNA / roślinna– odpowiada za czynności związane z 

odŜywianiem się, wzrostem oraz rozmnaŜaniem się; 

b/ DUSZA ZMYSŁOWA/ zwierzęca – oprócz funkcji wegetatywnych  spełnia funkcje 

zmysłowo-motoryczne: poznawanie zmysłowe-poŜądanie-ruch. 

- Poznanie zmysłowe – Arystoteles wyjaśnia odwołując się do hylemorficznej struktury bytu 

oraz do nauki o akcie i moŜności: 

 

- władze zmysłowe są w moŜności do poznania: tj. są zdolne do odbierania wraŜeń; 

 

- władze zmysłowe „mobilizują się” do poznania, kiedy zadziała czynnik w akcie – tj. 

przedmiot podpadający pod zmysły; 

 

- władza zmysłowa stara się upodobnić do przedmiotu przejmując podobieństwo jego 

formy- tj. wraŜenie; 

 

- kaŜda władza zmysłowa ma właściwy sobie przedmiot;  

 

- ruch, spoczynek, kształt i wielkość jest postrzegane przez kilka zmysłów; 

 

- wraŜenia są zatem syntetyzowane w zmyśle wspólnym, tworzy się – wyobraŜenie, 

które wytwarza wyobraźnia a pamięć przechowuje; 

 

- z nagromadzenia przechowywanych w pamięci faktów bierze się doświadczenie. 

 

- Według Arystotelesa wszelka ludzka wiedza pochodzi z doświadczenia – to 

stanowisko nazywa się EMPIRYZMEM GENETYCZNYM. 

 

- Jego zdaniem człowiek nie posiada Ŝadnej wiedzy wrodzonej, ale rodzi się jako nie 

zapisana tablica (tabula rasa), na której doświadczenie zapisuje swoje znaki. 

 

---

 

37 

C/ DUSZA ROZUMNA/ludzka  oprócz funkcji wegetatywnych i zmysłowo-motorycznych 

spełnia funkcje poznania intelektualnego i wyboru. 

- Akt poznania intelektualnego róŜni się istotnie od postrzeŜenia, bo nie ma związku z 

organami cielesnymi, ale podobnie jak postrzeŜenie zmysłowe poznanie intelektualne polega 

na przyswojeniu formy przedmiotu intelektualnie poznawanej. 

- Władzą, która dokonuje aktu poznania intelektualnego jest intelekt, który jest w moŜności 

do przyjęcia intelektualnie poznawalnej formy. Zmysły dostarczają wyobraŜeń, ale 

wyobraŜenie, które ma cechy konkretne, jednostkowe nie jest w stanie zmobilizować intelektu 

do poznania. Z tego względu Arystoteles wyróŜnił intelekt czynny, którego funkcja podobna 

jest do działania światła: jakby oświetlając wyobraŜenie wydobywa on z niego znajdującą się 

tam w moŜności strukturę ogólną. 

- Intelekt bierny  ujmuje tę strukturę – jest on intelektem poznającym, co zapewnia naszemu 

poznaniu realizm. 

- Intelekt czynny Arystoteles opisuje jako „boski, przychodzący z zewnątrz” (O rodzeniu się 

zwierząt II, 3). Reale wyjaśnia te słowa w ten sposób, Ŝe Arystoteles wskazać na fakt 

transcendencji tej władzy wobec tego, co zmysłowe. Intelektu nie da się zredukować do ciała. 

Intelekt z całą pewnością jest w duszy, ale nie jest pewne, czy jest władzą indywidualną. 

Intelekt czynny mógłby być fundamentem nieśmiertelności w bycie ludzkim, ale Arystotelesa 

nie zajmowały kwestie eschatologicznie. Na gruncie konsekwentnego hylemorfizmu, gdy 

rozpada się związek duszy i ciała, ginie dusza. 

- Te niejasne kwestie stały się inspiracją do rozbieŜnych interpretacji komentatorów 

Arystotelesa. Np. Aleksander z Afrodyzji  (III  w. po Chr.) zinterpretował intelekt czynny 

jako boski, oddzielony, a zatem ponadindywidualny. 

- NaleŜy zwrócić uwagę na to, Ŝe owe 3 typy dusz nie są 3 częściami czy poziomami duszy. 

W kaŜdej istocie oŜywionej jest tylko jedna dusza, jako forma tej oto materii. Dusza z 

wyŜszego porządku pełni funkcje dusz niŜszych oraz swoje własne funkcje. 

 

 

 

10. FILOZOFIA PRAKTYCZNA: 

 

-Spośród nauk praktycznych funkcję podstawową, architektoniczną pełni polityka. 

Arystoteles przyporządkowuje zatem etykę polityce.  

---