Hist fil star sred 2008

 

16 

Do tego okresu naleŜy: Gorgiasz (o retoryce), Menon (o cnocie),  Kratyl (o języku), 

Hippiasz Większy (o pięknie i stosowności),  I ks. Państwa ( o tym, czym jest 

sprawiedliwość),  Protagoras (o wiedzy i cnocie). 

2.

 

Okres dojrzały- konstrukcyjny: 

- Doktrynalną podstawą dialogów tego okresu jest teoria idei, a występujący w nich 

Sokrates jest wyrazicielem poglądów Platona. NaleŜą tu takie dialogi jak: Państwo 

(konstrukcja idealnego państwa, trójpodział duszy, teoria wychowania), Fedon (dialog o 

nieśmiertelności duszy), Uczta/Sympozjon/Biesiada (dialog o miłości, o pięknie, o 

filozofii), Fajdros (o nieśmiertelności duszy),  Teajtet  (o wiedzy). 

3.

 

Okres późny: 

- Zwany jest okresem dialektyczno-mistycznym,  a Sokrates nie jest przewaŜnie 

wyrazicielem poglądów Platona, lecz jakiś inny rozmówca, np. Timajos z Lokri w 

Timajosie. Do tej grupy naleŜy:  Parmenides (o formach i ćwiczeniu się w filozofii), 

Sofista (o fałszu i o nie-bycie), Polityk,  Fileb (o dobru i o przyjemności), Timajos ( o 

powstaniu świata), Krycjasz (o walce Aten i Atlantydy),  Prawa.  

 

3.  NOWA INTERPRETACJA PLATONA  

- Ten nurt interpretacyjny narodził się w latach 60-tych w Tybindze, a jego głównymi 

przedstawicielami są: Konrad Gaiser, Hans Kraemer, późny H.-G. Gadamer, a we 

Włoszech – Giovanni Reale; 

-  W myśl tego ujęcia Platon filozof jest kimś więcej niŜ Platon-pisarz, toteŜ aby odczytać 

pełną myśl Platona naleŜy odwołać się do nauczania niepisanego, ustnego, które Platon 

przekazał uczniom w Akademii. Początek nauk niepisanych  sięga roku załoŜenia 

Akademii. 

 - Argumenty przemawiające za tym, Ŝe dialogi nie są jedynym źródłem wiedzy na temat 

Platonizmu: 

 

a/ kultura owego czasu jest przede wszystkim kulturą mówioną (oralną). Sokrates 

jeszcze niczego nie pisał, a tym, kto w pełni wyrazi swoje nauczanie przez słowo pisane 

będzie Arystoteles; 

 

b/ autoświadectwa Platona, w których wyraŜa on:  

- dystans wobec pisma, które nie moŜe uczyć, a jedynie przypomnieć zdobytą juŜ 

wiedzę (por. Fajdros – opowieść egipska); 

- potrzebę treningu i długiego „obcowania z przedmiotem” dla pełnego zrozumienia; 

---

 

17 

- stwierdzenie, Ŝe sam nie wyraził tego nauczania na piśmie: List VII: „Nie ma teŜ 

Ŝ

adnej mojej rozprawy omawiającej te zagadnienia i z pewnością nigdy nie będzie. Nie są 

to bowiem rzeczy dające się ująć w słowa…Istnieje bowiem rozumowanie oparte na 

prawdziwych przesłankach zwalczające kaŜdego, kto by się waŜył poruszać w piśmie 

choćby najdrobniejsze zagadnienie z zakresu tych spraw” (341c-342a); 

 c/ świadectwa uczniów Platona: 

 

- Arystoksenos mówił o tzw. „skandal wykładu Platona o Dobru”, podczas którego 

nauka Platońska została wyśmiana; 

 

- uczniowie relacjonują treść tego ustnego nauczania tak, Ŝe moŜna mówić o 2 

tradycjach: tradycji Akademickiej i Arystotelesowskiej;  

- fakt  istnienia „niepisanej nauki” Platona, zwanej często ezoteryczną, tj. wewnątrz -

akademicką, był od dawna znany uczniom Platona (np. Arystoteles pisze o Platońskich 

agrapha dogmata – Fizyka 209b). 

 

- Nowa interpretacja Platona zwraca uwagę, Ŝe ta nauka ezoteryczna zawiera najwaŜniejszą 

część nauczania  Platona, która wyznacza nową perspektywę widzenia jego twórczości. Nie 

neguje przez to wartości nauczania zawartego w dialogach, ale nadaje temu nauczaniu nowy 

wymiar. Zniesiona zostaje jedynie autarkiczność (samowystarczalność) dialogów, gdyŜ 

kontekstem ich odczytania powinno być nauczanie ustne. 

 

4. TEORIA IDEI: 

- Poszukiwanie prawdziwej przyczyny rzeczywistości nie dokonuje się na drodze poznania 

zmysłowego, ale za sprawą poznania umysłowego. W ten sposób dochodzi się do przyczyny, 

która jest inteligibilna, tj. dostępna jedynie poznaniu umysłowemu. Tą prawdziwą przyczyną 

jest idea.  

- IDEA – jest odpowiednikiem greckiego eidos oraz  idea; jest to forma rozumiana jako 

specyficzny przedmiot myśli, który ta myśl ujmuje. Idea jest bytem prawdziwym, jest 

rzeczywista, gdyŜ mamy o niej wiedzę, która jest konieczna, niezmienna i wieczna. 

- To stanowisko Platona nazywa się IDEALIZMEM OBIEKTYWISTYCZNYM. Jest 

to przekonanie, Ŝe jedyną, prawdziwą, obiektywnie istniejącą rzeczywistością jest idea. 

- Cechy idei: 

a/ inteligibilność – Idea jest przedmiotem prawdziwej wiedzy i jest dostępna jedynie w 

poznaniu umysłowym/intelektualnym. 

b/ niecielesność – Idee nie mają Ŝadnej materialnej postaci.  

---

 

18 

c/ bytowość - Idee nie powstają ani nie giną i dlatego przysługuje im byt w sensie pełnym. 

Parmenides uwaŜał, Ŝe bytem jest to, co nie moŜe przestać być; takim niezmiennym 

bytem jest właśnie idea. 

d/ niezmienność - Idee konstytuują odrębną sferę przedmiotową, która istnieje na swoich 

własnych prawach. Idee nie powstają i nie giną, nie zmieniają się, dlatego są tym 

przedmiotem, o którym moŜemy mieć wiedzę, gdyŜ poznanie prawdziwe nie podlega 

zmianie. Idee stanowią obiektywnie istniejący przedmiot poznania naukowego. Idee są 

zatem prawdziwą przyczyną wyjaśniającą zmienność; 

e/ samoistność – Idee są bytami samoistnymi, tj. istnieją w sposób autonomiczny i 

odrębny, nie wymagają niczego innego do swego istnienia. Ideą jest Piękno samo w sobie, 

a nie piękno jako własność jakiegoś przedmiotu.  

e/ jedność. Idea jest jednością tłumaczącą i zbierającą wielość rzeczy zmysłowych, które 

w niej uczestniczą: idea Piękna jest jednością, która wyjaśnia istnienie wielu przedmiotów 

pięknych. Idea sprowadza wielość do jedności i dlatego jest przyczyną wyjaśniającą 

wielość rzeczy; 

g/ idee tworzą HIERARCHIĘ. Na szczycie tej hierarchii stoi idea najwyŜsza, 

transcendująca obszar pozostałych idei. 

 1/ - w Fajdrosie owa idea najwyŜsza będzie przedstawiona jako najwyŜsza 

rzeczywistość. Platon odwoła się tutaj do mitu o „zaprzęgu duszy”. Dusza przyrównana 

została do uskrzydlonej pary koni i woźnicy, ogląda świat prawdziwego bytu, tj. „miejsce 

nad-niebne” (hyper ouranios topos): 

 „Przestrzeni zaś, która jest poza niebookręgiem, Ŝaden jeszcze pieśniarz ani nie opiewał, 

ani nigdy nie opisze w pieśni, jak naleŜy. Rzecz zaś ma się tak. Bo trzeba zaiste mieć 

odwagę powiedzieć prawdę, zwłaszcza gdy się rozprawia o prawdzie. Istnieje bowiem 

rzeczywiście Istota (ousia ontos ousa) pozbawiona barw (achromatos) i kształtów 

(aschematistos), nieuchwytna dająca się oglądać za przewodem umysłu jedynie duszy. 

Ona to jest przedmiotem prawdziwej wiedzy. Umysł ten …gdy od długiego czasu 

wpatruje się w Byt, raduje się, a oglądając prawdę rozrasta się i napełnia szczęściem, 

dopóki po obiegu koła ruch okręŜny nie doprowadzi jej do niego. W czasie zaś drogi 

okręŜnej ogląda Sprawiedliwość samą, ogląda Rozwagę, ogląda Wiedzę, i to nie tę, która 

zaleŜy od powstawania i która jest u kaŜdego inna, mająca za przedmiot te rzeczy, które 

my nazywamy bytami, lecz wiedzę obecną w tym, który jest bytem rzeczywiście”. 

(Fajdros 247c-e, tłum. L. Regner, Warszawa 1993, s. 31). 

---