I bob. Global iqtisodiy inqirozning axamiyati

Kurs ishining ob’ekti. Iqtisodiy inqirozlar muammosi hozirgi vaqtda mamlakatimizda dolzarb bo'lib, bu mavzuga juda ko'p adabiyot bag'ishlangan. 10 - 15 yil ichida nisbatan qisqa muddat davomida biz doimiy iqtisodiy inqiroz holatidamiz, bu esa zaiflashmoqda va kuchayib bormoqda. Global darajada, xususan, Oʻzbekistondagi iqtisodiy inqirozlarni oʻrganish iqtisodchilarga ulardan ogʻriqsiz va tez chiqishni oʻrganishga yordam berishi kerak. Ushbu maqolada 2008 yilgi krizisni koʻrib chiqamiz.
Kurs ishining vazifasi. Bu ishning maqsadi 2008 yilda Jahonning global iqtisodiy inqirozi nimadan iborat ekanligini alohida anglashdan iborat.
2008 yildagi global iqtisodiy inqiroz sabablarini aniqlash, bir necha yil mobaynida o'z yo'nalishini izlash, uni bartaraf etish chora-tadbirlarini ko'rsatish va inqiroz oqibatlarini baholash uchun kurs ishining vazifasi shu.
Kurs ishining tuzilishi. Birinchi bobda krizis aslida nima ekanligini, uning turlarini koʻrib chiqamiz. Ikkinchi bob Oʻzbekistondagi iqtisodiy inqiroz sabablari va krizisning bir necha yil davom etishi haqidagi taʼrifga bagʻishlangan. Uchinchi bobda inqiroz davrida ko'rilgan chora-tadbirlar, shuningdek, Jahon uchun global iqtisodiy inqiroz oqibatlari haqida so'zlab berildi.
iqtisodiy inqiroz Jahon

I BOB. GLOBAL IQTISODIY INQIROZNING AXAMIYATI
1.1 Iqtisodiy inqiroz tushunchasi, global inqiroz
Iqtisodiy inqiroz - bu iqtisodiy davrning bir bosqichi bo'lib, unda takror ishlab chiqarish nisbatlarini zo'ravonlik bilan tiklash mavjud. Bu ishlab chiqarishning mutlaqo pasayishi, ishlab chiqarish quvvatlarining kam ta'sirida, ishsizlikning ko'tarilishida, pul-kredit va moliyaviy sohalarda qonunbuzarliklarda namoyon bo'ladi.
Iqtisodiy inqirozning mohiyati tovarlarning samarali umumiy talabga nisbatan haddan tashqari ko'payishi, ijtimoiy kapitalni takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarning buzilishi, firmalarning yirik bankrotligi, ishsizlikning ko'tarilishi va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy inqirozlarda namoyon bo'ladi.
Iqtisodiyot moliya tizimi (iqtisodiyotning virtual sektori) va tovarlar va nomoliy xizmatlar (iqtisodiyotning real sektori) ishlab chiqarishdan iborat. Moliyaviy tizim inqirozi tovar va xizmatlarning real ishlab chiqarilishiga ta'sir qila boshlaganda iqtisodiy inqiroz yuz beradi.
Iqtisodiyotning qon aylanish tizimining inqirozi natijasida, butun boshqa qismlari zarar ko'ra boshlaydi, bu ikki turdagi iqtisodiy inqirozlarda ifodalanadi: haddan tashqari ishlab chiqarish inqirozi yoki kam ishlab chiqarish inqirozi.
Ma'lumki, moliyaviy inqiroz AQShda avj olib, jahon iqtisodiyotining ko'p qismiga tarqaldi. Natijada dunyoning aksariyat davlatlarida iqtisodiy inqiroz Oʻzbekistonga qaraganda oldinroq paydo boʻldi. Iqtisodiy inqirozning asosiy belgilaridan biri bu inqiroz, ya'ni QQS darajasining pasayishi va shunga ko'ra iqtisodiyotning real sektorida ishlab chiqarishning pasayishi¹.
Buyuk Recesiya, 2009-yilgi global inqiroz, global inqiroz global iqtisodiyotning inqirozi bo'lib, 2007-2008 yillarda AQShda moliyaviy sektordagi inqiroz bilan boshlangan.
Inqirozning paydo bo'lishi iqtisodiy rivojlanishning umumiy tsiklik tabiati, xalqaro savdo va kapital oqimlaridagi notengliklar, shuningdek, kredit bozorining haddan tashqari qizib ketishi bilan bog'liq.
Iqtisodiyotda inqiroz ko'plab zaif va eng kam qo'llangan korxonalarni yo'q qiladi, ular ishlab chiqarishning eskirgan usullarini va korxonalarni tashkil etish shakllarini zamonaviyroq korxonalar foydasiga yo'q qiladi. Umumiy qulash ko'plab ilg'or korxonalarni ham o'z ichiga oladi.
Krizislar haqidagi mavjud fikrlarni qisqacha bayon qilib, quyidagi xulosalarni chiqarishimiz mumkin:
- krizlar muqarrar; Bular har qanday tizimning muntazam, muntazam ravishda takrorlanadigan davriy rivojlanishi bosqichlaridir. Tabiiy ofat yoki katta xato tasodifan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan krizislar;
- krizislar tizimning asosiy elementlari rivoji uchun potentsial asosan holdan toygan va kelajak davrini ifodalovchi yangi tizim elementlari allaqachon tug'ilib, kurashni boshlaganda boshlanadi;
- Iqtisodiy siklning bosqichlari bor: tiklanish, bozorning yuqori ko'rsatkichlari davri, inqiroz va inqiroz.
Iqtisodiy inqiroz ham original, ham takroriy. Iqtisodiy inqirozlar muqarrar, chunki iqtisodiyot inson psixologiyasi bilan chambarchas bog'liq va bu omil, ko'rib turganingizcha, har qanday tizimni muvozanatsizlashtirishi mumkin. Odamlarni doimo biror narsa (boylik uchun musobaqa, ijtimoiy adolat uchun kurash, sodiq dinning hukmronligi uchun urush va h.k.) olib ketadi, bu esa resurslarni taqsimlashda va ishlab chiqarishning asosiy vazifalarida tebranishlarga olib keladi. Bunday tebranishlar krizislar bilan tugaydi - eski tizim to'plangan ziddiyatlarga bardosh bera olmaydigan holatlar, buning natijasida kimdir keskin kambag'allashadi, eski egalari bankrot bo'ladi va ularning aktivlari yangi, samaraliroq yoki muvaffaqiyatli raqobatchilarga o'tadi. O'z vaqtida olib borilgan krizislar faqat vaqtinchalik moddiy qiyinchiliklar bilan birga kechadi. Ammo krizislar, ularning yechilishi yo'qotildi, jiddiy ijtimoiy inqirozlar - inqiloblar va urushlar bilan tugashi mumkin. Birgina yigirmanchi asrning oʻzida misollar koʻp.
Har qanday inqiroz vaqti-vaqti bilan takrorlanishi mumkin bo'lgan ob'ektiv hodisa bo'lib, ko'pincha iqtisodiyotning tiklanishiga, uning jon kuydirib va uyg'un rivojlanishiga yo'l qo'ymagan ballastlardan xalos bo'lish imkonini beradi.