I fəSİl beynəlxalq maliyyə qurumlarının təsnifatı və onların beynəlxalq
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
73 yaradılmış olan qlobal dünya cəmiyyəti dünyanı əvvəlki əsrlərdə baş vermiş elmi nailiyyətlər, kəşflər, yeniliklər, ixtiralar və ixtiraların dəyişdirildiyindən də, daha radikal və tez olaraq dəyişdirməkdədir. Bu dəyişikliklərin malik olduğu sürət və miqyas bəşəriyyəti ətraf aləmdə düzgün istiqamətlənməyə və yaşanan dəyişikliklərin kordinatlarını müəyyən etməyə sövq edir. Biz bu fikri daha dəqiq ifadə etsək, belə alınacaqdır: dəyişməkdə olan bu dünyanın izaha ehtiyacı vardır. Bu izahlardan birincisini P.Kennedi (tarixçi-alim) vermişdir. “Böyük dövlətlərin qalxımı və tənəzzülü” adlanan əsərində P.Kennedi göstərirdi ki, bütün dövlətlər əvvəlcə qalxım dövrlərini yaşayırlar, sonra isə sabitlik dövrü gəlir. Sonra isə bu dövlətlər qaçılmaz gərginlik yaşayırlar və nəhayət süquta uğrayırlar. Həmçinin P.Kennedi bu əsərdə göstərir ki, “soyuq müharibənin” triumfatorları da bu cür aqibətlə üzləşəcəklər. Bu aqibət qaçılmazdır. Çünki bunu tarixin məntiqi tələb edir. 82 Qlobal qarşıdurma qurtardıqdan sonra, dünyada baş verən bu dəyişikliklərin ikinci dəfə izahını Harvard universitetinin professoru S.Hantinqton vermişdir. O, dünyaya bir neçə sivilizasiyanın qarşıdurması prizmasından baxmış və mədəni qüvvələrin öz xüsusi dünyalarını (nəhəng sivil cəmiyyətləri) yaratdığını qeyd etmişdir. Dövlət loyallığının etikası mədəni eyniliyin daha geniş pafosu ilə əvəz olunur, sivilizasiya əsas tarixi amil kimi milləti əvəz edir. Hantinqtona görə, yeni qlobal iqtisadi siyasi sistemin yaradılması qeyri- mümkündür. 83 Yeni dünyanın izahını verməyin üçüncü cəhdini amerikan sosioloqu F.Fukuyama məhz bu cür etməyə çalışmışdır: “İqtisadi qüvvələr sinfi milli məhdudiyyətlərlə əvəz etməklə mərkəzləşmiş, hegemon cəmiyyət yaradaraq əvvəlcə millətçiliyi əmələ gətirmişlər”. Həmin bu iqtisadi qüvvələr indi vahid inteqrasiya olunmuş dünya bazarı yaratmaq vasitəsi ilə milli əngəlləri sıradan çıxarırlar. Millətçiliyin süqutu isə yalnız vaxt məsələsidir. 84 82 “Böyük dövlətlərin qalxımı və tənəzzülü” P.Kennedi 83 "Sivilizasiyaların toqquşması və dünya nizamının yenidən qurulması" Samuel Hantinqton 1996 84 “Tarixin sonu və sonuncu insan” Frensis Fukuyama 74 Başqa bir izah isə, texnologiya yeniliklərinin tətbiq olunma sürəti ilə bağlı olan izahdır ki, burada da söhbət qloballaşmadan gedir. Müasir dövrümüzdə qloballaşmanın güclü təsirlərinin müşayiət olunduğu bir zamanda ölkələr arasında istehsal amillərinin sərbəst hərəkətinin tədqiqi, burada TMK-ların iştirakı və onların bu prosesə təsiri xüsusi bir əhəmiyyətə malikdir. Bu baxımdan da, TMK- ların tədqiqi çox vacibdir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun müəyyənləşdirilməsinə əsasən, qloballaşma “həm əmtəə və xidmətlərin, həm də kapitalın artan dərəcədə intensiv inteqrasiyasıdır”. Qloballaşma dövlətlərin qarşılıqlı iqtisadi asılılığına gətirib çıxarır, nəticədə milli iqtisadi dövlət müstəqilliyinin tədricən dağılması və milli iqtisadi təşkilatların-qlobal korporasiyaların – transmilli idarəetmə strukturlarının meydana çıxması baş verir. Dünya iqtisadiyyatının inkişafında, istehsalların beynəlmiləlləşməsində, kapitalın səmərəli dövr etməsində, beynəlxalq miqyasda elmi və texniki nailiyyətlərin istehsala kompleks tətbiq edilməsində, iş yerlərinin yaradılmasında, iqtisadi inteqrasiya proseslərinin güclənməsində və sairə bu cür texniki, texnoloji, təşkilati iqtisadi və sosial məsələlərin həll edilməsində TMK-nın rolu böyükdür. TMK-nın bir mühüm cəhəti də vardır. Onlar nəyin bahasına olursa-olsun mənfəət (təmiz mənfəət) əldə etməyə yox, nəyin bahasına olursa-olsun istehsalın və xidmətlərin həcminin artırılmasına çalışırlar və bu yolla da, həqiqətən, mütəmadi olaraq çoxlu mənfəət əldə edirlər. 85 Transmilli korporasiyaların fəaliyyəti onların əmələ gəldiyi dövlətlərin maraqları ilə sıx əlaqədardır. Bir qayda olaraq, transmilli korporasiyaların əmələ gəldiyi ölkələrin məqsədləri parlaq şəkildə ifadə olunmuş milli-eqoistik çalarlara malikdir, məhz: öz vətəndaşlarının yüksək həyat səviyyəsinin təmin edilməsi və öz dövlətlərinin gücünün və nüfuzunun artırılması bunlara misal ola bilər. Bu cür vəziyyət bu ölkələr tərəfindən istisna olaraq öz maraqları daxilində 85 Dünya iqtisadiyyati: müasir dövrün problemləri // Aqil Əliyev, Arif Şəkərəliyev, İdris Dadaşov //Bakı 2003 75 istiqamətləndirilən birtərəfli qloballaşmanın inkişafına kömək edir. Lakin qloballaşmanın öz inkişafının daha da yüksək səviyyəsinə hər yeni keçidi ilə dövlətlərin qarşılıqlı asılılığı son nəticədə bir sıra ölkələrin onların imperiya ambisiyalarına cavab verən yeni iqtisadi qayda yaratmaq ümidləri heçə enməlidir. TMK-nın dövlət aparatı üçün kadrların seçilməsində də fəal iştirak edirlər və çox zaman da bu yola öz dövlətlərində beynəlxalq fəaliyyətlərinə mane olmayan münasib qanunların qəbul edilməsinə nail olurlar. Bununla da onlar öz dövlətlərinin daxilində korrupsiyanın, rüşvətvermənin, yersiz yoxlamaların, qorxutmaların qabaqcadan qarşısını almış olurlar. Nəticəsi də göz qabağındadır. TMK-lar olan ölkələrin hamısında həm dövlət və həm də sahibkarlar kifayət qədər varlıdırlar, əhali də yaxşı yaşayır. 86 Beləliklə, qlobal iqtisadiyyat dövlətlərarası iqtisadi konfliktlərin həlli sahəsinə çevrilir, bundan belə nəticəyə gəlmək olar ki, dövlətlərin və onların ərazisində yerləşən transmilli korporasiyaların əsaslı maraqları obyektiv olaraq üst-üstə düşür, belə ki, transmilli korporasiyalar onların yerləşdikləri dövlətlərə başqa ölkələrin resurslarına daxil olmağa imkan verir. Bundan başqa, öz istehsallarını xaricdə yerləşdirən transmilli korporasiyalar öz dövlətlərinin proteksionist sədlərinin yarandığı hallarda onlarıdəf etməkdən azad edirlər. Transmilli korporasiyalar öz mülkiyyətlərinin anklavlarını filiallar və qız müəssisələri şəklində başqa ölkələrin ərazilərində yaratmaqla öz dövlətlərinin mövqeyini möhkəmləndirirlər. Xaricdə mülkiyyətin belə sistemi dövlətin beynəlxalq real nüfuzunu təmin edir. Lakin transmilli korporasiyaların iqtisadi qüdrətinin artımı korporasiyaların dünya arenaında qlobal siyasi təsirinin artmadığını və müvafiq olaraq dövlətlərin hökumətlərinin zəifləməsinin səbəb olması labüddür. Transmilli korporasiyaların təsir dairəsinin artması ilə güclənən transmilliləşmə prosesi ilk növbədə kapitalın iki və daha artıq ölkə arasında hərəkəti olduğundan, burada ən əsas məna kəsb edən termin investisiyadır. İnvestisiya-iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin müəssisələrinə və təşkilatlarına 86 Dünya iqtisadiyyati: müasir dövrün problemləri // Aqil Əliyev, Arif Şəkərəliyev, İdris Dadaşov //Bakı 2003 Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|