İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________ 181
Relyasiya modeli
daha əlverişli və səmərəli olduğundan son illərdə
yaradılmış verilənlər bazasının idarəetmə sistemlərində bu modeldən istifadə
olunur.
İnteqrallaşdırılmış paketlər
müxtəlif funksiyaları yerinə yetirən proqram
komponentlərini özündə birləşdirir. Müasir inteqrallaşdırılmış tətbiqi proqram
paketlərinə mətn redaktoru, elektron cədvəl, qrafiki redaktor, verilənlər bazasının
idarəetmə sistemləri və kommunikasiyalı modullar daxildir. İnteqrallaşdırılmış
paketlərə əlavə modullar kimi, faylların eksportu və importu, kalkulyator, təqvim,
proqramlaşdırma sistemləri də daxil edilir. Komponentlər arası informasiya əlaqəsi
müxtəlif məlumatların təsviri formatlarının unifikasiyası ilə təmin olunur. Müxtəlif
komponentlərin vahid sistemdə inteqrasiyası istifadəçiyə interfeysdə xeyli
üstünlük verir. Belə paketlərə FrameWork, Startnave, Microsoft Office nümunə
göstərmək olar.
Case texnologiyası
mürəkkəb informasiya sistemlərinin yaradılmasında
tətbiq olunur. Case – texnologiyası altında informasiya sistemlərinin
hazırlanmasının avtomatlaşdırılması vasitələri başa düşülür. Bura tətbiq sahəsinin
analizi, verilənlər bazasının layihələndirmə, proqramlaşdırma və informasiya
sistemlərinin istismarı daxildir.
Case texnologiyasının instrumental vasitələri informasiya texnologiyasının
bütün sahələrində tətbiq olunur. Texnologiya istifadəçiyə informasiya
sistemlərinin layihələndirilməsini onların proqramlaşdırılması və sazlanmasından
ayırmağa imkan verir. Sistemi hazırlayanlar yalnız yüksək səviyyəli layihə ilə
məşğul olur. Bu isə layihələndirmə mərhələsində səhvlər buraxmamağa imkan
verir və mükəmməl proqram məhsulları alınır. Bu texnologiya informasiya
sisteminin işlənməsinin bütün mərhələlərində dəyişir.
Hal-hazırda Case texnologiyası informatikanın ən dinamik inkişaf edən
sahəsidir. Case texnologiyasına B PVIN, CDEZ Tods, Clear Case, Composer və s.
aid etmək olar.
Müasir Case texnologiyası banklar, maliyyə şirkətləri (korporasiyaları) və ən
iri firmalar üçün informasiya sistemlərinin yaradılmasında müvəffəqiyyətlə istifadə
olunur.
Ekspert sistemləri
. İqtisadi və sosial sahədə məntiqə və mütəxəssis
təcrübəsinə əsasən evristik tip məsələlərin həlli prosesində informasiyanın təhlili
üçün istifadə edilən vasitələrə tələbat daima artır. Burada əsas ideya məsələnin
necə həll olunmasını təyin edən ciddi formalaşdırılmış alqoritmlərdən, tədqiq
sahəsinin mütəxəssisləri tərəfindən biliklər bazasında toplanan qaydaları
göstərməklə məntiqi proqramlaşdırmaya keçidlə bağlıdır. Bu tip məsələlərin həlli
üçün ekspert sistemlərindən (ES) istifadə olunur. Ekspert sisteminin əsasını
biliklər bazası təşkil edir. Ekspert sistemləri aşağıdakı məqsədlər üçün istifadə
olunur:
obyektin vəziyyətinin inteqrasiyası;
obyektin vəziyyətinin diaqnostikası;
obyektdə vəziyyətin proqnozu;
İ N F O R M A T İ K A
____________________________________________________________
182
məqsədli planlaşdırma;
obyektin işini idarə etmək.
Üsulyönlü tətbiqi proqram paketləri
riyazi-iqtisadi məsələlərin müəyyən
üsullarla həllini reallaşdırır. Bura aşağıdakı tətbiqi proqram paketləri aiddir:
riyazi proqramlaşdırma (xətti, dinamik, statik və s. );
şəbəkə planlaşdırma və idarəetmə;
riyazi statistika.
Bunlara misal olaraq müasir fərdi kompüterlərdə reallaşdırılan Math Cad,
Mat Lab, Derive, TK Solver və s. paketlərini göstərmək olar.
Tətbiqi proqram paketlərinin geniş yayılmış sinfi problemyönlüdür. Praktiki
olaraq, elə tədqiqat sahəsi yoxdur ki, burada heç olmasa bir tətbiqi proqram
paketləri olmasın. Problemyönlü tətbiqi proqram paketləri elə proqram məhsuluna
deyilir ki, burada konkret bir sahənin hər hansı bir məsələsinin həlli nəzərdə
tutulur.
Problemyönlü tətbiqi proqram paketləri sənaye, qeyri-sənaye və xüsusi
sahələrdə tətbiq üçün proqram paketlərindən ibarətdir.
Sənaye sahələri üçün problemyönlü tətbiqi proqram paketləri
aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:
1. Bu sistemlər yalnız istehsalı mükəmməl üsullarla planlaşdırmaq deyil,
həmçinin iş planının yerinə yetirilməsinə nəzarət, texnoloji kartanın tərtibi,
maliyyə və əmək ehtiyatlarının idarə olunmasına, bir sıra «qeyri-istehsal»
funksiyalarını – servis xidməti, hazır məhsulun və marketinqin paylanmasına
nəzarət funksiyalarını da yerinə yetirirlər.
2. Bu sistemlər kliyent-server arxitekturası, çoxməsələli, çoxistifadəçi
əməliyyat sistemləri və relyasiyalı verilənlər bazası əsasında yaradılır, qrafiki
istifadəçi interfeysinə malik olur və Case - texnologiyasında geniş istifadə olunur.
3. Müasir sistemlər müxtəlif tip istehsalı nəzərə almalıdırlar.
Qeyri-istehsal sahələri üçün problemyönlü tətbiqi proqram
paketləri
material istehsalı ilə bağlı olmayan firmaların (bank, birja, ticarət və s.)
fəaliyyətinin avtomatlaşdırılması üçün nəzərdə tutulub. Bu sistemlərdə əsas
tələbat, istehsal sahələri üçün tətbiqi proqram paketlərdə olduğu kimi çoxsəviyyəli
inteqrallaşdırılmış sistemin yaradılmasıdır.
Qeyri-istehsal sahələri üçün tətbiqi proqram paketlərinə bank, maliyyə və
hüquq sahələrinin avtomatlaşdırılması paketlərini aid etmək olar.
Ayrı-ayrı tətbiq sahələri üçün tətbiqi proqram paketləri mühasibat uçotu,
maliyyə menecmenti, hüquq sistemi və s. üçün nəzərdə tutulur.
Müasir mühasibat uçotunun əksəriyyəti Windows əməliyyat sistemi
mühitində işləyir və lokal şəbəkələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. IC və Microsoft
firmasının məhsullarından təşkil olunmuş «Offis» mühasibat uçotu tətbiqi
proqram paketləri yalnız mühasibat funksiyalarının avtomatlaşdırılması üçün deyil,
həmçinin firmanın bütün işinin «elektron offis» şəklində təşkilinə də imkan verir.
Maliyyə menecmentinin tətbiqi proqram paketləri firmanın fəaliyyətinin
analizinin və planlaşdırılmasının maliyyəsi ilə əlaqədar olaraq yaranıb.