Ijtimoiy psixologiya

Tolerantlikni tushuntirishga oid ilmiy yondashuvlar
T o leran tlik tu rli falsafiy va psixologik y o n d a sh u v la rd a ko‘rib 
c h iq ila d i. H ozirg i k u n a d a b iy o tla rid a bixevioral (to le ra n tlik in - 
s o n n in g a lo h id a xulq sh ak li sifatida ko ‘rilad i) va kog nitiv (to le ­
ra n tlik o ‘z asosida b ilim va ratsio n al sabab larga ega) y o n d a sh u v la r 
u s tu n lik qiladi.
T o le ra n tlik k a n isb a ta n b ir q a n c h a y o n d a sh u v la rn in g bu b o ra d a
o ‘ziga xos fik rla rn i b ild irad i.
Shaxsiy y o nd ash u v — to le ra n tlik n in g m u ra k k a b a n a to m iy a sid a
u n in g psixologik asosi va bosh o ‘lchovi — to le ra n tlik n in g shaxsiy 
o ic h a m i (q ad riy atlar, shaxsiy u stan o v k alar) h iso b la n a d i.
F asilitativ yond ash u v — sh a x sla ra ro m u n o sa b a tla r ja ra y o n i- 
da t o i i q to le ra n tlik nafaq at sh a k lla n a d i, b alk i rivojlanadi h a m ; 
to le ra n tlik n in g sh a k lla n is h id a u n g a rivojlanish u c h u n y a ra tilg a n
s h a ro itla r y o rd am beradi.
B u n d a n tash q a ri e k z is te n s ia l-g u m a n istik y on d ash u v — to le ­
ra n tlik q a n d a y d ir o m illa r h a ra k a tin in g m ex a n ik n atijasi h i- 
so b lan m ay d i, haqiqiy to le ra n tlik — bu sh a x sn in g a n g la n g a n va 
m a s ’u liy atli tan lo v i b o ‘lib, in s o n n in g b o sh q a la r b ilan m u n o sa b a t 
o ‘rn a tish d a g i pozitsiyasi va faolligidir. E k z iste n s ia l-g u m a n is tik
nu q tay i n a z a rd a t o ii q , y etu k to le ra n tlik bu so ‘zsiz a n g la sh , tu - 
s h u n ish va m a s ’u liy atlilik d ir. B u n d ay to le ra n tlik a v to m a tiz m
y a’n i o d d iy ste re o tip ik h a ra k a tla r em as, balki q a d riy a t va hayotiy 
po zitsiya b o iib , u la rn i a m a lg a o s h irish h a r b ir k o n k ret vaziyatda

---

o‘ziga xos ma’noga ega va tolerantlik subyektdan ushbu mazmun- 
ni izlashni talab etadi.
Tolerantlikka diversifikatsion yondashuv — tolerantlikning 
psixologik mazmuni, alohida bir xususiyatga tavsifga olib kelini- 
shi mumkin emas, bu murakkab, ko‘p aspektli va ko‘p kompo- 
nentli fenomen bo‘lib, bir nechta bazaviy oicham larga ega.
Aksariyat hollarda murakkab psixologik hodisalarni tasvirlash- 
da komponentlar triadasidan foydaianiladi. Bu triada quyidagilar- 
ni o‘z ichiga oladi: kognitiv komponent, emotsional komponent 
va xulq-atvor komponenti. Ushbu sxemani qo‘llashga intilishlar 
tolerantlikda ham paydo bo‘ldi. Eng umumiy hollarda yuqoridagi 
komponentlarning asosiy mazmuni yoki tolerantlik o‘lchamlar 
quyidagicha ta ’riflanishi mumkin: