DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
olurdu ki, o, insanın dözə biləcəyi hər dərdə dözmüş, hər fəlakətin
üzünü görmüşdü.
Yavaş-yavaş yeriyən sahibəsinin ayaq səslərini eşidən yoğun
qarabaş Silviya kirayənişin pansionerlər üçün səhər yeməyi hazırla-
mağa tələsirdi. Kənardan gələn pansionerlər isə adətən, ancaq nahar
etməyə gələrdilər. Naharın qiyməti ayda otuz frank idi.
Bu hekayətin başlandığı zamanlarda pansionda yalnız yeddi nəfər
kirayənişin yaşayırdı. İkinci mərtəbə iki ən yaxşı otaqdan ibarət idi.
Otaqların birində - kiçik otaqda madam Vokenin özü, o birisində isə
Respublika dövrünün kruqs-komissarının dul arvadı madam Kutür
yaşayırdı. Madam Kutürlə birlikdə Viktorina Tayfer adlı gənc bir qız
yaşayırdı ki, madam Kutür ona analıq edirdi. Hər iki qadının yeməyi
ildə min səkkiz yüz franka başa gəlirdi, üçüncü mərtəbədəki iki
otaqdan birində Puare adlı bir qoca, o birində isə qara parikli,
boyanmış bakenbardlı, özünün dediyinə görə, keçmişdə ticarətlə
məşğul olan, indi isə cənab Votren adlanan qırx yaşında bir kişi
yaşayırdı. Dördüncü mərtəbə dörd otaqdan ibarət idi. Bu dörd otağın
ikisində daimi kirayənişinlər yaşayırdı: otaqların birində yaşayan -
qarımış qız madmazel Mişono, o birində - sabiq vermişel, buğda
kraxmalı və makaron fabrikantı idi. O, hamıya özünü “Qorio ata”
çağırmağa icazə vermişdi. Yerdə qalan iki otağa gəlincə, bunlar,
burada yaşayan madmazel Mişono və Qorio ata kimi, yeməklə
mənzilə beş frankdan artıq sərf etmək iqtidarında olmayan yoxsul
tələbələrtək gəldi-gedərlər üçün idi. Ancaq madam Voke onları o
qədər də əziz tutmazdı. Daha yaxşı kirayənişin tapmadığına görə
bunlara razı olurdu. Ancaq onlar həddindən çox çörək yeyirdilər.
Bu zaman otaqlardan birində hüquq elmini öyrənmək üçün
Anqulemdən Parisə gələn bir gənc yerləşmişdi. Ailələri böyük
olduğundan, ata-anası ağır bir çətinliklə ona dolanmaq üçün ildə min
iki yüz frank göndərirdilər. Bu gənc Ejen de Rastinyak adlanırdı. Ejen
de Rastinyak ehtiyac nəticəsində zəhmətə alışmış gənclərdən idi. Bu
cür gənclər ata-analarının onlara nə qədər ümid bəslədiklərini başa
düşürdülər. Buna görə onlar bilik qazanmağın mənfəətini qabaqcadan
ölçüb-biçir, bu bilikləri ictimai quruluşun gələcək inkişafına
qabaqcadan uyğunlaşdırırdılar ki, bunun meyvəsini birinci yığanlar
sırasına daxil ola bilsinlər. Rastinyakın qızğın
22
downloaded from KitabYurdu.org
müşahidələri və Paris salonlarına daxil olmaq qabiliyyəti olmasaydı,
bu hekayətin də ləzzəti itərdi; çünki hekayətimizin doğru ahənglərinə
səbəb, əlbəttə, Rastinyakdır. O, öz dərrakəsi və ağlı sayəsində insanda
dəhşət oyadan vəziyyətlərin sirrini açmağa meyil edərdi. Bu
vəziyyətin müqəssiri və qurbanı olanlar bu sirləri nə qədər gizlətməyə
çalışsalar da, Rastinyakdan bunu gizlətmək mümkün olmurdu.
Dördüncü mərtəbənin damında, adətən, paltar sərib qurudardılar.
Buradakı iki mansardada Kristof adlı xidmətçi ilə qarabaş yoğun
Silviya yatardı.
Yeddi kirayənişin pansionerdən başqa, madam Voke ildə, ən azı,
səkkiz hüquqşünasa, yaxud təbib tələbəyə xörək verərdi. Bundan
başqa, iki-üç nəfər də öz məhəlləsində yaşayan müştəriləri vardı.
Bunların hamısı ancaq nahar üçün abunə yazılmışdı. Nahar vaxtı
yemək otağına on səkkiz nəfər yığışardı, lakin iyirmi nəfəri də
əyləşdirmək mümkündü. Səhərlər isə buraya ancaq yeddi nəfər
kirayənişin gələrdi, həm də bunların səhər yeməyi üçün toplanışı,
adətən, bir ailə süfrəsinə oxşayırdı. Hamı ev tuflilərini geyib gələr,
sərbəst şəkildə kənardangəlmə pansionerlərin paltarı, yaxud görünüşü
haqqında, ya da keçən axşamın hadisələri haqqında mülahizələr
yürütməyə başlayardı. Onlar dostyana, bir-birinə qarşı etimad hissi ilə
söhbət edərdilər. Madam Voke bu yeddi pansionerin nazını daim
çəkir, pansion haqqının miqdarından asılı olaraq bir münəccim
dəqiqliyi ilə hər pansionerə öz qayğı və diqqətini paylayırdı.
Təsadüfən bir yerə toplaşan bu yeddi insana qarşı eyni ölçü tətbiq
edilərdi. Cİçüncü mərtəbədə yaşayan iki kirayənişin ayda iki frank
verərdi. Belə ucuzluq yalnız Sen-Marso qəsəbəsində, Salpetrierlə
Burb* arasında mümkün ola bilərdi. Madam Kutürün yeməyi üçün
alınan pul müstəsna hal təşkil edirdi. Bu, onu göstərirdi ki, burada
yaşayan pansionerlər az-çox aydın görünən fəlakətlərin yükünü öz
üzərlərində daşıyırdılar. Buna görə də bütün evin qəmli mənzərəsi
eyni dərəcəyə alçalmış olan pansionerlərin paltannda belə təkrar
olunurdu. Kişilərin sürtuklannın rəngini təyin etmək çətin idi,
ayaqqabıları isə elə şəkildə idi ki, bu cür ayaqqabıları varlı
məhəllələrdə, adətən, darvazadan bayıra tullayırlar. Tuman-
köynəkləri də tamam əldən düşmüşdü. Bir sözlə, bu, paltar deyil,
paltarın görünüşü idi. Qadınların əynində isə dəbdən
23
downloaded from KitabYurdu.org
DÜNYA ƏDƏBİYYATI KLASSİKLƏRİ
düşmüş, dəfələrlə boyanmış və yenidən rəngi getmiş paltarlar, köhnə,
dəfələrlə yamanmış krujevalar vardı. Əlcəklərinin lakı çoxdan silinib
getmişdi, yaxalıqları həmişə sapsarı idi, çiyinlərinə saldıqları baş
örtükləri isə cırıq və yırtıq idi. Lakin onların paltarı bu cür olsa da,
demək olar, hamısının bədəni möhkəm görünürdü. Vücudları həyat
boranlarına davam gətirə bildiklərini göstərirdi, sifətləri soyuq, sərt
təsir bağışlayır, sürtülmüş pula bənzəyirdi. Büzülmüş ağızları yırtıcı
dişlərlə silahlanmışdı. Kirayənişinlərin görünüşündə tamamlanmış,
yaxud hələ də davam edən faciələr hiss olunurdu. Bu faciələr
rampanın işığında, üzərinə şəkillər çəkilmiş kətanlardakı faciələrə
bənzəmirdi. Bu, həyatla dolu, yaxud buz kimi donuq, dilsiz, lakin
qəlbi dərindən həyəcanlandıran faciələr, nəhayəti olmayan faciələr
idi.
Qoca Mişono zəifləmiş gözlərinin üstünə yaşıl taftadan tikilmiş,
mis məftillə bağlanmış kirli bir günlük taxırdı. Mərhəmətli mələklər
belə buna baxsaydılar, dəhşətə gələrdilər. Seyrək saçaqlı şalı, sanki,
skeletə sarınmışdı: şalın altında gizlənmiş vücudun sümükləri kələ-
kötür şəkildə görünürdü. Təsəvvür etmək olardı ki, bu vücud bir
zamanlar gözəl və boylu-buxunlu olmuşdur.
Görəsən, bu məxluqun qadın cizgilərini hansı bir turşu zəhər-
ləmişdir: günahmı, fəlakətmi, yoxsa xəsislikmi? Bəlkə, bu qadın
məhəbbət nəşələrindən sui-istifadə etmiş, bəlkə, köhnə paltar alıb-
satmaqla məşğul olmuş, bəlkə də, sadəcə, bir kurtizanka olmuşdur?
Bəlkə də, nəşələri sel kimi özünə cəlb edən küskün gəncliyin
zəfərlərini o, yolçuları belə özündən qaçmağa məcbur edən qocalığı
ilə bağışlatmağa çalışırdı? İndi onun boş və mənasız baxışlarından
soyuqluq yağır, görkəmsiz simasında hədə-qorxu hiss olunurdu. Onun
incə səsi qış ərəfəsində kol-kos arasında gizlənmiş cırcıramanın
cırıltısına bənzəyirdi. Dediyinə görə, o, sidik kisəsinin katarı
xəstəliyinə düçar olmuş bir qocaya qulluq edirmiş, uşaqları isə onun
pulu olmadığını güman edib, qocanı atıb getmişdilər. Qocadan ona
ömrünün axırına qədər min franklıq bir renta qalmışdı, lakin qocanın
varisləri Mişonoya hər cür iftiralar ataraq, bu vəsiyyətnaməni ləğv
etməyə çalışırdılar. Onun üzünün dərisi ehtiras fırtınalarından büzüşsə
də, bir zamanlar ağ və incə olan dərinin əlamətləri hiss olunurdu.
Buna əsasən onun vücudunda bəzi gözəllik izlərini sezmək mümkün
idi.
24
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |