ILM-FAN VA INNOVATSIYA
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/si
118
YETAKCHILIKNING NAZARIYALARI VA UNING XUSUSIYATALRI
Shobduraximova Umriniso Toxirovna
ADU.Pedagogika fakulteti
Umumiy pedagogika kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7949892
Annotatsiya:
ushbu maqolda
yetakchilikning nazariyalari, xususiyatlari yoritilgan.
Shuningdek yetakchilik faoliyatining mazmun mohiyati va fazilatlari keng bayyon qilingan.
Kalit so‘zlar:
yetakchilik faoliyati, shaxsiy fazilatlar, liderlik, boshqaruv samaradorligi, xulq-
atvor yondashuvi, situatsion yondashuv, xarizmatik nazariyalar.
Yigirmanchi asrning 40-yillaridan boshlab, yetakchilik mohiyati va mohiyatini ilmiy tadqiq
qilish boshlanganidan beri fan hali aniq javob ololmagan bir qator savollarga javob berishga
harakat qilmoqda. Bu yerda ilmiy muhokama mavzusi bo‘lib
qoladigan savollarning qisqa,
to‘liq emas, ro‘yxatini keltirishingiz mumkin, xususan: rahbarning shaxsiy fazilatlari tug‘mami
yoki ular o‘quv jarayonida egallashi mumkinmi, uning shaxsiy xususiyatlari qanday? lider va
boshqaruv samaradorligi bir-biri bilan bog‘liqmi? - yetakchilik va ma'lum bir jamoani
boshqarish qanday o‘zaro bog‘liq, rahbarning shaxsiy xususiyatlari
optimal boshqaruv
uslubini tanlashga qanday ta'sir qiladi; Vaziyat omillarining rahbarning xulq-atvoriga va uning
boshqaruv uslubiga ta'siri; nihoyat, barqaror ishlaydigan tashkilotda rahbarlar odatda
kerakmi yoki bu ishlab chiqarish jarayonini murakkablashtirishi mumkinmi? Mamlakatimizda
va xorijda olib borilgan tadqiqotlarning katta qismi yetakchilik muammosiga bag‘ishlangan.
Ushbu muammoga turli yondashuvlarni taxminan quyidagi asosiy guruhlarga bo‘lish mumkin:
- rahbarning shaxsiy fazilatlari nazariyasi;
- yetakchilikning xulq-atvor nazariyasi;
- situatsion yondashuvga asoslangan yetakchilik nazariyalari;
- liderlarning xarizmatik sifatlari nazariyasi.
Yetakchilik bu odamlar va odamlar guruhlarini maqsadlar sari harakat qilishga undash uchun
ta‘sir o‘tkazish qobiliyatidir. Boshqalarga ta’sir qilish va odamlarni o‘zingiz bilan olib borish
uchun ko‘plab vositalar mavjud. Odamlarning sa’y-harakatlarini
tashkiliy maqsadlarga
erishishga yo‘naltirishda qanday ta’sir ko‘rsatuvchilar va xatti-harakatlar eng samarali
ekanligi ko‘rsatilgan?
Shaxsiy yetakchilik nazariyasi- yetakchilikning shaxs nazariyasiga ko‘ra, eng yaxshi rahbarlar
hamma uchun umumiy bo‘lgan ma’lum shaxsiy fazilatlar to‘plamiga ega.
Ushbu fikrni
rivojlantirar ekan, shuni aytish mumkinki, agar bu fazilatlarni aniqlash mumkin bo‘lsa,
odamlar ularni o‘zlarida tarbiyalashni o‘rganishlari va shu bilan samarali yetakchi bo‘lishlari
mumkin edi. O‘rganilgan ushbu fazilatlardan ba’zilari aql va bilim, chiroyli ko‘rinish, halollik,
sog’lom fikr, tashabbuskorlik, ijtimoiy va iqtisodiy ta’lim va o‘ziga bo‘lgan ishonchning yuqori
darajasi. Biroq, shaxsiyat tadqiqotlari qarama-qarshi natijalarni berishda davom etmoqda.
Rahbarlar odatda aql-zakovat, bilimga intilish, ishonchlilik, ma’suliyat, faollik, ijtimoiy ishtirok
va ijtimoiy-iqtisodiy maqom bilan ajralib turadi. Lekin ichida
turli vaziyatlar samarali
rahbarlar turli shaxslarni ko‘rsatdilar. Olimlar “inson faqat ma’lum bir shaxsiy xususiyatlar
to‘plamiga ega bo‘lgani uchungina yetakchiga aylanmaydi” degan xulosaga kelishdi.[1]
Xulq-atvor yondashuvi- xulq-atvor yondashuvi yetakchilik uslublari
yoki xatti-harakatlarini
tasniflash uchun asos yaratdi. Bu yetakchilikning murakkabligini tushunish uchun muhim
hissa va foydali vositaga aylandi. yetakchilikni o‘rganishga bunday
yondashuv yetakchining