Innovatsiyalar vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika unversiteti tabiiy fanlar fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
KIMYO YO’NALISHI 201-GURUX TALABASI
BARATOV SHAHZODBEKNING
ANORGANIK KIMYO FANIDAN TAYYORLAGAN TITULDAGI
MUSTAQIL ISH
I gurux elementlari
Elementlarning kashf etilish tarixi
Elementlarni kashf etilish tarixi
Li — 1817-yilda Yu.ArfVedson tomonidan kashf etiladi. Bertseliusning taklifiga ko‘ra "lit.os" so‘zidan olingan boiib "tosh" ma’nosini bildiradi
Na — 1807-yilda G.Devi nam xavodan ‘NaOH’ ni elektroliz qilib oladi. Natriy nomi Bertseliusning taklifi bo‘yicha Misrcha "natron" so‘zidan olingan bo‘lib, "ishqor" ma’nosini beradi
К - 1807-yilda G. Devi kaliy elementini Na ga o‘xshash nam holda gidroksidni elektroliz qilib kaliy metalini ajratib oladi. Nomi arabcha "alkani" so‘zidan olingan bo‘lib, ishqoriy modda ma’nosini bildiradi.
Rb - 1859-yilda spektral yo‘l bilan R.Bunzen va Kirxgov rubidiy elementini kashf etadi. Lotincha "rubidius" so‘zidan olingan bo‘lib "qizil" ma’nosini anglatadi, chunki spektrda Harakterli ikkita qizil yo‘llar hosil bo‘ladi.
Elementlarni kashf etilish tarixi
Cs — 1860-yilda R.Bunzen tomonidan spektral analiz yo‘li bilan tseziy elementi kashf etiladi. Lotincha "Sezius" so‘zidan olingan bo‘lib "Xavorang" ma’nosini bildiradi, chunki spektrda ikkita xavorang yo‘llar hosil bo‘ladi
Elementlarning umumiy tavsifl
Bu guruhcha metallari ishqoriy metallar deb ataiadi. Chunki ular suvda erib ishqorlarni hosil qiladi.
Ishqoriy metallarga litiy, natriy, kaliy, rubidiy, tseziy va frantsiy elementlari kiradi. Ulaming ba’zi bir xossalari jadvaida keltirilgan.
Jadvaldan ko‘rinadiki, ishqoriy metallar suyuqlanish va qaynash haroratsining pastligi kam zichlikka egaligi bilan Harakterlanadi. Litiy, natriy, kaliy, rubidiy kumushga o‘xshash oq metallardir. TSeziy oltiga o‘xshash sariq rangli boiadi. Ular ynmshoq pichoq bilan oson kesiladi. Xajmiy markazlashgan kub shaklida kristallanadilar.
Ishqoriy metallaming quyidagi ranglarga ega:
Na - sariq
Cs - xavorang
Li –
qizil
К –
binafsha
Rb –
qizil.
Tabiatda tarqalishi
Ishqoriy metallar tabiatda xloridlar, alyuminosilikatlar, sulfatlar xolida uchraydi. Bulaming ichida eng ko‘p tarqalgan element natriy hisoblanadi. Rubidiy va tseziy kaliy kaliy minerallari tarkibida boiadi. Kaliy va rubidiy kuchsiz radioaktiv xossaga ega. Frantsiy radioaktiv element, uzoq yashovchi izotoplari bolmaydi.
Olinishi
Litiy LiCl-KCl eftetik aralashmasini elektroliz qilib olinadi. Litiyni olish uchun yana quyidagi jarayondan foydalaniladi
Kaliy KCl-NaCl suyuqlanmasini elektroliz qilib olinadi. Rubidiy va tseziy gidroksidlarini Ca metali bilan vakuumda qizdirish yoii bilan olinadi.
Metallarni tozalash uchun vakuumli xaydash yoiidan foydalaniladi. Ishqoriy metallar reaksiyaga kuchli kirishadilar.xavoda litiy, natriy, kaliy xiralanadi. Unda oksidlanib, oksid va peroksidlar hosil qiladi. TSeziy va rubidiy esa yonib ketadi. Shuning uchun laboratoriyada inert gaz atmosferasida yoki kerosin yoxud suvsizlantirilgan moy tagida saqlanadi. Litiy yengil boiganligi uchun kerosin ustiga ko‘tarilibyonib ketishi mumkin.
2Na + OH -> ONa +
Ishqoriy metallar kislotalar bilan tuz hosil qilib reaksiyaga kirishadi. Hamtna ishqoriy metallar juda kuchli qaytaruvchidir. Ularning normal elektrod potentsiallari yuqori manfiy qiymatga ega. Eng manfiy qiymatga litiy egadir. Buning sababi uning radiusini juda kichikligi va gidratlanish energiyasining juda kattaligi bilan tushuntiriladi.
Ishqoriy metallarning birikmalari.
E’tiboringiz uchun rahmat