n
İPƏK YOLU
n
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
54
- ayrıca komplekslərin və obyektlərin fərdi və ya qrup halında icarəsi.
İcarəyəverən və icarədar arasındakı münasibətlər tərtib olunmuş icarə müqaviləsinə
əsasən tənzimlənir. İcarə müqaviləsinə qoyulan ümumi tələblər bunlardır:
1.İcarə müqaviləsi yazılı şəkildə tərtib olunmalıdır;
2.Bir sənədlə rəsmləşdirilməli və hər iki tərəfin imzası ilə təsdiq olunmalıdır;
3.Bağlanmış icarə müqaviləsi dövlət orqanlarında qeydiyyatdan keçməlidir, əks halda
müqavilə əsassız sayılır.
Tipik icarə müqaviləsini nəzərdən keçirək:
- icarəyə verilən əmlakın tərkibi və qiyməti;
- icarənin müddəti;
- əmlakın ikinci əldən icarəyə verilməsinə münasibət;
- icarəyə götürülmüş əmlakın təmiri və saxlanması xərcləri;
- icarəverənin əmlakı icarədara müqavilə şərtlərinə uyğun verməsi vəzifəsi;
İcarədarın əmlakdan müqavilə şərtlərinə uyğun istifadə etməyi bu şəkildə olacaq:
- icarə haqqının müqavilə şərtlərinə uyğun ödənilməsi;
- icarə müqaviləsinə xitam verilməsi və icarəyə verilmiş əmlakın qaytarılma şərtləri.
Bir qayda olaraq, icarəyə verilmiş əsas vəsaitlərin icarə haqqı məbləği və ödənilməsi
müqavilədə göstərilir. fikrimizcə, əsasən icarə haqqının tərkibinə aşağıdakılar daxil
edilməlidir :
- icarə müddəti əsas vəsait obyektinin istismar müddətinə bərabər olması;
- icarə haqqına əsas vəsait obyektinin dəyəri, kredit faizləri və komissiyon ödəmələrin
daxil edilməsi;
- icarəyə götürülmüş əmlakın dəyərindən hesablanmış amortizasiya ayırmalarının
müəyyən edilməsi;
- icarəyə verilmiş əsas vəsait obyektinin xarab olmasını və sıradan çıxması ilə xərcləri
icarədarın öz üzərinə götürməsi;
- icarə müddəti başa çatdıqdan sonra obyektlərin təmiri üçün icarədar tərəfindən
icarəyə verən təşkilata ödənilə bilən vəsaitlərin müəyyən edilməsi (1. s.126).
Mühasibat uçotunda icarə münasibətlərinin uçota alınması icarə formalarından, yəni uzun
müddətli icarə (lizinq-bir ildən çox) və cari icarə (bir ilə qədər) asılıdır. İcarə formalarının
növlərindən asılı olaraq, mühasibat uçotunda uçota alınması və uçotun təşkilində mühüm
rolu vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, icarə obyektlərinin uçotda əks etdirilməsi hər bir
icarə subyektində-icarəyə verən və icarəyə götürümüş (icarədar), müxtəlif qaydada
aparılır.
Məsələn, icarəyə verən müəssisədə cari icarə uçotu aşağıdakı kimi aparılır:
İcarə obyekti kimi əsas vəsait şəkilində əmlak çıxış edir. o, müəssisənin balansında
ilk dəyərlə uçota alınır. Əsas vəsaitlərin cari icarəyə verilməsi icarə müqaviləsi və
qəbul - təhvil sənədlərilə rəsmiyyətə salınır. Hesab edirik ki, bu zaman müəssisənin
mühasibatlığında aşağıdakı yazılış edilməlidir:
Debet 01 (111) “Əsas vəsaitlər” (torpaq, tikili və avadanlıqlar-dəyəri) hesabının “İcarəyə
verilmiş əsas vəsaitlər” subhesabı.
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
55
n
İPƏK YOLU
n
2/2014
Kredit 01 (111) “Əsas vəsaitlər” hesabının “İstismarda olan əsas vəsaitlər”; “Ehti -
yatda olan əsas vəsaitlər” subhesabları.
Bu zaman obyektlərin verilməsi uçotda balans dəyəri ilə göstəriləcək. Cari icarəyə
verilmiş əsas vəsaitlərə köhnəlmə məbləği icarəyə verən tərəfindən aşağıdakı kimi uçota
alınacaq:
Debet 80 (801) “Mənfəət və zərər” (Ümumi mənfəət-zərər) hesabı, Kredit 02 (112)
“Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (torpaq, tikili və avadanlıqlar (amortizasiya)” hesabı.
Məlumdur ki, icarəyə verilmiş əsas vəsait obyektlərinin köhnəlmə məbləği icarə
verənə icarə haqqından ödənilir və buna görə də məhsulun maya dəyərinə daxil
edilməyərək uçotda mənfəətin azalması kimi göstərilir. İcarə haqqı hesabat dövrü
ərzində hesablanır və bu, müəssisənin satışından kənar mənfəəti sayılır. Hesab edirik
ki, icarə müqaviləsinin şərtlərinə əsasən icarə haqqı hər ay üçün ayrıldıqda və ya
avans qaydasında bir neçə ay üçün qabaqcadan hesablana bilər.
İcarə haqqı hər ay hesablandıqda:
Debet 76 (538)
Kredit 80 (801)
İcarə haqqı bir neçə ay qabaqcadan hesablandıqda:
Debet 76 (538)
Kredit 83 (542)
İcarədardan icarə haqqı daxil olduqda isə bu aşağıdakı kimi olar:
Debet 50, 51 (221,223)
Kredit 76 (538) yazılışları olmalıdır.
Avans qaydasında hesablanmış icarə haqqı hər ay təyinatına görə silindikdə;
Debet 83 (542)
Kredit 80 (801) mühasibat yazılışları tərtib edilir.
İcarəyə verilmiş əsas vəsaitlər icarəyə verənə qaytarıldıqda onun balans dəyərinə
yazılış:
- Debet 01 (111) “Əsas vəsaitlər” (Torpaq, tikili və avadanlıqlar-dəyər) hesabının
“İstismarda olan əsas vəsaitlər”, “Ehtiyatda olan əsas vəsaitlər” subhesabları;
- Kredit 01 (111) “Əsas vəsaitlər” (torpaq, tikili və avadanlıqlar-dəyər) icarəyəyə ve -
rilmiş əsas vəsaitlər” subhesabı.
İcarədarın kapital qoyuluşu hesabına əsas vəsaitlərin artmış dəyərinə
Debet 01 (111)
Kredit 87-3 (335) yazılışı verilir. sonuncu məbləğ icarədara birbaşa
ödənildikdə:
Debet 87-3 (335)
Kredit 50,51 (221, 223)
İcarə haqqının azaldılması yolu ilə ödəniş aparıldıqda:
Debet 87-3 (335)
Kredit 76 (538) müxabirləşmələri tərtib edilir.
n
İPƏK YOLU
n
2/2014
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
56
Əsas vəsaitləri uzunmüddətli icarəyə verdikdə, uzunmüddətli icarənin uçotu üçün
09 №-li “Daxil olası icarə öhdəlikləri” (214), sintetik hesabdan istifadə edilir. obyektləri
uzunmüddətli icarəyə verərkən müəssisə onları özünün balansından silir və bu əməliy -
yatı aşağıdakı kimi mühasibat yazılışı etməklə yerinə yetirir (3. səh. 126).
obyektlərin balans dəyəri üçün:
Debet 47 (611)
Kredit 01 (111)
obyektin köhnəlmə məbləği üçün:
Debet 02 (112)
Kredit 47 (611)
İcarəyə verilmiş obyektin icarədarla razılaşdırılmış qiyməti üçün:
Debet 09 (214)
Kredit 47 (611)
Hesablanmış əlavə dəyər məbləğinə:
Debet 47 (611)
Kredit 68 (422) mühasibat yazılışı aparılır.
Əlavə dəyər (ƏDv) məbləğinin hesablanması Azərbaycan Respublikası “Əlavə
dəyər vergisi haqqında” qanuna uyğun hesablanır.
47 N-li hesabın kredit qalığı obyektin satış və qalıq dəyərinin fərqini göstərir
və icarəyəverənin gəliridir. Bu gəlir yalnız hesabat dövrünə yox, bütün icarə müddətinə
aid olduğu üçün 83N-li hesab silinir və aşağıdakı mühasibat yazılışı aparılır:
Debet 47 (611)
Kredit 83 (542)
və uyğun hesabat dövründə:
Debet 83 (542)
Kredit 80 (801)
Əgər icarə müddəti ərzində əlavə icarə faizinin alınması nəzərdə tutulmuşdursa, həmin
məbləğin hər bir hesabat dövrü üçün hesablanması:
Debet 09 (214)
Kredit 80 (801)
Daxil olması isə:
Debet 51( 221,223)
Kredit 09 (214) müxabirləşməsi ilə uçotda əks etdirilir.
uzun müddətə icarəyə götürülmüş icarə müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq, gələcəkdə
alınma hüququ olan, yaxud alınma hüququ olmayan əsas vəsaitlər 03 N-li “uzun müddətə
icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər” hesabında icarəyə verən və icarədar arasında razılaşdırılmış
qiymətlərlə uçota alınır. uzun müddətə icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amor-
tizasiyası) 02 N-li “əsas vəsaitlərin köhnəlməsi hesabında uçota alınır. uzun müddətə icarə
şərti ilə müəssisəyə daxil olmuş əsas vəsaitlərin mədaxili 03 N-li “uzun müddətə götürülmüş
əsas vəsaitlər hesabının debetinə və 97 N-li “İcarə öhdəlikləri hesabının kreditində əks
Dostları ilə paylaş: |