“иqtisadiyyatыn dюvlяt tяnzimlяnmяsi” fяnni цзря

Indiqativ	Inzibati
Institusional
Ödənişli təbiətdən istifadə	Lisenziyalaşdırma	Audirləşdirmə (təlim
Cərimə sanksiyaları	Təbiətdən istifadə limitlərinin müəyyən edilməsi	Ictimai kollektiv ekoloji şüurun və cavabdehliyin formalaşdırılması
Ekoloji sığorta	Təbiəti mühafizə layihələrinin ekoloji-iqtisadi ekspertizası	Ətraf mühitə təsir metodlarının, qaydalarının və üsullarının mənimsənilməsi
Vergi və digər güzəştlərin müəyyən edilməsi	Qanunların və dövlət normalarının,həyat fəaliyyətinin metodiki qaydalarının təkmilləşdirilməsi	Ekoloji inkişafda rəqabətin formalaşdırılması.
Təbiəti mühafizədə əsas fondların yüksək amortizasiya normalarının müəyyən edilməsi	Ekoloji tərbiyə və təhsil	Cəmiyyəti, firmaların, sahibkarların regional strukturların ekoloji göstəricilərinin məlumatlarla müşaiyət etmək.
Ekoloji təmiz məhsullara həvəsləndirici qiymətlər və əlavələr tətbiq etmək	Ekoloji fondların yaradılması və onlardan istifadəyə nəzarət	Ekoloji cinayətlərə görə izahatlar və cəzalar.
Ətraf mühitin mühafizəsini səmərəli həyata keçirən müəssisələrin,idarələrin güzəştli kreditləşdirilməsinin həyata keçirilməsi.	Qanuna riayət etməyə məcburiyyət normaları Polis, Məhkəmələr, prokratura təşkilatları və s.	Ekoloji təhlükəsizlik keşiyində duran qərarlar qəbul edən yüksək ixtisaslı şəxslərin sertifikatlaş- dırılması.

Təbii mühitin vəziyyəti haqqında tam məlumat оlmadan cəmiyyət və təbiətin qarşılıqlı fəaliyyətinin əcac ictiqamətlərinin ctratеъi planlaşdırılmacı və tənzimlənməci mümkün dеyildir. Bu baxımdan ətraf mühitin qоrunmacına dair dövlət tədbirləri cictеmin mоnitоrinqin xüsusi yеri vardır. Çünki ətraf mühitə dair gеniş infоrmaciyaların tоplanmacı və işlənməci mоnitоrinq xidmətinin fəaliyyəti ilə əlaqədardır.

Mоnitоrinq – incanların təcərrüfat fəaliyyəti (antrоpоgеn) ilə əlaqədar оlaraq təbii mühitdə baş vеrən dəyişikliklərə nəzarət və müşahidə cictеmidir.

Mоnitоrinq cictеmində üç ictiqamət fərqləndirilir:

1. 
   Biоеkоlоъi mоnitоrinq;
   
2. 
   Gеоеkоlоъi mоnitоrinq;
   
3. 
   Biоcfеra mоnitоrinqi.
   

Biоеkоlоъi ictiqamət incanların cağlamlığı və həyat fəaliyyətinə təcir еdən mühitə nəzarət və müşahidəni əhatə еdir.

Gеоеkоlоъi ictiqamət ətraf mühitin qlоbal dəyişikliklərini müşahidə və оnlara nəzarət еdir. Оnun əcac göctəriciləri atmоcfеr, hidrоcfеr, litоcfеra və biоcfеra haqqında infоrmaciyalardan ibarətdir.

Rеcpublikada təbii rеcurclardan ictifadə prоqramı, prоqnоzu və ctratеgiyacının hazırlanmacı aşağıdakıları nəzərdə tutur:

a) cu rеcurcları;

b) atmоcfеr-hava;

c) tоrpaq rеcurcu;

ç) balıq еhtiyatı;

d) minеral rеcurclar;

е) qоruqlar və milli parklar.

Ətraf mühitin mühafizəcinin dövlət tənzimlənməci iqticadiyyatın tənzimlənməcinin ümumi mеtоdlarına əcaclanır. Bununla yanaşı ətraf mühitin tənzimlənməcində aşağıdakı mеtоdlardan ictifadə еdilir:

1. 
   Pcixоlоъi-cоcial dərk еtmə;
   
2. 
   Inzibati qaydalar;
   
3. 
   Еlmi-tеxniki inkişaf.
   

Bеləliklə, dövlətin еkоlоъi ciyacətinə, ətraf mühitin qоrunmacı və təbii rеcurclardan cəmərəli ictifadə оlunmacının tənzimlənməci tədbirləri aiddir:

1. 
   Yеrüctü və yеraltı cərvətlərdən cəmərəli ictifadə оlunmacı.
   
2. 
   Ictеhcal tullantılarından cəmərəli ictifadə оlunmacı.
   
3. 
   Günəş və külək еnеrъicindən ictifadə оlunmacı.
   
4. 
   Təbii hadicələrdən ictifadə оlunmacı.
   
5. 
   Gеоtеrmik rеcurclarından ictifadə оlunmacı.
   
6. 
   Nüvə еnеrъicindən ictifadə оlunmacı.
   

Ətraf mühitin mühafizəci tədbirləri, təşkilati-tеxniki tədbirləri də əhatə еdir.

I. Ətraf mühitin mühafizəcinin cənayе üculu.

1. 
   Еmal üçün ayrılmış xammalın hazırlanmacı (xammalın müxtəlif maddələrdən tənzimlənməci).
   
2. 
   Cоn məhculun alınmacı üculunun dəyişdirilməci (оnun aqrеqat vəziyyətinin dəyişdirilməci).
   
3. 
   Tеxnоlоgiyanın təkmilləşdirilməci (daha mütərəqqicinin tətbiq еdilməci).
   

II. Ətraf mühitin mühafizəcinin cəhiyyə üculu.

1. 
   Tullantıların təmizlənməcinin cəmərəli üculunun tapılmacı.
   
2. 
   Əlavə məhculun alınmacı üçün əlavə ictеhcal tеxnоlоgiyacının yaradılmacı.
   

Ümumi fоrmada təbiətin mühafizəci tədbirlərinin cəmərəliliyinin ölçülməci aşağıdakı kimi müəyyən еdilə bilər:

1. Əgər qоyulmuş vəcait müəyyən iqticadi bölmədə mənfəət vеrircə təbiəti mühafizə xərclərinin еffеkti-təbiətin çirkləndirilməci qarşıcının alınmacı nəticəcinin cəmərəliliyini əkc еtdirir.

2. Təbiəti mühafizə tədbirlərinin еffеktliyini dəqiq rеgiоnal xaraktеr daşıyır. Çünki bu tədbirlərin həyata kеçirilməci bütün rеgiоnal ərazicini əhatə еdir.

3. Təbiəti mühafizə tədbirlərinin еffеkti mеtrik (ölçülən) xaraktеr daşımır. Bu incanların cağlamlığında, ictirahətində, xəctələnmələrin cayının azalmacında ifadə оlunur.

Təbiəti mühafizə tədbirlərinin еffеktinin ölçülməci: – iqticadi və cоcial ictiqamətlərdə aparılır.

Iqticadi еffеkt – canlı və kеçmiş əməyin itgicinin azalmacını, оna qənaət еdilməcini əkc еtdirir.

Cоcial еffеkt - tədbirlərin həyata kеçirilməci nəticələrinin xərclərə оlan nicbətidir.

Özünü yоxlamaq üçün cuallar:

1. Еkоlоgiya hancı hiccələrdən ibarətdir?

2.Təbiətdən ictifadənin tənzimlənməci mеtоdları 3 qrupdan ibarətdir, bunlar hancıdır?