Islomiy moliyada soliqqa tortish va soliq shakllari

Fitr sadaqasi

• Ramazon oyida roʼza tutish vaqtida beriladigan majburiy toʼlovdir. Аksariyat olimlarning fikricha, fitr sadaqasi hayit kunida oʼzi va oilasi uchun oziq-ovqat va hayotiy zarur barcha narsaga molik hamda ushbu sadaqani toʼlash imkoniyatiga ega boʼlgan har bir musulmon uchun majburiy hisoblanadi. Fitr sadaqasi kattalar va bolalar uchun bir xilda majburiydir. Oila boshligʼi oʼzining moddiy taʼminotida boʼlgan barcha va oʼzi uchun sadaqani toʼlaydi. Uni faqat eng ehtiyojmand va kam taʼminlangan kishilarga berish kerak.
• Fitr sadaqasi butun Ramazon oyi mobaynida beriladi va oyning oxirgi kuni boʼlgan hayit namozi arafasida yakunlanadi.

Ushr ( arab. ʿsẖr ‎ — «oʻninchi»; pl. a'shar, ushur)

• islom mamlakatlarida 1/10 soliq yoki yigʻim ; ushr .
• Ushr to'lash zarurligi Qur'on , Sunnat va islom ilohiyot olimlarining ( ijmo ) yakdil qarorida mustahkamlangan.

Xums ( arabcha kkhms ‎ lit. “beshinchi”) 

• Shia musulmonlari uchun majburiy soliq boʻlib, yillik daromadning beshdan bir qismini tashkil etadi.
• Xumsni dastlab Abdulmuttalib toʻlagan , soʻngra Qurʼonda “ Anfol ” surasining 41- oyatida farz qilib belgilangan.
• Islom ta’limotiga ko‘ra , Abdulmuttalib muqaddas Zamzam manbasini yana topib, uning yonida ko‘milgan xazina topib, uning qiymatining beshdan bir qismini diniy ehtiyojlarga sarflashga qaror qilganidan so‘ng, tushida Alloh taolodan bu amrni oladi.

Xums haqidagi qoida Qur’oni karimning quyidagi oyatiga asoslanadi

• “Bilginki, agar [urushda] o‘lja qo‘lga kiritgan bo‘lsangiz, uning beshdan bir qismi Allohga, Payg‘ambarga, qarindoshlaringizga, yetimlarga, miskinlarga va yo‘lovchilarga tegishlidir. ” (8:41).

Xiroj

• oʼrta asrlar davlatining yer soligʼidir. Аvvalda xalifalikda xirojni faqat oʼzga dindagilar toʼlaganlar. Musulmonlar esa ushr toʼlar edilar. Yerlarning asosiy egalari musulmonlar boʼlganlaridan soʼng, yerlardan xiroj toʼlash majburiyati saqlanib qoldi va u barcha toʼlaydigan yer soligʼiga aylandi.
• Hanafiy mazhabiga ko'ra, musulmon bo'lmaganlarning yerlarini sotib olgan musulmon bu yerlardan ushr emas, balki hiroj, ya'ni bir turdagi soliq to'lashda davom etishi kerak. Qolgan uchta sunniy huquqiy maktabda esa haraj va ushrni bir yerdan toʻlash mumkin. Xiroj yerlari ijaraga berilishi mumkin