_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________
89
Önfikirlerden sonra anıtlar komitesi 6 uzmandan oluşan bir bilim heyeti
toplanmasına karar verir. Türk devrim tarihi (Prof. Afet İnan), Türk Bilim tarihi (Prof.
Aydın Sayılı), Genel Türk Tarihi (Prof. Dr. Çoşkun Üçok), Sanat Tarihi (Prof. Dr. Oluş
Arık), Süsleme ve İç Mimarlık (Prof. Mimar Sadun Ersin), Türk Savaş Tarihi (Sadık
Atak)’tan oluşan bilim heyeti alanlarına ve önfikirlerden gelen düşüncelere göre Meclis
yerleşkesi içinde yer alacak anıt özneleri önerdiler. Anıtlar komitesi başkanlığı
raporunda belirtildiği üzere Bilim Komitesinin tespit ve teklif ettiği anıt ve sanat
yapıtları ile bunlar için öngörülen mahaller aşağıdaki gibidir.
1. Anayasa ve Laiklik Anıtı (Anıt-Heykel-Yazı): Devrimlerin temelini oluşturan ve
çağdaşlaşma anlamına gelen laiklik ilkesinin temel olarak benimsendiği 1876
Anayasasından itibaren anayasal konu olarak ele alınması,
2. Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşu (Anıt-Heykel-Yazı): Atatürk bulvarından
girişte (Doğu girişi) Kurtuluş savaşı ve Cumhuriyetin kuruluşu temasının işlenmesi,
3. Atatürk Devrimleri (Rölyef-Heykel-Yazı): Şeref avlusunda bayrak direkleri
arasında kürsü, çeşme, kitabeler ve masif yan duvarlar üzerinde bir kompozisyon
içerisinde Atatürk Devrimlerinin işlenmesi,
4. Bilim, Sanat ve Kültür (Rölyef-Heykel-Yazı): Dikmen yolu girişinde Bilim, Sanat
ve Kültür kavramlarının alegorik kompozisyonlarla canlandırılması,
5. Atatürk (Heykel) : Şeref Avlusunda Şeref kapısı ile bayrak direkleri arasında
uygun bir yerde kolossal bir Atatürk anıtı dikilmesi,
6. T.B.M.Meclisinin İlk Başkanı ve Devlet Kurucusu Atatürk (Yazı-Heykel-Rölyef):
Şeref holünde Atatürk’ün Devlet adamlığının belirleyici olduğu bir kompozisyon
yapılması,
7. Türk Büyükleri (Rölyef-Heykel): Şeref galerisinde altın mozaik nişleri arasında
mask ve büstler halinde ortada Atatürk olmak üzere kendilerine özgü kıyafet ve
çehreleriyle 14-15 Türk büyüğünün resmedilmesi istenmiştir. Meclis binasının
müzeleşmesi çekincesinden dolayı 5 oy mekanın boş kalması, 5 oy herhangi bir şekilde
değerlendirilmesine verilmiştir. Jüri incelemesine bırakılmıştır.
8. Türklerin Uygarlığa Katkısı ve Atatürk’ün Bilime verdiği Değer (Resim-
Seramik): Şeref holünün duvarlarında yazıt ve figür olarak işlenmesi jüri incelemesine
bırakılmıştır.
9. Türk Tarihinde Ulusal Kültür ve Uygarlığın Temel Gelişim Değerleri (Heykel-
Rölyef-Yazı): Güney halk girişi ekseninde M.Ö. 3.binden bu yana Sümer, Hitit kanunları,
Mısır Andlaşması, ilk yazı, ilk hukuk devleti, ilk okul gibi değerlerle Orhun yazıtları
öncesi ve sonrası yazıtların, mülajların kopyalarından oluşan kompozisyonlar,
10. Türk Minyatür ve Resim Sanatı (Resim): Tören salonunda giriş kapısının
sağında ve solunda iki pano halinde Osmanlı-Türk Minyatür sanatı ile Türk yaşantısı,
ağırlama, tören temalarının işlenmesi, boş yerlerde çağdaş Türk ressamlarının
eserlerinden yararlanılması,
_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________
90
Komite 1, 4, 5, 7, 9 numaralı anıtların Cumhuriyet Senatosu ödülüne, 2, 3, 6, 8, 10
numaralı anıtların ise Millet Meclisi ödülüne konu olmasını karar vermiştir. Jüri
üyelerinin seçimi için tüm sanat ve bilim kurumlarına jüri aday listelerini isteyen
mektuplar gönderilmiştir. Gönderilen 38 mektuptan 18 tanesi geri dönüş yapmış ve
komite asil jüri üyelerini belirleyip bu kurumlara göndermiştir. Komite başkanı Tarık
Remzi Baltan tarafından 4 Ağustos 1976’ta gönderilen mektuba istinaden Mimarlar
Odası Başkanlığı jüri seçim metodunu eleştiren bir cevap metni hazırlamıştır. Kırçak
jüri seçiminde sanat jürisinin (asil üyeler) Bakanlık kararı ile yapılmış olup olmadığını
sorgulamıştır. Zira asil jüri üyeleri Kültür, Gelişme ve Konut bakanlığı temsilcileri, 4
güzel sanatlar alan üyesi, bir ilgili üniversite temsilcisi (İTÜ), bir içeriden idari ofis
temsilcisi, bir dışarıdan idari ofis temsilcisi ve bir Mimarlar Odası temsilcisinden
oluşmaktadır.
6
Tüm bu önfikir araştırmaları, anıtlar komitesi ortak toplantıları, bilim heyeti
önerilerine rağmen 20 Ocak 1977’de gerçekleşen Senato ve Millet Meclisi Başkanlık
Divanları ortak toplantısında TBMM Anıtlar ve Sanat Yapıtları komitesinin önerdiği
rapordaki anıtlardan vazgeçilmek suretiyle Atatürk için tek bir heykel yarışması
açılmasına karar verilmiştir. Toplantı kararından anlaşılacağı üzere bu anıta Taksim
Cumhuriyet Anıtı’nda olduğu gibi tek bir parça söz eklenmesine Cumhuriyet Senatosu
Başkanvekili Mehmet Ünaldı’nın önerisiyle karar verilmiştir. Sonuç olarak Mayıs
1978’de Büyük Millet Meclisi’nin kurucusu, Devlet Adamı ve Devlet kurucusu, Atatürk
için jürinin belirtiği gibi Şeref Avlusunun ortasında olmak üzere bir heykel dikilmesi
üzerine ulusal bir yarışma ilan edilmesine karar verilmiştir. Alınan kararlardaki
sürekliliğin kırılmasında 5 Haziran 1977’de gerçekleştirilen genel seçimler öncesi yoğun
atmosfer sırasında hızlı kararların alınması etkili olmuş olabilir. Bu hızlı karardan belki
de bir dönüş olarak yorumlanabilecek bir gelişme yaşanmıştır. Büyük Millet Meclisi
tarihine Şubat 1978’de giren yeni bir kurumsal aktör olan Meclis Vakfı, Cahit Karakaş
başkanlığında ve Behruz Çinici’nin yönetim kurulu üyeliğinde Atatürk heykeli için
Kasım 1978’te iki aşamalı bir yarışma ilan etmiştir. Bu yarışmanın danışman jüri üyeleri
Cahit Karakaş ve Behruz Çinici olmuştur. Asil jüri üyeleri ise Zerrin Bölükbaşı
(heykeltraş), Vedat Dalokay (Mimar, İTÜ), Turan Erol (Ressam, DGSA), Sadun Ersin (İç
Mimar, DGSA), Orhan Özgüner (Mimar, DGSA) ve İsmail Tunalı (Sanat Eleştirmeni)
olarak belirlenmiştir. Yedek üyeler ise Süha Özkan (Mimar, ODTÜ) ve Muzaffer Ertoran
(Heykeltraş, DGSA) olarak belirlenmiştir.
1980 darbesinden bir yıl öncesinde devlet kurumları ve sivil toplum örgütleri
arasında pek çok fikir ayrılığı gözlemlenmekteydi. Mimarlar Odası yarışmanın jüri
seçme metodunu ve yürütülmesini keskin bir dille eleştiriyordu ki Cansen Sönmez ve
6
Asil jüri üyeleri Gürdal Duyar (Heykel), Devrim Erbil (Resim), Sadi Diren (Seramik), Emin Barın
(Yazı), Ziya Payzın (Mimar), Doğan Kuban (Mimar ve Fakülte Dekanı, ITU), Nezih Eldem (Mimar
ve Profesör), Sadun Ersin (Mimar ve Profesör), Orhan Akyürek (İç Mimar) dan oluşmaktadır.
Dostları ilə paylaş: |