Iste’molchilar elektr qurilmalarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalari va iste’molchilar elektr qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda xavfsizlik texnikasi qoidalarini tasdiqlash to‘G‘risida

Akkumulyator qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda texnik talablar
1. Ushbu Qoidalar sanoat korxonalari va boshqa korxonalarning podstansiyalarida, ishlab chiqarish sexlarida
o‘rnatilgan kislotali va ishqorli akkumulyator batareyalarining statsionar qurilmalariga taalluqlidir.
2. Statsionar akkumulyator batareyalari EQTQ talablariga muvofiq o‘rnatilishi shart.
3. Kislotali va ishqorli akkumulyator batareyalarini bir xonada o‘rnatish man etiladi.
4. Akkumulyator xonalarining devorlari, shipi, eshiklari, deraza panjaralari, metall konstruksiyalari, stellajlari
va boshqa qismlari kislotaga (ishqorga) chidamli hamda tarkibida spirt bo‘lmagan bo‘yoq bilan bo‘yalishi shart.
Ventilatsiya qutilari va tortuvchi shkaflar tashqaridan va ichki tarafidan bo‘yalishi shart.
5. Akkumulyator batareyali xonalarni yoritish uchun portlashdan himoyalangan g‘ilofda o‘rnatilgan
cho‘g‘lanma lampalar qo‘llanishi shart.
Uzgichlar, shtepselli rozetkalar, saqlagichlar va avtomatlar akkumulyator xonasidan tashqarida
joylashtirilishi shart. Yoritish tarmog‘ining elektr simlari kislotaga chidamli (ishqorga chidamli) qobiqli simdan
bajarilishi shart.
6. Akkumulyator xonalarida elektr pechlarni o‘rnatish man etiladi.
7. Tezkor tok tarmog‘ida yerga tutashish paydo bo‘lsa (yoki izolatsiya qarshiligi nazorat qurilmasi ishlab
ketishigacha kamaysa), zudlik bilan uni bartaraf qilish choralarini ko‘rish kerak.
8. Tezkor tok tarmog‘ida kuchlanish ostida ishlash, agar ushbu tarmoqda yerga tutashish mavjud bo‘lsa,
man etiladi. Tutashish joyini qidirish bo‘yicha ishlar bundan mustasno.
9. Ta’minotida uzilishga yo‘l qo‘yilmaydigan elektr qabul qilgichlar bir shinalar tizimidan yoki seksiyasidan
boshqasiga almashlab ulashda, uzluksiz ta’minot bilan ta’minlanishi kerak.
10. O‘zgarmas tokning barcha yig‘malari va halqali magistrallari ikkita ta’minot bilan ta’minlanishi kerak.
11. Akkumulyator qurilmalarini ekspluatatsiya qilishda, ularning uzoq vaqt ishonchli ishlashi hamda normal
va avariya rejimlarida o‘zgarmas tok shinalarida kuchlanishning zarur darajasi ta’minlanishi shart.
12. Normal ekspluatatsiya sharoitlarida tezkor o‘zgarmas tok shinalaridagi kuchlanishni tok qabul
qilgichlarning nominal kuchlanishidan 5 foiz yuqori ushlab turishga ruxsat beriladi.
13. Akkumulyator batareyasi raqamlangan bo‘lishi shart. Yirik sonlar idishning vertikal devor yuziga
kislotaga (ishqorga) chidamli bo‘yoq bilan yoziladi. Batareyadagi birinchi raqam bilan musbat shinaga ulangan
element belgilanadi.
14. Akkumulyator qurilmasi quyidagilar bilan jihozlangan bo‘lishi shart:
ulanishlarning prinsipial va montaj elektr sxemalari bilan;
elektrolit zichligi va haroratini o‘lchash uchun belgilangan tartibda tekshirilgan densimetrlar (areometrlar)
va termometrlar bilan;
belgilangan tartibda tekshirilgan, 0 — 3 V o‘lchash chegarali, o‘zgarmas tok ko‘chma voltmetrlari bilan;
to‘r bilan himoyalangan ko‘chma germetik lampa yoki akkumulyatorli fonar bilan;
elektrolit tayyorlash va uni idishlarga quyish uchun sig‘imi 1,5 — 2 litr bo‘lgan kimyoviy chidamli
materialdan yasalgan tumshuqli krujka (yoki ko‘za) bilan;
elementlarni qoplash uchun saqlash oynalari bilan;
kislotaga chidamli (ishqorga chidamli) kostyum, rezina fartuk, rezina qo‘lqoplar, etiklar va himoyalovchi
ko‘zoynaklar bilan;
kislotali batareyalar uchun sodali eritma va ishqorli batareyalar uchun borli kislota yoki sirka essensiyasi
aralashmasi bilan;
batareya elementlarini shuntlash uchun ko‘chma tutashtirgich bilan.
Doimiy tezkor xodimi bo‘lmagan qurilmalar uchun yuqorida aytilganlar olib keltiriladigan to‘plamda
bo‘lishiga ruxsat beriladi.
15. Yangi montaj qilingan yoki kapital ta’mirdan chiqqan batareyalarni qabul qilishda quyidagilar
tekshirilishi shart:
akkumuluyator batareyasini montaj qilish va kapital ta’mirlash hujjatlarining (texnik hisobotning)
mavjudligi;
batareyalar sig‘imi, 3 — 5 A tok yoki 10 soatli zaryadsizlantirish rejimi bilan;
elektrolit sifati;
elektrolit zichligi va batareya zaryadlanishi va zaryadsizlantirishi oxirida elementlardagi kuchlanish;

---

---

batareya izolatsiyasini yerga nisbatan qarshiligi;

alohida elementlarning ishga yaroqligi;
haydovchi-tortuvchi ventilatsiyaning ishga yaroqligi;
akkumulyator xonalarining qurilish qismi EQTQ talablariga mosligi.
Batareyalar ekspluatatsiya qilishga, ularning nominal sig‘imi 100 foizga yetgandan keyin tushirilishi shart.
16. Akkumulyator qurilmalariga xizmat ko‘rsatish akkumulyator batareyalarini ekspluatatsiya qilish
qoidalariga o‘qitilgan mutaxassisga yuklanadi.
Har bir akkumulyator qurilmasida ko‘rikdan o‘tkazish natijalarini va bajarilgan ishlar hajmini yozish uchun
akkumulyator batareyaning jurnali bo‘lishi shart.
17. Ishlayotgan kislotali akkumulyator batareyasidan elektrolit tahlili 3 yilda kamida 1-marta (har yili 1/3
elementdan) tekshirilayotgan elementlardan sinash uchun olingan namunalar bo‘yicha o‘tkaziladi.
Tekshiriladigan elementlarning soni akkumulyator batareyasining holatiga qarab, elektr xo‘jaligiga javobgar
shaxs tomonidan belgilanadi.
Nazorat uchun razryadlashda, elektrolitdan namuna olish razryadlash oxirida amalga oshiriladi.
Akkumulyatorlarga quyish uchun tarkibida xlor va temir yo‘qligi tekshirilgan distillangan suv qo‘llanilishi
shart.
18. Doimiy zaryadlash yoki zaryadlash — zaryadsizlantirish usuli bilan ishlaydigan kislotali batareyalarda 3
oyda 1-marta, elementiga 2,3 — 2,35 V kuchlanish bilan, barcha elementlarda elektrolitning zichligi belgilangan
1,2 — 1,21 g/sm qiymatga yetgunga qadar tenglashtiruvchi zaryadlash (qayta zaryadlash) o‘tkaziladi. Qo‘shimcha
zaryadlash davomiyligi batareyaning holatidan kelib chiqib, kamida 6 soat bo‘ladi.
Batareyani, ushbu batareya uchun kafolatlangan, maksimaldan ortiq bo‘lmagan tok bilan zaryadlashga
yoki zaryadsizlantirishga ruxsat beriladi.
Elektrolitning harorati zaryadlash oxirida 40 S dan oshmasligi shart.
Batareyani tenglashtiruvchi zaryadlash vaqtida unga nominalidan uch karradan kam bo‘lmagan sig‘im
berish kerak.
Bundan tashqari, podstansiyalarda 3 oyda 1-marta qisqa vaqtda tok ulanganda kuchlanishning pasayishi
bo‘yicha batareyalarning ishga yaroqliligi tekshiriladi.
19. Kislotali akkumulyator batareyalarida elektrolit sathi quyidagicha bo‘lishi shart:
yuza-quti plastinali qo‘rg‘oshin-kislota (keyingi o‘rinlarda ― QK) turdagi statsionar akkumulyatorlar uchun
elektrodlarning yuqori chekkasidan 10 ― 15 mm ga yuqori;
surkalgan plastinali qo‘rg‘oshin-nikel (keyingi o‘rinlarda ― QN) turdagi statsionar akkumulyatorlar uchun
saqlovchi panel ustidan 20 ― 40 mm chegarasida.
Kislotali elektrolitning zichligi 20 S da quyidagicha bo‘lishi shart:
QK turdagi akkumulyatorlar uchun
―
1,205 ± 0,05 g/sm
QN turdagi akkumulyatorlar uchun
―
1,24 ± 0,05 g/sm
20. Doimiy zaryadlash rejimida ishlayotgan kislotali batareyalar zaryadsizlantirish mashqlarisiz va davriy
tenglashtiruvchi zaryadlashsiz ekspluatatsiya qilinishi kerak. Batareyalarning holatiga qarab, lekin 1 yilda kamida
1-marta barcha elementlarda elektrolit zichligi ushbu Qoidalarga 8-ilovaning
19-bandida
ko‘rsatilgan qiymatga
yetguncha batareyalarni tenglashtiruvchi zaryadlash (qo‘shimcha zaryadlash) o‘tkazish kerak.
Tenglashtiruvchi zaryadlash davomiyligi batareyaning texnik holatiga bog‘liq bo‘lib, 6 soatdan kam
bo‘lmasligi kerak.
Podstansiyalarda batareyaning ishga yaroqliligi turtkili toklarda kuchlanish pasayishi bo‘yicha tekshirilishi
shart.
Butun batareyani yoki uning alohida elementlarini tenglashtiruvchi qayta zaryadlash faqat zarurat bo‘yicha
amalga oshirilishi kerak.
Batareyani zaryadlash va zaryadsizlantirish, ushbu batareya uchun maksimaldan yuqori bo‘lmagan tok
bilan ruxsat etiladi. Zaryadlash oxirida elektrolitning harorati QK turdagi akkumulyatorlar uchun 40 S dan, va QN
turdagi akkumulyatorlar uchun 35 S dan yuqori bo‘lmasligi kerak.
21. Akkumulyator batareyalari xonalaridagi haydovchi-tortuvchi ventilatsiya batareyalarni zaryadlashdan
oldin ulanishi va gazlar to‘liq chiqarib yuborilgandan, lekin zaryadlash tugaganidan kamida 1,5 soat keyin
o‘chirilishi shart. Doimiy qayta zaryadlash joylarida esa mahalliy yo‘riqnomalarga ko‘ra, zarurat bo‘yicha amalga
oshirilishi kerak.
Doimiy qayta zaryadlash usulida ishlaydigan kislotali batareyalarni ekspluatatsiya qilish zaryadsizlantirish
mashqlarisiz va tenglashtiruvchi qayta zaryadlashsiz amalga oshiriladi.
22. Statsionar akkumulyator batareyalarining har bir elementi kuchlanishi, zichligi va elektrolit harorati
Elektr uskunalarni SQvaM talablariga muvofiq o‘lchanadi.
23. Batareyadagi har bir elementning kuchlanishi, zichligi va harorati oyda kamida 1-marta o‘lchanishi
shart.
Batareyada orqada qoluvchi elementlar 5 foizdan oshmasligi shart. Zaryadsizlantirish oxirida orqada qolgan
elementlar kuchlanishi qolgan elementlarning o‘rtacha kuchlanishidan 1,5 foizdan ortiqcha farq qilmasligi kerak.
24. O‘zgarmas tok qurilmalariga kiruvchi akkumulyator batareyali to‘g‘rilovchi qurilmalarga va motor-
generatorlarga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ushbu qurilmalar turi uchun belgilangan tartibda amalga
oshirilishi shart.
25. Akkumulyator batareyalarini joriy ta’mirlashda quyidagilar amalga oshiriladi:
plastinalar holatini tekshirish va zarur bo‘lsa ularning alohida elementlarini almashtirish;
seperatorlarning bir qismini almashtirish;
elementlardagi quyqumni olib tashlash;
elektrolitning sifatini tekshirish;
stellajlar holatini va ularning yerga nisbatan izolatsiyasini tekshirish;
3
o
o
3
3
o
o

---

---

akkumulyator batareyalarining boshqa nosozliklarini bartaraf qilish;

xonaning qurilish qismini tekshirish va ta’mirlash.
26. Zarurat bo‘lgan hollarda, akkumulyator qurilmasini ta’mirlashni tashkil etish kerak.
Batareyani kapital ta’mirlash (akkumulyatorlarning, plastinalarning, sepatorlarning katta qismini
almashtirish, butun batareyani yoki ba’zi qismlarini qismlarga ajratish) uning holatiga qarab, ixtisoslashtirilgan
tashkilotlarni jalb qilib amalga oshirilishi kerak.
Batareyani kapital ta’mirlash zarurligini kapital ta’mir olib boruvchi tashkilot yoki korxonaning elektr
xo‘jaligiga javobgar shaxs belgilaydi.
27. Akkumulyator uskunalarini kapital va joriy ta’mirlash davriyligi texnik xizmat ko‘rsatish hamda ta’mirlash
tizimiga mos kelishi shart.
Iste’molchilar elektr qurilmalarini texnik
ekspluatatsiya qilish
qoidalariga
9-ILOVA