İxtisas: Geologiya və Geofizika mühəndisliyi Qrup: 129. 20 Fənn: Seysmik kəşfiyyat Tələbə: Haciyeva Gülənbər

Fakultə:GKF
İxtisas:Geologiya və Geofizika mühəndisliyi
Qrup:129.20
Fənn:Seysmik kəşfiyyat
Tələbə:Haciyeva Gülənbər
Müəllim:Məleykə Ağayeva
MÖVZU
Sərhəddə enerjinin paylanması
Əks olma və Sınma qanunları
Yəni həndəsi optikada olduğu kimi həndəsi seysmikada da dalğaların əks olması və sınması hadisəsi baş verir, lakin həndəsi seysmikada bu hadisə müəyyən qədər fərqlidir və mürəkkəbdir, belə ki, sərhədə düşən bir dalğa, P və ya S dalğası olmasından asılı olmayaraq, iki əks olan və iki də sinan dalğanın yaranmasına səbəb olur; bu dalğalardan birinin, istər əks olan,istərsə də sınan olsun, tipi düşən dalğanın tipi ilə eyni olduğu halda digərinin tipi fərqli olur.
Monotip dalğa
SS,PP
Dəyişən tip dalğa
SP,PS
Hüygens prinsipindən istifadə edərək, fizika kursundan artıq
bizə məlum olan sınma və əks olma qanunlarını çıxarmaq olar. Müstəvi
ayırıcı sərhədə düşən müstəvi dalğa cəbhəsini AB nəzərdən keçirək (şək.
2.19). AB cəbhəsi A’B’ vəziyyətini tutanda A nöqtəsi ayırıcı sərhəd
üzərində olacaqdır və A’ nöqtəsi ilə üst-üstə düşəcəkdir; həmin anda B’
nöqtəsindəki enerji B’R məsafəsini qət etməlidir ki,ayırıcı sərhəd üzərinə
düşüb, R vəziyyətini tutsun.
Şəkildən göründyü kimi sərhəd boyunca 2
donqar arasında qalan məsafə
Bu kəmiyyəti dalğanın ayırıcı sərhəd boyunca
görünən uzunluğu adlandıraq
Bütün dalğaların sərhəd boyunca periodikliyi yalnız o halda eyni ola bilər ki onlar hamısı bir sərhəd boyunca eyni görünən uzunluğa malik olsun.Bu tələb aşagıdakı tənliyi yaradır:
Burada
dalğalarının şüalarının sərhədə endirilən normalla dogruduğu bucaqlardır,bütün dalğaların periodlarınln bərabərliyini nəzərə alaraq Snellius-Dekartın ümumiləşdirilmiş əksolma və sınma qanununun analitik ifadələrini tapırıq
Snellius –Dekartın ümumiləşdirilmiş əksolma və sınma qanununun analitik ifafələri
(2.63) tənliyinə daxil olan nisbətlər dalgaların sərhəd boyunca görünən sürətləri adlanırlar Görünən sürət dedikdə onun müəyyən bir xüsusiyyətinin sərhəd boyunca yayılma sürəti anlaşılır.
Snellius-Dekart qanununa görə düşən,sınan və əksolan dalğaların görünən sürətləri bərabərdir.Digər tərəfdən də əksolma və sınma qanunun birləşdirib belə demək olar:
Müəyyən bir ayırıcı sərhəddə kəmiyyəti düşən,əksolan və sınan dalğalar üçün eyni qiymətə bərabərdir.P kəmiyyəti şüa parametri adlanır. Snellius-Dekart qanunundan belə çıxır ki Vp2Vp1 olarsa olur və xüsusi halda şüa sərhədə böhran bucagı altında düşəndə olacaqdır.Bu halda sınan şüa sərhəd boyunca yönələcəkdir. böyük düşmə bucaqları altında Snellius-Dekart qanunu ödənə bilməz,belə ki tam daxili qayıtma hadisəsi baş verir.Lakin bu o demək deil ki enerjinin 100%i əks olunur,bu halda dəyişən və şaüuli istiqamətdə sönən qeyri-bircins dalğalar yaranırlar.
Dalğaların sönmə sürəti sha-ya mütənasibdir və sürüşən düşmə halında maksimal qiymət alır,Snellius-Dekart qanunununun böhran bucağından böyük bucaqlar üçün doğruluğunu isbat etmək məqsədilə bucaqların xəyali qiymətlərinin daxil edilməsi o deməkdir ki,əks olma əmsalı kompleks ədəddir və düşmə bucağının kompleks funksiyaları olan faza sürüşmələri baş verəcəkdir.
Bir düşən dalğa (P və ya S) 4 dübarə iki monotip,iki dəyişən-dalğaların yaranmasına səbəb olur.,Sərhəddə yaranan bu 4 dalganın ampilitudlarının düşən dalganın ampilituduna nisbəti uyğun olaraq əks olma və sınma əmsallarını verəcək.
Burada Ap-düşən,App və Aps isə uyğun olaraq monotip və dəyişən dalgaların ampilitudlarıdır.Rpp və Rps kəmiyyətləri müstəvi sərhəddən əks olan monotip və dəyişən dalğaların ampilitudlarının düşən dalğanın ampilituduna nisbətini təyin edirlər və əksolma əmsalları adlanırlar.Tpp və Tps kəmiyyətləri isə sərhəddə sınaraq keçən monotip və dəyişən dalğaların onları doğuran düşən dalğa ampilituduna nisbətləridirlər və sınma əmsalları adlanırlar.
Normal düşmə halında sərhəddə dəyişən dalğalar yaranmır və
Rps=0 Tps=0
düşən bütün enerji monotip əks olan və sınan dalğanın yaranmasına sərf olunur və əks olma Rpp×sınma Tpp əmsalları bərabərdirlər.
Sıxlığın sürətə hasili z=p × v mühitin dalğa müqaviməti adlanır.Çox vaxt dalğa müqavimətini ayırıcı sərhədlərini əks etdirici sərhədlər adlandırırlar.
Əks olan və sınan enerji payı Er və Et ilə işarə olunur və bu düsturlarla təyin olunur:
Çəp düşmə halında enerjinin paylanması zamanı bu halda əksolma əmsalı R 5 parametrdən asılıdır:düşmə bucağı,uzununa dalğanın yayılma sürətlərinin nisbətindən,eninə dalğanın sürətlərinin nisbətindən,mühitlərdə birində eninə birində uzununa dalğanın nisbətindən və sıxlıqların nisbətindən.
Şək 2.25,a-da uzununa dalğanın sürətləri nisbəti Vp2/Vp1=0.5, sıxlıqların nisbəti p2/p1 =0,8. birinci və ikinci mühitdə Puasson əmsalları uyğun olaraq -0,3, -0,25 olduqda P- dalğasının yüksək sürətli mühit tərəfdən sərhədə düşməsi halında enerji paylanmasının düşmə bucağından asılılığı verilmişdir. Kiçik düşmə bucaqlarında enerji (Ear vo Er) tamamilə əks olunan və sınan (keçən) dalğalar arasında paylanır, eninə dalğalar isə təcrübi olaraq yaranmırlar. Düşmə bucağı böyüdükcə, enerjinin bir hissəsi əks olan və sınan S- dalğalarına (Ers vo Ers uyğun olaraq) keçir
Diqqətiniz üçün təşəkkürlər.