J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari
Yüklə 11,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| atari
hisoblangan real va n o m in a l sam a rali valuta kursla- rini o ‘zining ommaviy va iliniy nashrlarida e ’lon qilib boradi. V alutalarning xarid qobiliyati pariteti (purchasing-pow er parity (PPP))asosida hisoblangan valuta kursi — turli m am lakatlardagi sifati, m iqdori va boshqa xususiyatlari bir xil b o ‘lgan m ahsulot- lar va xizm atlarning milliy valutada ifodalangan qiym atni o ‘zaro tenglashtirish orqali aniqlanadigan valuta kursidir. M asalan, 0 ‘zbekislonda 1 kg oliy sortli bug^doy u n in in g narxi 2200 solm b o ls a , xuddiy shunday sifatli va sortli bug‘doy u n in in g narxi A QSH da 1 dollar bo‘lsa, u n d a valutalarning xarid qobiliyati bo‘yicha kursi 1 U SD —2200 UZS b o ‘ladi. V alutalarning xarid qobiliyati pariteti va bozor kurslari o ‘zaro bir-biridan farq qilishi m um kin. V alutalarning xarid qobiliyati bo‘yicha kurslar o d atda, iste’mol savati tovarlari narxlari bo‘yicha hisoblanadi, ya’ni: p P P P = - f PB Bu yerda, PA — A m am lakat iste’mol savatidagi tovarlar va x iz m atlarn in g jam i bahosi; PB — V m am lakat iste’mol savatidagi tovarlar xizm atlarn in g bahosi. V alutalarning xarid qobiliyati pariteti valuta kurslari bilan bog‘liq o ‘zgarishlarini o ‘zida to ‘liq aks ettira olmaydi. B uning asosiy sabablarini quyidagi holatlar bilan izohlash m um kin: 138 1. H a r ikki m am lak at iste’m ol savatidagi o ‘xshash tovarlarni b ir xil deb hisoblanishi (u larn i yetishtirish, yaratish yoki tayyor- lash tehnologiyalari va sharoitlari tu rlich a b o ‘lishi, natijada sifati va narxi h am farq qilishi m um kin); 2. M am lakatlar iste’mol savatidagi tovarlar va xizm atlar tur- lari sonining h ar xilligi (bir m am lakatda 100 xil tovar va xizm atlar iste’mol savatiga kirsa, solishtiriladigan boshqa m am lakatda 500 xil va h.k.) V alutalarning xarid qobiliyati (yoki tovar) pariteti bilan birga m a m lak a tla rin g valuta m u n osabatlari taraqqiyotida valutalarning o ltin va valuta paritetlari h a m am ald a b o ‘lgan. V alutalarning ol- tin -v alu ta paritetlari ja h o n valuta tizim id ag i fiksirlangan (qat’iy) belgilangan k u rslar rejim i paytida davlatlarning m uom aladagi m illiy valutasini u n in g oltin-valuta zaxirasiga nisbati orqali to - p ilg an nisbatga aytilgan. M asalan, oltin tanga stan d arti (Pari), 1876—1913-yillar) davrida 1 unsiya oltin A Q SH da $20,67, Buyuk B ritaniyada £4,2474 ga tenglashtirilgan. Bu shakldagi valutalar n in g oltin tarkibi valu talarn in g oltin pariteti deb nom olgan. S huningdek, v alutalarn in g oltin tarkibi, yoki oltin pariteti orqali valuta kurslari ham aniqlangan. X ususan, ($20,67/ 1 unsiya oltin) / (£4,2474 / 1 unsiya oltin) = $4,8665/£ Valuta kursiga ta ’sir etuvchi om illar. Valuta kursiga ta ’sir etuv- chi fu n d am en tal o m illa rn in g 4 tu rin i alohida ajratib ko'rsatish m u m k in . X ususan: 1. Iqtisodiy om illar. Iqtisodiy o m illarn in g asosiylari sifati- d a m am lak a tn in g iqtisodiy rivojlanishi to ‘g ‘risidagi m a’lum otlar (Y IM , S anoatning o ‘sishi, ishsizlik va ah olin ing m ehnat bilan bandligi, inflyatsiya, foiz stavkalar va h.k.)ning o ‘zgarishi (5.1-jad- valga qarang), m am lak atlar m arkaziy banklari boshliqlarining chiqishlari va yig‘ilishidagi qarorlar, valuta interventsiyasi, moliya b o zo rin in g valutadan tashqari boshqa bozorlaridagi o‘zgarishlarni qayd etib o ‘tish m um kin. 139 |