Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi
Yüklə 4,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| JAHON IQTISODIYOTI VA DIPLOMATIYA UNIVERSITETI B.A. BAHRITDINOV S.A. ZOKIROVA GA. ABDURAHIMOVA S.E. A’ZAM JAHON IJTIMOIY-IQTISODIY GEOGRAFIYASI 0 ’q u v q o ’l l a n m a TOSHKENT 2008 KIRISH.................................................................................................................4 SZ BOSHI......................................................................................................... 6 I BLIM. GEOGRAFIK MEHIMATTAQSIMOTINING OMILLARIVAKOMPONENTLARI ...... 7 I BOB. Turarjoy atrofidagi muhit: resurslarva muammolar........................................ 7 Jahon tabiiy resurslari.......................................................................................... 7 Energiya resurslari............................................................................................. 10 Mineral resurslar................................................................................................ 13 Yer resurslari..................................................................................................... 15 rmon resurslari................................................................................................ 16 Suv resurslari.....................................................................................................17 Dunyo okeanining resurslarni zlashtirishi............................................................ 18 Ekologiya: insoniyat taqdiriga kalit......................................................................... 19 Ekologik xavf: ayrim ko’rsatkichlar va umumiy tanglik..............................................19 Ifloslantirish manbalari.........................................................................................21 "Parnik effekti”....................................................................................................23 “Ozon tuynugi” ...................................................................................................24 Avtomobil - xavfli manba.....................................................................................24 Atom energetikasining ta’siri................................................................................ 25 0 ’rmonlarning yqolishi.......................................................................................25 Cho’llanish......................................................................................................... 26 Ekologik muvozanatni qanday qayta tiklash kerak-................................................ 26 Iqtisodiy muammolar........................................................................................... 27 Resurs bilan ta’minlash muammosi....................................................................... 29 Xom ashyo resurslari......................................................................................... 31 Neft.................................................................................................................. 31 Ko’mir................................................................................................................ 32 Qayta tiklanmaydigan resurslar............................................................................33 Dunyodagi oziq-ovqat muammosi.......................................................................... 35 Aholining oziq-ovqatga blgan ehtiyoji..................................................................35 Rivojlanayotgan mamlakatlarglobal ovqatlanish tizimida.......................................... 37 Oziq-ovqat mahsulotlari masalalarini yechish........................................................ 42 yollari imkoniyatlari............................................................................................. 42 II BOB. Jahon aholisi geografiyasi........................................................................ 44 2.1. Aholining jamiyat taraqqiyotidagi ahamiyati, uning ayrim tarixiy davrlardagi soni va dinamikasi ..............................................................................................44 2.2. Aholining tabiiy harakatiga xos umumiy va regional jihatlar................................45 2.4 Jahon aholisining irqiy, etnik va diniy tarkibi.......................................................46 Migratsiya ...................................................................................47 Aholining diniy tarkibi.......................................................................................... 49 Mehnat salohiyati aholining ijtimoiy va kasbiy tuzilmasi............................................50 Aholining hududiy joylashuvi................................................................................ 50 Shahar va qishloq aholisi..................................................................................... 51 Urbanizatsiya.................................................................................................... 51 IIIBOB. SANOAT: INNOVATSIYAVAGEOGRAFIYA................................................ 53 Jahon mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish darajasiga ko’ra turlari.......................... 56 IV BOB. Qishloq xo’jaligi: geografik rivojlanishning bosqichlari va ziga xos xususiyatlari.................................................................................................58 Zamonaviy FTI ning rivojlanish bosqichlari............................................................. 58 Rivojlanish darajasi va ynalishining geografik tavofutlari...................................... 59 Qishloq xjaligi ishlab chiqarish geografiyasining o’ziga xos tuzilishi....................... 66 3.Qishloq xjaligi turlari........................................................................................70 V BOB. TRANSPORT: MEHNATNING GEOGRAFIK TAQSIMOTIKOMPONETIVA INTEGRATSIYAOMILI.....................................................................................71 JAHON TRANSPORTTIZIMINING ASOSIY KRSATKICHLARI.................................. 72 Tarmoq ichidagi siljishlar va tendensiyalar............................................................. 76 Transport va Jahon xjaligi aloqalari.................................................................... 79 Horij davlatlarturi. Tipologiyaning mazmuni va ahamiyati......................................... 81 Turlashtirish krsatkichlari.................................................................................. 83 Davlat turlari...................................................................................................... 85 arbiy Yevropaning rivojlangan kichik davlatlari....................................................86 11.1. arbiy Yevropaning rtacha rivojlangan davlatlari........................................... 87 Mintaqaviy tafovutlar.......................................................................................... 87 arbiy Yevropa.................................................................................................87 GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASI............................................................... 88 BUYUK BRITANIYA............................................................................................. 91 FRANSIYA RESPUBLIKASI................................................................................... 93 Rossiya Federatsiyasi........................................................................................ 96 ShimoliyAmerika.................................................................................................98 AMERIKAQSHMASHTATLARI (AQSh)............................................................... 99 KANADA......................................................................................................... 102 LotinAmerikasi................................................................................................. 104 Braziliya........................................................................................................... 104 MEKSIKA.......................................................................................................... 106 Osiyo.............................................................................................................. 108 MISRARAB RESPUBLIKASI............................................................................... 109 JANUBIYAFRIKARESPUBLIKASI (JAR)...............................................................111 Yaponiya.......................................................................................................... 113 XITOY XALQ RESPUBLIKASI.............................................................................. 115 Qozog’iston...................................................................................................... 118 Afrika............................................................................................................... 120 Avstraliya........................................................................................................ 120 VI BOB. Xizmatlar doirasi: postindustrial siljishlarning asosiy ynalishlari................ 121 Jahon xojaligining umumiy xususiyatlari va rivojlanishi jihatlari............................... 122 Sanoatning xalq xjaligidagi ahamiyati, uning rivojlanishi va joyiashishiga ta’sir krsatuvchi omillar...................................................................................... 127 Jahon sanoati tarkibida yuz berayotgan asosiy o’zgarishlar..................................128 Jahonning asosiy sanoat tarmoqlari geografiyasi................................................ 128 II BLIM. INSONIYAT SMLIZATSIYASINING RIVOJIANISHIVAIJTIMOIY- MAKROIQTISODIY DUNYONING SHAKLLANISHI............................................. 135 I BOB. Mintaqaviy sivilizatsiyalar genezisi va shakllanishi......................................135 Yer yuzida odamlaming paydo bo’lishi................................................................. 135 llk madaniyatlar................................................................................................. 138 Qulchilik saltanatlari...........................................................................................142 FEODALIMPERIYALAR VA DINLAR.................................................................... 148 IIIBUM.......................................................................................................... 158 I Bob. Iqtisodiy salohiyat tushunchasining mohiyati va tashkil qiluvchi elementlari.... 158 II Bob. Resurslar, ularning turlari va iqtisodiy salohiyatda tutgan o’mi......................160 III bob. zbekistonning geografik mi - iqtisodiy salohiyatining krsatkichi va taraqqiyotining hamda halqaro aloqalar samaradorligining muhim omili...............163 IV Bob. zbekistonning hududiy salohiyati..........................................................167 V Bob. 0 ‘zbekistonning inson salohiyati.............................................................. 172 VI Bob. Tabiiy resurslar - 0 ’zbekiston iqtisodiy taraqqiyotining muhim omili.............. 181 Mineral resurslar.............................................................................................. 181 Yer resurslari...................................................................................................188 I llova. Mustaqil zbekiston xalq xjaligining ravnaq topishida sanoatning rli........ 195 llllova...............................................................................................................206 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI.................................................... 217 Iqtisodiy geografiya - ishlab chiqarishni joylashtirish qonuniyatlari ijtimoiy- tarixiy rivojlanish davrlarida geografik muhitda ishlab chiqarish kuchlarini zaro ta’siri va moslashuvini 0 'rganuvchi fan. Shu jumladan, iqtisodiy geografiyaning predmeti, bir tomondan, jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlari, ularning joylashishi, o’zaro aloqadorligi, ularning tarixiy rivojlanish davrlari, o’zaro ishlab chiqarish aloqalari, egalik xususiyatlari bilan bog liq bo lib, turli davrlarda zamon va makonda zgarishini, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish kuchlarining joylashgan geografik muhitini o’ziga xos xususiyatlarini oYganadi. Yuqoridagilardan aniqlanishicha, iqtisodiy geografiya hozirgi kunda haqiqiyligicha qolmoqda. U faqatgina ishlab chiqarish kuchlarini ishlab chiqarishdagi jarayonini emas, balki geografik muhitdagi tabiiy resurslardan foydalanishni o’rganadi. Ta’kidlash joizki, iqtisodiy geografiya tabiat va jamiyat rtasidagi o’zaro bog’liq umumiy masalalar bilan bir qatorda turli tabiiy muhitning ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga ta ’sirini rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Agar aholi geografiyasi rganilsa, unda nafaqat ishlab chiqarishda band aholi o’rganiladi, balki ishlab chiqarishga to’g’ridan-to’g’ri aloqasi bo’lmagan tillarning millat, elat, din va insonlarning turmush tarzi kabi inson hayotining tug’ilishdan boshlab limgacha bo’lgan jihatlarni rganadi. Zamonaviy xo’jalik geografiyasini moliyaviy kapital, bozor xizmatlarisiz tushunish qiyin. Eng asosiy aholi va xo’jalik geografiyasidagi siljishlar turli xil miqyosdagi hududiy majmualami shakllanishi jamiyat hayotidagi zgarishlar mafkura, siyosat, falsafiy jihatlardagi moddiy, madaniy, tashkiliy aloqalar shunga olib keladiki, iqtisodiy geografiyaning boshqa ijtimoiy fanlar tarix, iqtisod, etnologiya, siyosatshunoslik fonlari bilan bevosita bog’liq. Minglab yillar davomidagi tabiat bilan jamiyat rtasidagi munosabatni o’rganish tajribasi shuni krsaiadiki, ishlab chiqarish kuchlarini yuksalishida tabiatdan maksimal darajada foydalanish, XX asrning II yarmidan keyin tabiiy resurslardan xo jasizlarcha foydalanish natijasida hczirgi kunda jamiyatni asosiy muammosi tabiatni saqlab qolish va resurslarni iloji boricha tejashdan iborat. Geografik qobiqda yuz berayotgan ijtimoiy elementlarning iqtisodiy-ijtimoiy qonuniyatlarini joylashtirish, ularning o’zaro aloqadorligi va mosligi ynalishlarini olib borish jarayonlarida hozirgi vaqtda yetarlicha o’zgarishlar ro’y berdi. Jamiyat rivojlanishidan ijtimoiy formatsiya bosqichlari sha davrdan haqiqiy jamiyat mehnat taqsimoti bosqichlari bilan mos kelmagandi. Jamiyat xjaligi rivojlanishining agrar bosqichi 2 tadan ortiq formatsiyani - quldorlik, feodalizm, shuningdek, kapitalizmning manufaktura davrlarini o’z ichiga oladi. Faqatgina XVIII-XIX asrlar arafasida sanoatda ro’y bergan to’ntarish natijasida jahon rivojlanishi industrial davriga tdi, bu davrda texnika va ishlab chiqarish kuchlarining yangilanishi geografik mehnat taqsimoti yangi bosqichlarining Yüklə 4,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|