Jahon iqtisodiyoti globallashuvi, uni harakatlantiruvchi kuchlar va omillari Mundarija: Kirish

1.2 Globallashuv jahon iqtisodiyotining rivojlanish tendentsiyasi sifatida
XX-XXI asrlar oxirida. globallashuv jahon iqtisodiyoti rivojlanishining asosiy, fundamental tendentsiyasi sifatida o'zini namoyon qildi. Globallashuv - bu butun dunyo bo'ylab iqtisodiy, siyosiy va madaniy integratsiya va birlashish jarayoni, ya'ni. quyidagi omillar tufayli jahon iqtisodiyotida mamlakatlarning oʻzaro bogʻliqligini oshirish jarayonidir:
1. Yuqori rivojlangan mamlakatlar, yangi sanoatlashgan mamlakatlar, transmilliy korporatsiyalar ta'sirining kuchayishi.
2. Fan va texnikaning rolini kuchaytirish va uning jamiyat va iqtisodiyotga qarama-qarshi ta'siri.
Globallashuvning ob'ektiv asosi jahon xo'jaligining ortib borayotgan baynalmilallashuvi, ya'ni xozirgi kungacha davom etayotgan xolisona o'zaro iqtisodiy bog'liqlikdir. Globallashuvning subyektiv xususiyati dunyo mamlakatlarini birlashtirishga qaratilgan ongli, maqsadli faoliyatda namoyon bo‘ladi. Aynan globallashuvning subyektivligi jahon integratsiya jarayonlarining tezligini belgilaydi.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi jahon iqtisodiyotidagi sifat jihatidan yangi hodisalarni aks ettiradi va quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Dunyoning deyarli barcha davlatlarining jahon iqtisodiy jarayonlariga jalb etilishi.
2. Tovarlar, xizmatlar, texnologiyalar, kapital, ishchi kuchi uchun jahon bozorlarini yaratish.
3. Jahon iqtisodiy aloqalarining global infratuzilmasini yaratish (transport, axborot, bank, aloqa va boshqalar).
4. Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi jarayonida tashqi talablarning ichki talablardan ustunligi.
5. Milliy hukumatlarning tobora ko'payib borayotgan iqtisodiy funktsiyalarini xalqaro iqtisodiy tashkilotlarga topshirish.
6. Iqtisodiyotni rivojlantirishning eng samarali shakli sifatida boshqaruvning bozor tamoyillarining barcha mamlakatlar tomonidan tan olinishi.
7. Iqtisodiy hayot va xalqaro iqtisodiy munosabatlar qoidalarini universallashtirish.
8. Ishlab chiqaruvchi global kuchlarga asoslangan xalqaro ishlab chiqarishning paydo bo'lishi, sanoat mamlakati fuqarosining turmush darajasi darajasida dunyoning istalgan mamlakati iste'molchisiga yo'naltirilgan.
9. Xalqaro raqobat va xalqaro hamkorlikning global tabiati.
Buning asosiy natijasi - global mehnat taqsimoti, migratsiya (va, qoida tariqasida, kontsentratsiya) butun sayyorada kapital, inson va ishlab chiqarish resurslari, qonunchilikni, iqtisodiy va texnologik jarayonlarni standartlashtirish, shuningdek, bir-biriga yaqinlashishi va birlashishi. turli mamlakatlar madaniyati. Bu tizimli xususiyatga ega, ya'ni jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oluvchi ob'ektiv jarayondir. Globallashuv natijasida dunyo o‘zining barcha sub’ektlari bilan bog‘lanib, tobe bo‘lib bormoqda. Guruh uchun umumiy bo'lgan davlat muammolari sonining ko'payishi va birlashtiruvchi sub'ektlar soni va turlarining kengayishi mavjud.
Iqtisodiyotning globallashuvi jahon taraqqiyotining qonuniyatlaridan biridir. Turli mamlakatlar iqtisodiyotining o‘zaro bog‘liqligi integratsiyaga nisbatan beqiyos darajada oshdi. Bu iqtisodiy makonning shakllanishi bilan bog'liq bo'lib, unda tarmoq tuzilishi, axborot va texnologiyalar almashinuvi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi geografiyasi global sharoitlarni hisobga olgan holda belgilanadi va iqtisodiy yuksalishlar va pasayishlar sayyoraviy nisbatlarga ega bo'ladi. Iqtisodiyotning globallashuvi tobora kuchayib borayotgani kapital harakati ko‘lami va sur’atlarining keskin oshishi, yalpi ichki mahsulot o‘sishiga nisbatan xalqaro savdoning tez o‘sishi, real vaqt rejimida kechayu kunduz ishlaydigan jahon moliya bozorlarining paydo bo‘lishida ifodalanadi. So'nggi o'n yilliklarda yaratilgan axborot tizimlari moliyaviy kapitalning tez harakat qilish qobiliyatini beqiyos darajada kuchaytirdi, bu quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Globallashuv - bu tabiiy yaratilish va ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanishining zamonaviy shakli, shuning uchun uni bekor qilish ham, yo'q qilish ham mumkin emas. Shuning uchun uning rivojlanishi ob'ektiv xususiyatga ega va uning yo'lida turgan barcha to'siqlarni engib o'tishga qodir. Bugungi kunda bu obyektiv jarayonning boshida yetuk bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar turibdi.
Globallashuvning asosiy xususiyati jahon iqtisodiyotidagi fundamental, ulkan siljish hisoblanadi: turli to‘siqlar bilan ajratilgan nisbatan yakkalangan iqtisodiyotlardan milliy iqtisodiyotlar o‘zaro bog‘langan va o‘zaro bog‘liq bo‘lgan yagona global iqtisodiy tizimga qo‘shilib ketadigan dunyoga.
Globallashuvning asosiy tarkibiy qismlari: bozorlarning globallashuvi, ishlab chiqarishning globallashuvi va moliya sektorining globallashuvi.
Iqtisodiy globallashuv murakkab va qarama-qarshi jarayondir. Bu, bir tomondan, davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlikni osonlashtiradi, mamlakatlarning insoniyatning ilg‘or yutuqlaridan foydalanishi uchun sharoit yaratadi, resurslarni tejashni ta’minlaydi, global taraqqiyotni rag‘batlantiradi. Boshqa tomondan, globallashuv salbiy oqibatlarga olib keladi: periferik iqtisodiy modelning mustahkamlanishi, mamlakatlar o'z resurslarini yo'qotishi, kichik biznesning vayron bo'lishi, globallashgan raqobatning zaif mamlakatlarga tarqalishi, turmush darajasining pasayishi va boshqalar.
Globallashuv jarayoni global muammolarni - butun jamiyat oldida turgan va barcha mamlakatlar va xalqlarga tegishli muammolarni keltirib chiqaradi. Global muammolar o'zining universal tabiati bilan birlashtirilgan, ular jahon tsivilizatsiyasining o'zi tomonidan yaratilgan. Shuning uchun global muammolarni hal qilish faqat birgalikdagi sa'y-harakatlar bilan mumkin.
1.3 Jahon iqtisodiyotining globallashuvi muammolari va ularni hal qilish yo`llari
Jahon iqtisodiyotida globallashuv jarayonlari turlicha qabul qilinadi va baholanadi. Globallashuv jarayonlari ko'pincha rivojlangan mamlakatlarda ma'qullanadi va rivojlanayotgan mamlakatlarda jiddiy tashvish tug'diradi. Buning sababi, globallashuvning afzalliklari bir tekis taqsimlanmagan.
Zamonaviy globallashuv jarayonlari sanoati rivojlangan mamlakatlar o'rtasida yuzaga keladi va faqat ikkinchi darajali rivojlanayotgan mamlakatlarni qamrab oladi. Globallashuv birinchi guruh mamlakatlari mavqeini mustahkamlaydi va ularga qo'shimcha afzalliklar beradi.
Globallashuv foydalarining adolatsiz taqsimlanishi mintaqaviy, milliy va xalqaro miqyosda nizolar xavfini keltirib chiqaradi. Bu sodir bo'layotgan narsa daromadlarning yaqinlashishi yoki tenglashuvi emas, balki daromadlarning qutblanishi. Bu jarayonda jadal rivojlanayotgan davlatlar boy davlatlar qatoriga qo‘shilmoqda, kambag‘al davlatlar esa ulardan orqada qolmoqda. Milliy iqtisodiyotlarning global tizimga integratsiyalashuvi tengsizliklarni bartaraf etish yoki zaiflashtirish o‘rniga, aksincha, ularni mustahkamlaydi va ko‘p jihatdan keskinlashtiradi”. Globallashuv geterogenlikning chuqurlashishiga, dunyoning yangi modeli - 20:80 dunyo, beshdan bir jamiyatning paydo bo'lishiga olib keladi. Barcha resurslarning 80% "oltin milliard" deb ataladigan narsa tomonidan nazorat qilinadi, bu sayyora aholisining atigi beshdan bir qismini (jumladan, AQSh va G'arbiy Evropa mamlakatlari - dunyo resurslarining 70 foizini) qamrab oladi.
Ma'lumotlarga ko'ra, G'arb dunyosida yashovchilarning atigi 14,5 foizi oxir-oqibat globallashuvdan foyda ko'radi, Xitoy, Hindiston, Janubi-Sharqiy Osiyo va Lotin Amerikasi kabi hududlar esa globallashuvdan deyarli ta'sirlanmagan. “Qora tuynuklar” postsovet hududida, Afrikada, Markaziy va Janubiy Osiyoda ham shakllanmoqda.
Globallashuv foydalarining notekis taqsimlanishini hisobga olsak, albatta, globallashuv jarayonlarining muayyan mamlakatdagi salbiy oqibatlari sezilarli darajada ushbu davlatning jahon iqtisodiyotida egallagan o‘rniga bog‘liq bo‘ladi.
Globallashuv sharoitida ushbu jarayon bilan bog'liq markazdan qochma kuchlarning buzg'unchi ta'siri mumkin bo'lib, bu mamlakat ichidagi an'anaviy aloqalarning uzilishiga, raqobatbardosh bo'lmagan tarmoqlarning tanazzulga uchrashiga, ijtimoiy muammolarning keskinlashishiga va g'oyalarning tajovuzkor kirib borishiga olib kelishi mumkin. , ma'lum bir jamiyatga yot bo'lgan qadriyatlar va xulq-atvor shakllari. Barcha mamlakatlarda globallashuv jarayonlarining salbiy oqibatlariga olib kelishi mumkin bo'lgan muammolarga quyidagilar kiradi:
1. Milliy iqtisodiyotning alohida tarmoqlari sharoitida globallashuvdan olinadigan foydaning notekis taqsimlanishi.
2. Milliy iqtisodlarning mumkin bo'lgan deindustrializatsiyasi.
3. Ayrim mamlakatlar iqtisodiyoti ustidan nazoratni suveren hukumatlardan boshqa qoʻllarga, jumladan, kuchliroq davlatlar, TMK yoki xalqaro tashkilotlarga oʻtkazish imkoniyati.
4. Moliyaviy sektorning mumkin bo'lgan beqarorligi, milliy iqtisodiyotlarning global darajada o'zaro bog'liqligi tufayli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan mintaqaviy yoki global beqarorlik. Bir mamlakatdagi mahalliy iqtisodiy tebranishlar yoki inqirozlar mintaqaviy yoki hatto global oqibatlarga olib kelishi mumkin.