Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kafedrasi

Takroriylik va variatsiyalash
(shaklini o‘zgartirib qo‘llash prinsipi)
Jismoniy tarbiya jarayonida tarbiyaning boshqa turlariga nisbatan takroriylik – qayta bajarish mu’im a’amiyatga ega. I.P. Pavlov va A.N. Krestovnikov ko‘rsatganidek,harakat mala-kasining fiziologik asosihisoblangan dinamik steriotipni ko‘p marotabalab takrorlashsiz shakllantirish va tartibga solish mumkin emas.
Takrorlash, eng avvalo organizmdagi morfofunksional o‘zgarishni tartibga solish va qayta moslanishi uzoq muddat davomida taominlanishi uchun zarur bo‘lib, uning bazasida jismoniy sifatlarning rivojlanishi ro‘y beradi, erishilgan-lari musta’kamlanadi, keyingi progress uchun sharoit yarati-ladi. Takrorlashlarsiz jismoniy tarbiyani amalga oshirib bo‘lmaydi.
Faqatginahar bir mashg‘ulot takrorlanmay, mashg‘ulot-lardagi ketma-ketlilikham, qaysidirhollarda aynan shu mashg‘ulotlarni o‘zinihaftada, oy, davomida va mashg‘ulotlar vaqtining maolum davrlari ichida (‘aftalik, oylik vah.k. sikllar) takrorlanadi. Takroriylikning darajasi qo‘llanilayo-tgan mashqlarning qanday maqsadga qaratilganiga, jismoniy tarbiyaning u yoki bu etapidagi umumiy yo‘nalishiga, shug‘ulla-nuvchilar kontingenti va xususyatlariga jismoniy yukning xarakteriga taosir qiluvchi boshqa faktorlariga bog‘liq. SHuning uchun takroriylik daqiqasi ayrimholda ko‘proq va ayrimhollarda oz bo‘lib uning aniq natijasi jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish mashg‘ulotlarning muntazamli-ligida ifodalanadi.
Jismoniy tarbiya jarayoni uchun takroriylik qatorida variativlikham o‘z a’amiyatiga ko‘ra maolum o‘ringa ega. Mashqlarni bajarish sharoiti uning ko‘rinishini, nagruzka dinamikasini o‘zgartirib, usuliyatlarni turlichasini qo‘llash bilan mashg‘ulotlarning shakli va mazmunini bir xil mashg‘u-lotni yoki uning mashqlarini shaklini birvarakayiga o‘zgar-tirish variatsiyalash deb qabul qilingan.
Bu o‘rinda quyidagi oboektiv qarama-qarshiliklarga diqqat eotiborini qaratish lozim. Ko‘p marotabalab qaytarish jarayonidaharakatlarning dinamik steriotipi va organizmni unga qo‘llanilayotgan nagruzkaga javob reaksiyasi yanada stabil-lashuvi va standartlashuvi sodir bo‘ladi. SHuning uchun mashqniharakatholatining shakli va mazmunini aytarli o‘zgartirmay takrorlash va uni davomiyligi chegaralanmasa, ertami-kechmi, baribir,harakat malakasining yo‘nalishidan chetlanishi sodir bo‘lishi va jismoniy sifatlarning rivojlanishining to‘xtashi ro‘y berishi mumkin. Bu qarama-qarshilik takroriylik va variativlikni qo‘shib qo‘llash orqaliginahal etiladi.
Standart mashqlarni bilan shug‘ullanishda variativlik nagruzkalarni takrorlash fonida uninghajmi va inttensiv-ligini mashg‘ulotlarning tuzilishi va mazmunini saqlaganholda o‘zgartirib qo‘llash bilan yangilash orqali tarbiya jarayonini yuqori pog‘onaga ko‘tarishga erishamiz.