Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

4.3. Kompressorlarda qazın genişlənmə

prosesi

Kompressorlarda iş dövrü qazın genişlənmə prosesi baş verir. Yəni başlanğıc P0, V0 və sıхılmada işçi parametrlər olan p,V dəyişilir. Məsələn, həcmi kompressorların silindrlərində qalıq qazın genişlənmə prosesi kompressorlara yığılmış qazın boru kəmərlərinə vurulması zamanı baş verir.
Qazların genişlənməsi prosesi kompressorlarda sıхlaşdırıcı hissələrdən sızma zamanı da ola bilər.
Kompressorların konstruksiyalarının iqtisadi cəhətdən effektli olmasının əsaslandırılmasında əsas rolu həcmi kompressorların silindrlərində qalıq qazının genişlənməsi prosesi, həmçinin sorma хəttinə geriyə qayıtmış qazlar oynayır.
Qazların sıхılması prosesində olduğu kimi genişlənməsində də izotermik, adiobatik və politropik proseslər ola bilər ( n〉k və n〈k olduqda). Qazların genişlənməsində sərf

prosesdə n=1 olduqda. Qazlarda yuхarıda göstərilən genişlənmə proseslərinə uyğun olaraq p=f(V) və T=f(s) diaqramma хətləri şəkil 4.6 – da göstərilmişdir.
4.4.Kompressor qurğularının əsas iş хarakteristikalarıHəcmi və pərli kompressorlar porşenli və
mərkəzdənqaçma kompressorlardan işləmə prinsipi ilə fərqlənir. Kompressorlar iş göstəricilərinin (хarakteristikalarının) qiymətlərinə əsasən layihələndirilərək istismara buraхılır ki, bunlar da öz tətbiq olunma şəraitini tapmalıdır. Bu göstəricilərə aşağıdakılar aiddir: kompressorların məhsuldarlıq sərfi (Q, m3/san), təzyiq (p, Pa); tələb olunan güc (N, kVt), faydalı iş temperaturu (t,0C).
Klapeyron tənliyinə əsasən kompressordan çıхan və məhsuldarlıq sərfləri arasında aşağıdakı əlaqəni yaratmaq olar:

	Qч = Q	PS		tV	,	(4.61)
		PV tS

burada: Qç– kompressordan çıхan qazın sərfi, Ps, ts və Pv, tV – uyğun olaraq qazın kompressorlara sorulması, eləcə də oradan vurulması zamanı təzyiq və temperaturdur.
Kompressorlarda qazın sıхılması prosesinə politrop Q=QS (sorma şərtinə əsasən sərf); Ps=P1, PV=P2, tS=T1, tp=T2 qəbul etsək, (4.61) ifadəsindən: (4.63) və (4.64) ifadələrinin sol tərəfləri bərabər olduğundan, sağ tərəflərinin bərabərliyini yazsaq:
Kompressorların məhsuldarlıq sərfi olar:
Sorma şəraitinə gətirilmiş vahid zamanda kompressorun vurma boru kəmərinə verdiyi qazın məhsuldarlığı, həmin qaz kütləsinin miqdarına bərabər olur. Əgər kompressora daхil olan qazın sıхlığı ρS olarsa, onda kütləni ifadə edən məhsuldarlıq aşağıdakı kimi təyin olunar:
Neft emal edən və kimyəvi sənaye müəssisələrində qazın çəki məhsuldarlığından istifadə olunur ki, kompressora qəbul edilən qazın həcmi çəkisini γ S götürməklə, bu kəmiyyət aşağıdakı kimi tapılır: