Kasb malakasiga erishishning psixalogik mexanizmlari

KASB MALAKASIGA ERISHISHNING PSIXALOGIK MEXANIZMLARI
Trening usulining ijtimoiy-psixologik mohiyati sifatida. Trening usuli orqali 
odamlarda muloqot malakalari hosil qilinishi. Shaxsni turli ijtimoiy sharoitlarda oʻzini toʻgʻri tutishga odatlantirish. Trening- muloqotga oʻrgatishdir. Muloqot malakalarini shakllantirib borishi. Insonda malakalarni stixiyali tarzda yoki maqsadga qaratilgan holda shakillanishi. Shaxsning turli ishlab chiqarish va muomala sharoitlarida toʻgʻri moslashishiga yordam berish vositasi sifatida. Trening - insonda, ijtimoiy aql-
zakovatning shakllanishiga olib keladi. Treninglarni psixologik tashkil etishning bosqichlari. Ijtimoiy psixologik treninglar vazifalari: Ijtimoiy-psixologik treningni va metodik talablar. Trening va ularga qoʻyiladigan talablar. 
Bilish jarayonlarining kasbiy psixologiyadagi oʻrni 
Shaxs va uning tashqi olamni bilish imkoniyatlari. Bilish qobiliyatining 
professional faoliyatga aloqadorligi, bilish jarayonlari klassifikatsiyasi: idrok va idrok 
adekvatligini ta’minlovchi psixologik qonuniyatlar, xotira va shaxs tajribasining boyligi, 
esda yaxshi olib qolish qonunlari; xotirani oʻstirish va tarbiyalash. Materialni yaxshi esda saqlab qolishdagi individual farqlar. 
Bilish jarayonlarini boshqarish usullari. Ta’lim va tarbiya jarayonida bilish 

qobiliyatlarini takomillashtirishning psixologik tamoyillari va shartlari. Pedagogning ushbu jarayondagi roli va oʻrni. Ishlab chiqarish vaziyatlarida bilish jarayonlarini Kasbiy psixologiyada mustaqil tafakkurni rivojlantirish

Tafakkur tashqi olamni bilishning oliy formasi sifatida, uning asosiy turlari va ularning kasbiy faoliyatda namoyon boʻlishi. Professionalizm va fikrlash salohiyatining 
uzviyligi masalasi. Ijodiy va mantiqiy fikrlash-mutaxassislarda sogʻlom ma’naviyat va 
e’tiqodni shakllantirishning omili va sharti sifatida. Kasbiy fikrlash shartlari. Kadrlar 
salohiyatini oshirishda mustaqil fikrlashga oʻrgatishning ahamiyati. Mustaqil fikrlash yoʻllari va operatsiyalari. Kreaktiv, konvergen va divergen tafakkur, ijodiy va mantiqiy fikrlash yoʻllari. Mustaqil va ijodiy fikrlashning shaxsning jamiyatda mavqei va undagi ijtimoiy muloqandmandligiga aloqasi. Tafakkurning kasbiy fiklash shartlari bilan bogʻliqligi. Muloqotning kommunikativ tomoni va unda nutq faoliyatining verbal, noverbal komponentlaridan samarali foydalanishning zarurati. Ijtimoiy psixologik hamda kommunikativ treninglar haqida tushuncha.
Shaxsning hissiy irodaviy sohasi va kasbga moslashish 
Shaxs dunyoqarashi va e’tiqodini oʻzgartiruvchi psixologik omillar. Shaxsning kasbiy faoliyatida hissiy irodaviy holatlarning oʻrni. Iroda tushunchasi va iroda aktlari. Hissiyot haqida tushuncha. Shaxs hayoti va faoliyatida hissiyotning oʻrni. Hissiyotning kechinmalarining individualligi.Iroda haqida tushuncha. Shaxsning harakat motivlari va iroda. Irodaviy harakat bosqichlari. Irodaviy harakatlar va ong. Irodaviy harakat sifatlari. Irodaviy tarbiyalash. Irodaning shakllanishida jamoaning roli. Diqqatning taraqqiy etishi va oʻqish jarayonida diqqat. 
Shaxs toʻgʻrisida tushuncha. Insoniy munosabatlar psixologiyasi. Shaxslararo 
muomalaning shaxs taraqqiyotidagi oʻrni. Samarali ta’sir psixologiyasi.
Kasbiy psixologiyada individual-psixologik xususiyatlar Individual tipologik xususiyatlar klassifikatsiyasi. Shaxsning iqtidori va 
qobiliyatlarini diagnostika qilish muammosi. Qobiliyatlardagi orttirilgan va tugʻma xususiyatlar. Qobiliyatlarning psixologik strukturasi va ularning shaxs xarakteri va temperament xususiyatlariga bogʻliqligi. Yoshlardagi qiziqishlarni diagnostika qilish 
yoʻllari. Shaxsning kasbiy faoliyatida temperamentning roli. Temperament va 
xarakterning oʻzaro bogʻliqligi, shakllanishi va namoyon boʻlishi. Xarakter tarbiyasi. 
Xarakter xislatlari. Xarakterdagi individuallik va tipiklik. Xarakter va faoliyat.
Qobiliyat haqida tushuncha. Qobiliyat va shaxs
Qobiliyatning psixologik rukturasi. Qobiliyat turlari. Qobiliyatning shaxsda aqliy boʻlinishi. Iqtidorlilik muammosi. Oʻqituvchilik qobiliyatiga xos xususiyatlar. 
Individual psixologik xususiyatlarning kasb mahorati va shaxs barkamolligi bilan 
bogʻliqligi. Ma’naviy barkamol, axloqan yuksak, intelluktual jihatdan salohiyatli shaxsni 
tarbiyalashning mezonlari.

17-mavzu. Iqtisodiy munosabatlar psixologiyasi 

Psixologiyada va iqtisodiy psixologiyada insoniy va shaxslararo munosabatlar 
psixologiyasi. “Iqtisodiy psixologiya” va “psixologik iqtisod” tushunchalari. Insoniy munosabatlarga turlicha yondashuvlar: interaktsionizm, kognitivizm, bixeviorizm, freydizm. Shaxslararo ta’sirning turlicha iqtisodiy vaziyatlarda namoyon boʻlishi: samarali ta’sir yoʻllari. Suggestiya va suggestiv ta’sir turlari. “Iqtisodiy odam” fenomeni 
va uning jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlardagi oʻrni. Iqtisodiy odam xulqini boshqarish 
mexanizmlari: ijtimoiy normalar, sanktsiyalar, rollar va iqtisodiy va manfaatdorlik psixologiyasi.

18-mavzu. Boshqaruv psixologiyasida rahbarlik va liderlik 

Boshqaruv uslubi va rahbarning individual xususiyatlari. Boshqarish qonunlaritamoyillari, rahbarlarga boʻlgan umumiy talab, jamoadagi ijtimoiy-psixologik muhit. 
Rahbarlik faoliyatida obyektiv va subyektiv omillar. Rahbar fazilatlari – temperament. 
Rahbarda bilishga oid qobiliyatlar: diqqat xususiyatlarini egallagan boʻlishi; sensomotor 
harakatlarning mavjudligi; sezgi va idrokning yuksak darajasiga erishganlik xotiraning 
mustahkamligi; nutqiy qobiliyati; fikrlash mazmundorligi. Rahbarlik sifatlari (intellekt 
darajasi, mustaqillik, oʻziga ishonch, ziyolilik, rejalilik, kommunikativlilik va boshqa 
sifatlar). Rahbarlik faoliyatida emotsional holatlar va his-tuygʻularni boshqara olish 
qobiliyati. Rahbar shaxsi uchun irodaviy sifatlar juda muhim ahamiyatga ega, uni boshqarish esa psixologik toʻsiqlar, vaziyatlar, nizoli holatlarni yengish manbai sifatida. 
Rahbar kadrning nufuzi barqaror iroda ekanligini. Rahbar faoliyatidagi bir necha nuqsonlar. Zamonaviy rahbarning ijtimoiy hayotdagi munosabatlari. Rahbar shaxsi barkamolligi, qat’iy xarakteri, milliy qiyofasidan tashqari, bir qator qobiliyatlarga ega 
boʻlishlik qobiliyati. Marketing va tadbirkorlik psixologiyasi 
Marketingning psixologik mohiyati. Talab va taklif psixologiyasi. Marketing 
xizmatlarini tashkil etishning psixologik mexanizmlari. Marketingning inson ehtiyojlari 
psixologiyasi bilan bogʻliqligi. Inson ehtiyojlarining tipologiyasi.
Reklama psixologik tadqiqotlar obyekti sifatida. Iqtisodiyotga reklama va 

psixologiyasining predmeti. Reklamani psixologik taraqqiyotda tutgan oʻrnining tarixiy 

ahamiyati. Talab va takliflar shakllanishining gender xususiyatlari.
Tadbirkorlik ijtimoiy-iqtisodiy va psixologik fenomen sifatida. Tadbirkorlikka 

berilgan ilmiy va ommabop adabiyotlardagi ta’riflar. Tadbirkorlik iqtisodiy va 

psixologik hodisa sifatida. Tadbirkorlik psixologiyasi borasida rus
, 
T.Zaslavskaya, 
V.Radaev, 
A.Juravlyov, 
V.Poznyakov, 
A.Krilov, 
F.Kuzin, 
A.Danielyants, V.Mashkovlarning ilmiy tadqiqotlari natijalarining tahlili.
Tadbirkorlik faoliyati va uning ijtimoiy-psixologik koʻrinishlarining mahalliy 
sharoitda oʻrganilishi. Tadbirkorlik faoliyatining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari 
masalasi. Mahalliy sharoitda tadbirkorlik faoliyatini shakllantirish yuzasidan yechimini 
kutayotgan iqtisodiy hamda psixologik muammolar. Jahon moliyaviy inqirozining 
tadbirkor psixologiyasiga ta’siri. 
Mehnat psixologiyasi – kishi mehnat faoliyati psixologik xususiyatlarini, mehnatni 
ilmiy asosda tashkil etishning psixologik jihatlarini oʻrganadigan fan sifatida. Mehnat 
faoliyati psixologiyasi – bu psixologiyaning bir sohasi boʻlib, inson shaxsini mehnat 
subyekti sifatida shakllanish xususiyatlari. 
Mehnat psixologiyasi I.M.Sechenov nomi bilan uzviy bogʻliqligi. Mehnat 
funktsiyalarining samarali amalga oshishidagi omillar. Mehnat – inson imkoniyatlarining 
psixologik, fiziologik, kasbiy va boshqa jihatdan namoyon eta olish xususiyati sifatida. 
Mehnat psixologiyasini yosh koʻrsatkichiga, kasbiy tayyorlik darajasiga, salomatlik 
holatiga bogʻliqligi. Mehnat faoliyatini takomillashtirish boʻyicha koʻpgina amaliy 
vazifalarni bajarish, shuningdek shaxs psixik faolligining asoslarini mehnat faoliyatiga 
bogʻliqlik tomonlarini oʻrganish masalasi.

IV. Amaliy mashgʻulotlar boʻyicha koʻrsatma va tavsiyalar 

Amaliy mashgʻulotlar uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi: 
- 
“Kasbiy psixologiya” fanining predmeti va vazifalari. 

- Kasbiy psixologiyada qoʻllaniladigan zamonaviy metodlar va ularni tadbiq etish 

imkoniyatlari. 
- Kasbiy psixologiyada shaxs va jamiyat muammosi. 
- Kasbiy psixologiyada ijtimoiy faoliyatni tashkil etish
- Kasbiy adaptatsiya va shaxsning oʻzini oʻzi anglashida psixologiyaning roli. 
- Iqtisodchi-pedagoglarni tayyorlashning pedagogik-psixologik asoslari. 
- Kasbiy psixologiyada kasblar klassifikatsiyasi.
- Kasbiy psixologiyada shaxslararo munosabatlar psixologiyasi. 
- Shaxsning kasbiy shakllanishida pedagog mahoratining oʻrni.
- Shaxsning kasbiy kamolotida ijtimoiy guruhlar psixologiyasi 
- Shaxsning kasbiy shakllanish jarayonida shaxslararo ziddiyatlar 
- Kasbiy psixologiyada ijtimoiy psixologik treninglar 
- Bilish jarayonlarining kasbiy psixologiyadagi oʻrni 

455 
- Kasbiy psixologiyada mustaqil tafakkurni rivojlantirish

- Shaxsning hissiy irodaviy sohasi va kasbga moslashish

- Kasbiy psixologiyada individual-psixologik xususiyatlar
- Iqtisodiy munosabatlar psixologiyasi 
- Boshqaruv psixologiyasida rahbarlik va liderlik
- Marketing va tadbirkorlik psixologiyasi 
- Mehnat psixologiyasi 

Amaliy mashgʻulot mavzularida fanning ishchi oʻquv dasturini ishlab chiqishda 

qoʻshimcha va oʻzgarishtirishlar kiritilishi mumkin. 
Amaliy mashgʻulotlarda asosiy e’tibor olingan nazariy bilimlar negizida ta’lim 
texnologiyalarini qoʻllashga oid oʻquv, koʻnikma va malakalarni shakllantirish hamda 
pedagogik mahoratning dastlabki elementlari va komponentlarini egallashga qaratiladi. 
Amaliy va seminar mashgʻulotlarini tashkil etish boʻyicha kafedra professor-
oʻqituvchilari tomonidan koʻrsatma va tavsiyalar ishlab chiqiladi. Ularda talabalar asosiy 
ma’ruza mavzulari boʻyicha olgan bilim va koʻnikmalarni oʻzlari seminar mashgʻulotlari 
jarayonida qoʻllab yanada boyitadilar. Ularda asosiy e’tibor olingan nazariy bilimlar 
negizida dars oʻtish metodlarini qoʻllashga oid koʻnikmalarni shakllantirish, pedagogik 
mahoratning dastlabki bilimlari va komponentlarini egallashga qaratiladi.
Amaliy mashgʻulotlarning bir qismini seminar mashgʻulotlari tarzida tashkil etish 
ham mumkin va bunday ishlarni tashkil etish hamda ularni oʻtkazish boʻyicha tegishli 
koʻrsatma va tavsiyalar kafedra professor-oʻqituvchilarini tomonidan ishlab chiqiladi. 
strategiyasi toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 
3. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining «Oliy ta’lim tizimini yanada 
rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi qarori
4. 2017 — 2021 yillarda Oliy ta’lim tizimini kompleks rivojlantirish dasturi. 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 21 maydagi PQ-1533-sonli qarori 

quramiz. – Toshkent: “Oʻzbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 

8. Mirziyoyev Sh.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – 
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi boʻlishi kerak. – Toshkent: “Oʻzbekiston” 
NMIU, 2017. – 104 b. 
9. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik Oʻzbekiston davlatini birgalikda 
barpo etamiz. – Toshkent: “Oʻzbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 
10. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt 
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “Oʻzbekiston” NMIU, 2017. – 

11. Davis S. F. Handbook of Research Methods in Experimental Psychology. – 

Blackwell Publishing Ltd, 2003. – 515 p. 
12. Myers, D. G. Psychology. Hope College. Holland, Michigan, 2010. - Р.910

Qoʻshimcha adabiyotlar: 

13.Немов Р.С. Психология. Книга 1-М.: 2003. 
14.S.N.Joʻraeva., Z.Sh.Yunusxodjaev Kasbiy
psixologiyasi.T- 14.162 bet. 
15.F.I.Haydarov, N.I Xalilova.Umumiy psixologiya.T.2010