Kegl cc pechat indd

zanat 
holatlari birgalikda 
mexanik hodisalar
 deb ataladi.
Mexanika atamasi grekcha «
mexanike»
 so‘zidan kelib chiqib, mashi-
nalar haqidagi fan degan ma’noni bildiradi.
Velosiped va uni haydab ketayotgan o‘quvchi tizimida:
1) ilgarilanma harakat;
2) aylanma harakat;
3) tebranma harakat qilayotgan qismlarni ko‘rsata olasizmi?

---

45
18-MAVZU
JISMLARNING MEXANIK HARAKATI. 
TRAYEKTORIYA
Siz fizika darsida o‘qituvchingiz berayotgan saboqni tinglab 
o‘tiribsiz. Bundan oldin uyingizdan chiqib maktabga kelgansiz. Siz 
o‘tirgan stol, maktab binosi esa joyida turibdi. Derazadan qarasangiz 
o‘tib ketayotgan kishilarni, avtomobillarni ko‘rasiz. Ularga qarab 
ayrimlarini harakatda, ayrimlarini harakatsiz, degan xulosa chiqarasiz. 
Bunday xulosani chiqarishda biz nimalarga e’tibor berdik? Har 
bir narsa yoki predmet berilgan vaqtda ma’lum bir joyda bo‘ladi. 
Masalan, sinfda siz o‘tirgan parta eshikdan 3 m uzoqlikda joylashgan. 
O‘qituvchi esa sizdan 2 m uzoqlikda o‘tiribdi. O‘qituvchi o‘rnidan 
turib doska oldiga bordi. Endi u sizdan 2,5 m uzoqlikda. Demak, 
o‘qituvchin gizning sinfda turgan o‘rni vaqt o‘tishi bilan o‘zgardi. 
Xuddi shunday mashinalarning ham sizga nisbatan o‘rni vaqt o‘tishi 
bilan o‘zgarganligi tufayli ularni harakatda degan xulosaga borasiz. 
Sinf devorining o‘rni esa o‘zgarmaydi. Bu harakatlarning hammasini 
mexanik harakat
deb ataymiz.
Mexanik harakat 
deb, jismlarning vaqt o‘tishi bilan fazoda joy-
lashgan o‘rnining boshqa jismlarga nisbatan o‘zgarishiga aytiladi.
Bu yerda biz boshqa jismlar deganda daraxtni, binoni, poyezd 
vagoni o‘rindig‘ini va h.k.larni tushunamiz. Jismning turgan o‘rni 
mana shu tanlan 
gan jismga nisbatan vaqt davomida qaralganligidan 
uni 
sanoq jismi
deb ataymiz. Tanlangan sanoq jismi bir jismga 
nisbatan harakatsiz bo‘lsa, boshqa jismga nisbatan harakatda bo‘lishi 
mumkin. Masalan, sanoq jism sifatida Toshkent 
dan Samarqandga 
borayotgan poyezdni olsak, unda odam poyezd vagoniga nisbatan 
harakatsiz bo‘ladi. Lekin vagonning o‘zi yerga nisbatan harakatda. 
Shu sababli jismlarning harakatini o‘rganishda, albatta, sanoq jismi 
tanlanishi kerak.