Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

108 

1.  Rəis podpolkovnik Nağı bəy  Əliyev  - 4.500 rubl.  2.  Onun 

köməkçisi,  rotmistr  HaĢımbəyov  -  3.800  rubl.  3.Ġki  yüzlük  polis 

dəstəsinin  (bölüyün)  komandiri  Kərim  bəy  Cövdətov  -  3.600  rubl.          

4.  Parlamenti  Mühafizə  Polisi  Dəstəsi  rəisinin  adyutantı  (yavəri)  -

3.600  rubl.  5.Kargüzar–registrator.Məmməd  bəy  Fərzəlibəyov-

1.110 rubl. 6.Reminqtenistika (makinaçı, katibə və s.dəftərxana-yazı 

iĢlərini yerinə yetirən) Q.Baqdasarova  - 1387 rubl 50 qəpik (Qeyd: 

bu  statistik  faktları  arxivdən  araşdırma  zamanı  Bakı  Avrasiya 

Universitetinin  professoru  Ə.  Tahirzadə  aşkar  edib  bizə  təqdim 

etmişdir...). Parlamenti  Mühafizə  Polisinin 200 nəfərindən 192 nə-

fər sıravi polis əməkdaĢının hər biri 200 rubl, onlardan bir rütbə yu-

xarı olan 8 nəfər feldfebelin hər biri isə 250 rubl alırdı... Ümumiy-

yətlə, bu yeni milli polis növünün təĢkilinə hökumətin qərarı ilə ildə 

dövlət  xəzinəsindən  2.200.000  manat  pul  ayrılırdı...  ”Parlamenti 

Mühafizə  Dəstəsi”  Parlamentin  Rəyasət  Heyətinə  tabe  olub,  onun 

tərəfindən  də  formalaĢdırılır  və  vaxtaĢırı  da  ona  hesabatlar  verirdi. 

Lakin o, bəzi məsələlərdə... Azərbaycan Cümhuriyyəti  DĠN-ə tabe 

idi və zəruri hallarda onun tədbirlərinə də cəlb oluna bilirdi... 

... X. Xasməmədovun baĢçılıq etdiyi Daxili  ĠĢlər Nazirliyi öz 

fəaliyyətində  Milli  Ordu  ilə  qarĢılıqlı  fəaliyyət  göstərirdi.Bunu 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərbi naziri, tam artillriya gene-

ralı  S.  Mehmandarovun  1918-ci  ilin  dekabrında  daxili  iĢlər  naziri  

X. Xasməmmədova göndərdiyi məlumatlardan da bilmək olardı... 

X.Xasməmmədovun nazirliyi zamanı Daxili ĠĢlər Nazirliyinin 

məlumatına görə 1 yanvar 1919-cu ildə Azərbaycan müstəqil polisi-

nin  sayı  rəsmən  9661  nəfərə  çatmıĢdı...  Həmin  vaxtdan  əvvəllər 

ləğv  edilmiĢ  Bakı  Qradonaçalnikliyinin  faəliyyəti  də  bərpa  olun-

muĢdu. Bu qurum birbaĢa  Azərbaycan  DĠN-ə tabe idi... 

3-5  yanvar  1919-cu  il.  Bakıdakı  Böyük  Britaniya  Müvəqqəti 

Polis Komissarlığı və Azərbaycan Cümhuriyyəti DĠN-in birgə əmə-

liyyatları  nəticəsində  milli  hökumətimizə  qarĢı  yönəlmiĢ  Ġrandakı 

sabiq rus ordusunun generalı, ermənipərəst L.Biçeraxovun  qəsdinin 

üstü  açılmıĢdı...  (Biçeraxov  Lazar  Fyodroviç.  1882-ci  ildə  Sankt-

Peterburqda anadan olmuĢ, 22 iyun 1952-ci ildə Qərbi Almaniyanın 

DornĢtadt Ģəhərində ölmüĢdür...)... 

---

 

109 

6  yanvar  1919-cu  il.Bakıdakı  Böyük  Britaniya  Müvəqqəti 

Polis Komissarlığı tərəfindən  Azərbaycan Cümhuriyyəti və müttə-

fiq qoĢunların komandanlığı əleyhinə təbliğatla məĢğul olan sağ və 

sol  eserlərin,  həmçinin  menĢeviklərin  liderləri  həbs  edilərək  Ġrana 

və Hindistana  “sürgün” edilmiĢdilər. 

10 yanvar 1919-cu il. Bakının general-qubernatoru V. Tomso-

nun əmri ilə Bakı Polismeysterliyinin Xəfiyyə hissəsinin rəisi Həsən 

bəy  Fətəlibəyova  uğurlu  fəaliyyətinə  görə  təĢəkkür  elan  olun-

muĢdu... 

13-15  yanvar  1919-cu  il.  Azərbaycan  hökumətinin  qərarı  ilə 

mərkəzi  ġuĢa  Ģəhəri  olmaqla  birbaĢa  DĠN-ə  tabe  olan  Müvəqqəti 

Qarabağ General-Qubernatorluğu yaradılmıĢ, görkəmli ictimai-siya-

si  xadim  Xosrov  bəy  PaĢa  bəy  oğlu  Sultanov  general-qubernator 

təyin edilmiĢdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Cümhuriyyəti 

elan  edildikdən  sonra  Cənubi  Qafqazda  sülh  və  əmin-amanlıq  ya-

ratmaq  məqsədilə  Azərbaycan  hökuməti  hələ  1918-ci  il  mayın  29-

da hətta Ġrəvanı  ermənilərə güzəĢtə getmiĢdi (Ġrəvan Zəngi çayının 

sahilində  yerləĢir.  Əsası  16-cı  əsrin  əvvəlində  Səfəvi  Birinci  ġah 

Ġsmayılın  (17  iyul  1487,  Ərdəbil  –  23  may  1524,  Sərab,  37  yaĢ  ) 

tapĢırığı  ilə  onun  qızılbaĢ  əmirlərindən  biri  -  vəzir  Rəvanqulu 

tərəfindən  510-517-ci  illərdə  tikilmiĢ  və  onun  adıyla  Rəvanqulu 

adlanmıĢdır. Lakin xalq arasında qalanın adı zaman-zaman tədricən 

“Ġrəvanqulu”  kimi  deyilməyə  baĢlanmıĢdı...Ġrəvan  1747-1828-ci 

illərdə Ġrəvan xanlığının, 1828-ci ilin martından Ermənistan Vilayə-

tinin  və 1850-ci ildən Ġrəvan quberniyasının, 1918 – ci il mayın 29-

dan 1920-ci il noyabrın 28-dək daĢnak Ermənistan Respublikasının, 

1920-ci  il  noyabrın  29-dan  Ermənistan  SSR-in  paytaxtı  olmuĢdu. 

Ermənistan SSR Ali Sovetinin qərarı ilə 1936-cı ildə Ġrəvan adı də-

yiĢdirilib  Yerevan  adlandırılmıĢdır...).  Lakin  ermənilər  bundan  Ģir-

nikənərək, Qarabağı da almaq üçün fəallıqlarını azaltmadılar. Odur 

ki, Qarabağ General-Qubernatorluğunun təĢkili zəruri addım idi. 

Haşiyə: “Qarabağ” sözü 7-ci əsrdən baĢlayaraq,oz əksini mən-

bələrdə tapır... Lakin 12-ci əsrdən daha tez-tez adı çəkilir... Qa-

rabağ adı “qara” və “bağ” sözlərindən ibarətir. ”Qara” ”böyük”, 

”bağ”  “meyvə ağacı əkilmiĢ sahə”  deməksdir. ”Qarabağ”  sözü 

tayfa  adından  törənmiĢ  etnotponimdir.  Qara  həm  də  rəng  an-

---

 

110 

lamındadır.Onaltıncı əsrdə Qarabağ Azəbaycanın dörd bəylərbə-

yiliyindən  biri  idi.  Onsəkkizinci  əsrdə,1747-ci  ildə  əsası  Pəna-

həli xan Sarıcalı CavanĢir tərəfindən qoyulmuĢ Qarabağ  xanlıığı 

Azərbaycanın  ən  güclü  və  aparıcı  feodal  xanlıqlarından  biriydi. 

1805-ci  il 14 may tarixli  Kürəkçay müqaviləsindən sonra Qara-

bağ  xanlığı  Rusiyanın  tərkibinə  keçmiĢdi...1822-ci  il  noyabrın 

21-də Qarabağ xanlığı ləğv edilmiĢ və Rusiyanın tərkibində Qa-

rabağ  əyalətinə  çevrilmiĢdi.1840-cı  il  aprelin  10-da  Qarabağ 

əyaləti ləğv olunaraq əvəzində ġuĢa qəzası yaradılmıĢ (ġuĢa qə-

zası sovet dövründə bir qəza kimi 1921-ci ildə ləğv edilmiĢdi...) 

və  Kasapi  vilayətinin  tərkibində  olmuĢdu.  Mərkəzi  ġuĢa  olan 

Qarabağ  çar  hökumətinin  inzibati  islahatlar  haqqında  verdiyi  9 

dekabr  1867-ci  il  tarixli  fərmanına  əsasən  1868-ci  il  yanvarın    

1-dən  təsis  olunmuĢ  Yelizavetpol  (Gəncə)  quberniyasının  tərki-

binə daxil edilmiĢdi... 

...  15  yanvar  1919-cu  il.  Azərbaycan  hökumətinin  qərarı  ilə 

Bakı  Ģəhəri  və  rayonlarının  mühafizəsini  gücləndirmək  məqsədilə 

birbaĢa  DĠN-ə  tabe  olan  AbĢeron  Yarmadası  Xüsusi  General-

Qubernatorluğu yaradılmıĢdı... 

Statistika. Azərbaycan Cümhuriyyəti DĠN-in məlumatına görə 

Bakıdakı müttəfiq dövlətlərin qoĢunlarının hərbi kontingentinin sayı 

5 min nəfərə çatmıĢdı ki, bunun da  2 min nəfəri hərbi polisdən iba-

rət idi. Məlumatda bildirilirdi ki, hərbi polis müvəqqəti olaraq mül-

ki-inzibati polisin funksiyalarınıda yerinə yetirirdi. 

18  yanvar  1919-cu  il.  Bakıdakı  müttəfiq  dövlətlərin  Müvəq-

qəti Polis Komissarlığının razılığı və təĢəbbüsü ilə Bakı Polismeys-

terliyinin  yeni Ģtatlar üzrə Xəfiyyə Polisi təsis olunmuĢdu. Bu vax-

tadək  həmin  Polismeysterliyin  Xəfiyyə  hissəsinin  rəisi  olan  Həsən 

bəy  Fətəlibəyov  Bakı  Xəfiyyə  Polisinin  rəisi  vəzifəsinə  təyin 

edilmiĢdi... 

...Həmin  vaxt  Azərbaycan  hökumətinin  qərarı  və  daxili  iĢlər 

naziri  X.  Xasməmmədovun  əmri  ilə  mərkəzi  ġuĢa  Ģəhəri  olan, 

tərkibinə  ġuĢa,  Zəngəzur,  Cəbrayıl  və  CavanĢir  qəzalarının  daxil 

olduğu  Qarabağ  Ggeneral-Qubernatorluğu  təsis  edilmiĢdi.Gəncə 

quberniyasından  ayrılaraq  1919-cu  il  yanvarın  13-də  təsis  edilən 

Qarabağın general-qubernatoru vəzifəsinə həmin il yanvarın 29-dan 

---