Kimyoviy texnologiya

Harorat 

Ishlab chiqarish sharoitlarida qo’llaniladigan harorat (175-245

0

C) intervalida 

reakstiya 

tezligi 

asosan 

modda 

almashinish, 

aktivlanish 

energiyasi 

1

30

20







моль

кДж

lar  orqali  aniqlanadi.  Demak  haroratni  175

0

C  dan  245

0

C  gacha 

oshishi reakstiya tezligini 3-5 marta ortishiga olib keladi. 130

0

C dan past haroratda 

propenning  polimerlanishi  bormaydi  va  natijada  fosfor  kislotali  efirlar  hosil 

bo’ladi.  Haroratning  ortishi  bilan  polimer  karbonationlarning  buzilishi  ortadi  va 

natijada  yuqori  qaynovchi  polimerlarning  chiqishi  kamayadi,  katalizatorning 

frakstion tarkibi engillashadi.    Haroratni  ortishi  bilan  smolasimon  moddalar  hosil 

bo’lishi  ortib  katalizator  yuzasini  to’sib  qo’yadi.  Haroratning  ortishi  katalizotning 

fosfor  bilan  ifloslanishini  tezlashtiradi.221-228

0

C  da  atmosfera  bosimida  kislota 

yuzasida P

2

O

5

 ning bug’lari miqdori 0,009% ni, 250-259

0

C da esa 0,05%ni tashkil 

etadi.  Shu  sabablarga  ko’ra  jarayonning  haroratini  205-220

0

C  dan  yuqori  bo’lishi 

yaxshi  emas.  Polimerizastiya  reakstiyasinimng  o’zi  ekzotermik  bo’lib  u  erdan 

ya’ni reakstiya zonasidan issiqlikni chiqarib turish kerak. Shu maqsadda katalizator  

qatlamlari  orasiga  reaktorga  suyuq  propan  kiritiladi.  Undan  tashqari  reakstiya 

devoridan  suvni  o’tkazish,  ikkinchi  usulda  harorat  yaxshi  boshqariladi.  Lekin 

reaktorda metall sarfi ortadi.  

 

Bosim 

 

Propen  va butenlar uchun jarayonning  harorati  ularningsh kritik  haroratidan 

ortiq  bo’lgani  uchun  ular  gaz  fazasida  bo’ladi.  Dimer  va  yuqori  polimerlar  uchun 

jarayon  harorati  ularning  kritik  haroratlaridan  past.  Geksenlarning  to’yingan  bug’ 

bosimi 225

0

C da 2 MPa bo’lgani uchun ular ham gaz fazasida bo’ladi. Odatda xom 

ashyo  50%  gacha  propan  va  butan  saqlaydi,  geksenlar  4  MPa  bosimda  qisman 

suyuq fazada bo’ladi. Past bosimlarda katalizatorda suyuq faza miqdori uncha katta 

---

yuqori  emas,  smolasimon  mahsulotlar    katalizator  yuzasidan  qiyin  yuviladi  va 

natijada  katalizatorni  aktivligi  pasayadi.  Bu  holatda  katalizat  rangsiz  bo’ladi. 

Bosimni  ≈6MPa  gacha  ko’targanda  polimerlanish  mahsulotlari  suyuq  fazada 

bo’ladi  va  smolasimon  moddalar  katalizator  yuzasidan  katalizotda  eriydi.  Bu 

katalizatorni  xizmat qilish muddatini (2-3 marta) ortishiga olib keladi. Bu holatda 

katalizot  tarkibidagi  smolali  mahsulotlarni  ajratish  uchun  ikkilamchi  haydashga 

muhtoj bo’ladi. 

 

Xom  ashyoda  35%  C

3

-  C

4

  bo’lganda  fosfosli  katalizatorda  alkenlarni 

polimerlash qurilmasi ishi natijalari. 

 

Ko’rsatgichlar 

Reaktordagi bosim, MPa 

1,75 

 

3,5 

6,3 

Reaktorga kirishdagi harorat, 

0

C 

204 

190 

204 

Reaktorga chiqishdagi harorat, 

0

C 

246 

232 

213 

Alkenlarning o’zgarish darajasi, 

% 

80 

65-90 

92 

Mahsulotni olinishi, (1 kg katali-

zatorga nisbatan) 

417 

625-1050 

1250-1670 

 6,3  MPa  bosimda  katalizatorni  xizmat  qilish  muddatini  oshishi  faqat  bosimga 

bog’liq  bo’lmay,  balki  reakstiya  haroratini  maksimal  pasayishiga  ham  bog’liq, 

bunga  suvli  sovutish  orqali  erishiladi.  Bosimning  ortishi  polimerlanishni 

chuqurlashtirmaydi, 

chunki 

bu 

foydalaniladigan 

haroratlarda 

polimer 

karbonationlar katta tezlikda quyidagi reakstiya tipida bo’ladi: 









19

9

18

9

37

18

Н

С

Н

С

Н

С