Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə

 
119 
yağlı bitki məhsulları emala göndərilir. 
      Məhsulun  radioaktiv  çirklənmədən  təmizlənməsi.  Bəzi 
çirklənmiş bitkiçilik məhsulları çox sadə ilkin texnoloji təmiz-
ləmə  üsulları  ilə  səmərəli  dezaktivasiya  oluna  bilər.  Bəzi  belə 
üsulların səmərəliliyini  aşağıdakı cədvəldən görmək mümkün-
dür. 
Kök və tərəvəz məhsullarının dezaksivasiyası kimi axar su 
ilə təmiz yuma, yaxud qabığının və örtük yarpaqlarının təmiz-
lənməsi  hesab  edilir.  Kartofun  ,  pomidorun,  xiyarın,  yerkökü-
nün  yuyulması  10  və  daha  cox  dəfə  radioaktiv  cirklənməni 
azalda  bilər.  Buğda  və  dənli  bitkilərin  (vələmir,  qarabaşaq  və 
s.) həmin dərəcədə radioaktiv maddələrdən təmizlənməsi üçün 
üst təbəqənin (qatın) kənarlaşdırılması lazımdır. 
     Daha  yüksək  dezaksivasiya  dərəcəsi  kartof  və  buğda  məh-
sullarından  nişasta  (50 dəfə) və spirt (1000 və daha cox),  şə-
kər cuxundurundan qənd üçün (50 dəfə) texnoloji emal prose-
sində  əldə  olunur.  Yağlı  bitkilərinin  son  məhsul  istesalında  
(yağ) ekstraksiya yolu ilə alınan məhsul istənilən halda istifadə 
üçün təhlükəsizdir. 
    Tərkibindəki  azyaşayan  radioaktiv  izotopların  parcalanma 
vaxtı gözlənilməklə çirklənmiş məhsulun saxlanması məhsulun  
radioaktiv  cirklənməsini  bir  necə  dəfə  azaltmağa  imkan  verən 
səmərəli üsuldur. 
       Azyaşayan  radioaktiv  izotopların  parçalanması  hesabına 
məhsulun  təmizlənmə  dərəcəsinin  müəyyən  edilməsi  və  həm-
çinin  məhsulun  saxlanma  müddətinin  müəyyənləşdirilməsi 
üçün şəkildə göstərilən nomoqramdan istifadə edilir.  
Maili  xətdə  saxlanma  zamanı  məhsulda  radioaktivliyin  
neçə dəfə azalması rəqəmlə ifadə olunmuşdur.  
Bu  rəqəmi  müəyyən  etmək  üçün  sol  oxda  (T
1
)  səpinin 
çirklənmə vaxtından məhsuldakı radioaktivliyin müəyyən edil-
məsinə qədər olan günləri, sağ oxda isə məhsulun nəzərdə tutu-
lan  saxlanma  günlərinin  sayını  müəyyən  etmək  lazımdır. 
Müəyyən edilmiş rəqəmlər düz xətlə birləşdirilir. 

---

 
120 
Cədvəl 8 
Radioaktiv çirklənmiş məhsulların dezaktivasiya fəndlərinin 
səmərəliliyi 
Bitki, 
məhsulun bir hissəsi 
Təmizləmə üsulu 
Radioaktiv 
çirklənmənin azalması 
Buğda, arpa (toxum)  Havalanma (4 dəqiqə) 
Axar su ilə yumaq     
(1 saat) 
10% 
20-70% 
Düyü, qarabaşaq 
(toxum) 
Üst təbəqənin 
kənarlaşdırılması 
10-20 dəfə 
Pomidor, xiyar 
Axar su ilə yumaq  
Yuyulmuş tərəvəzin 
turşuya qoyulması 
3 – 10 dəfə 
2 – 2,5 dəfə 
Turp, çuğundur 
Kök bitkisinin başını 
kəsmək 
20 dəfə 
Kələm 
Örtük yarpaqlarının 
soyulması 
40 dəfə 
Kartof 
Yuyulmuş bitkinin 
təmizlənməsi 
2 dəfə 
 
 
 
ġək. 37. Saxlanma zamanı məhsulda radioaktiv çirklənmənin 
azalmasını müəyyən etmək üçün nomoqram 

---

 
121 
Bu xətlərin maili düz xətlə (K) kəsişməsində hesabat apa-
raraq  saxlanma  zamanı  məhsuldakı    radioaktivliyin    nə  qədər 
azalması müəyyən edilir. Göstərilən nomoqrammanın köməkli-
yi əks  məsələni də həll etmək olar: məhsulu nə qədər saxlamaq 
lazımdır  ki,  onun  çirklənmə  dərəcəsi  tələb  olunan  səviyyəyə 
qədər azalsın.Bunun üçün sağ oxda (T
1
) səpinin çirklənməsin-
dən məhsuldakı radioaktivliyin müəyyən edilməsinə qədər olan 
günlərin  sayı  ilə  maili  xətdəki  (K)  radioaktivliyin  neçə  dəfə 
azalmasını  göstərən  rəqəm  düz  xətlə  birləşdirilir.  Həmin  xətt 
davam  etdirilərək  sağ  oxu(T
2
) kəsir. Kəsişmə nöqtəsi radioak-
tivliyin tələb olunan qiymətədək azalması üçün  məhsulun sax-
lanılması günlərini ifadə edir. 
 
5.10. Heyvanların baytarlıq emalı 
 
Çoxlu  sayda  heyvanın  baytarlıq  emalının  aparılması  üçün 
xüsusi  meydança  yaradılır  (şək.  38).  Meydança  adətən  radio-
aktiv  və  zəhərləyici  maddələrin  təsiri  zonasından  kənarda  ra-
diasiya  səviyyəsinin  buraxılabilən  hədd  zonasında  yaradılır. 
İlin soyuq vaxtlarında baytarlıq emalını  örtülü tikililərdə apar-
maq tələb olunur. Zəhərlənmiş heyvanların baytarlıq emalı  bö-
yük sanitar-gigiyenik əhəmiyyətə malikdir.  
Meydança  keçid yollarından 150-200 m kənarda, su mən-
bələrinin yaxınında, məsaməli ortaq səthinə malik yerlərdə ya-
radılır.  Baytarlıq  emalına  kimyəvi  və  bakterioloji  zəhərlənmə 
buraxılabilən  həddən  yuxarı  radioaktiv  maddələr  zonasında 
olan bütün heyvanlar  cəlb olunur. Meydança üçün seçilmiş sa-
hə  və  emal  olunmuş  heyvanların  saxlanması  nəzərdə  tutulan 
ərazi əvvəlcədən dezinfeksiya olunur.  
Baytarlıq emalı meydançası təmiz və çirkli olmaqla iki his-
sədən  ibarətdir.  Çirkli  hissə  heyvanların  toplanma  meydança-
sından- 20-25 m uzunluqlu 0,8-0,9 m enində olan keçid dəhli-
zindən ibarətdir. Çirkli  hissədə geyimlərin  yuyulması, insanla-
rın sanitar təmizlənməsi nəqliyyat vasitələri ilə göstərilir. Dəh-

---

 
122 
liz boşaldılması üçün avadanlıqlaşdırılır, təmizlənmə dəhlizin-
dən axıdılan məhlulun toplanması üçün quyu qazılır. 
 
 
 
ġək. 38.  Baytarlıq emalı meydançası: 
1-qəbul-çeşidlənmə məntəqəsi; 2-yoluxmuş heyvan üçün dəhliz;        
3-kecid;  4-dəzgah-keçid; 5-baytatlıq emalı dəzgahları; 6-dəzgah-keçid;     
7-dozimetriya dəzgahı;  8-müayyinədən kecmiş heyvanlar üçün dəhliz;      
9-heyvanların baytarlıq müayinəsi kecməkdən ötrü yeri; 10-bölgü;           
11-heyvanların çeşidlənmə dzgahı; 12-heyvan saxlanılan yer;                   
13-heyvanların emalı üçün məhlul; 14-səhra kəsim məntəqəsi; 15-quyu;    
16-insanların sanitar emalı üçün məntəqə; 17-insanların istirahəti üçün yer; 
18-tualet 
 
Çirkli hissədə olan dəhlizdən sonra emal olunmuş heyvan-
ların toplanma meydançası yaradılır ki, bu da təmiz hissə hesab 
olunur.  Bu  hissə  də  müalicə-profilaktik  tədbirlərin  aparılması 
üçün  avadanlıqlaşdırılır,  həmçinin  işçilərin  istirahəti,  xüsusi 
maşınların saxlanması üçün şərait yaradılır, heyvanların nəqliy-
yat vasitələrinə çıxarılması məqsədi ilə estakada düzəldilir. 
Baytarlıq emalı meydançası elə yaradılmalıdır ki, atmosfer-
də olan hava cərəyanı təmiz hissədən çirkli hissəyə doğru isti-
qamətlənsin.  Lazım  gəldikdə  meydançanın  yaxınlığında  hey-
vanların səyyar kəsilmə məntəqəsi yaradılır. 

---