Kompaniyalami bashqarishdagi korporativ siyosatning mazmuni, maqsadi va vazifalari

Kompaniyalami bashqarishdagi korporativ siyosatning mazmuni, maqsadi va vazifalari

Reja:
1.Kirish

2. Korporativ munosabatlarda ishtirok etuvchi taraflaming asosiy manfaatiari va ma jburiyatlari
3. . Fanning maqsad va vazifalari
4. Xulosa
Jahon amaliyotida korporativ boshqaruv deb yuritiladigan, lekin ushbu kitobda kengroq ma’noda korporativ siyosat3 deb qabul qilingan, muammo. Ayniqsa XIX-XX chi asrlarda yirik ochiq kompaniyalami (aksiyadorlik shaklidagilamif vujudga kelishi bilan keskin tus ola boshlagan. Bunga sabab, bunday kompaniyalarda keskin ravishda mulkka egalik va uni boshqarish huquqlarini ng ajralishi jarayoni sodir bo‘ldi. Chunki, shu davrgacha qoMlarida ham ijrochilik ham nazorat funksiyalarini ushlab kelgan kompaniya egalari c‘zlarining faoliyat sohalarini kengaytirish maqsadida kompaniyadagi ijrochilik funksiyalarini boshqa shaxslarga, ya’ni professional boshqaruvchi menejerlarga (top-menejerlarga), berishga majbur bo‘lganlar. Bunday jarayon boshlanishi bilanoq kompaniyalarda yollanma boshqaruvchi menejerlar va aksiyadorlar o'rtasida manfaatlar ziddiyatini vujudga kelishi tabiiy holat boMdi. Xususan, boshqaruvchi menejerlar kompaniyada salmoqli mavqega (statusga), ijtimoiy himoyaga, yuqori maosh va bonuslarga ega bo‘lishdan manfaatdor bo'lib, aksiyadorlar esa kapitalizatsiya va daromadlami o'sishidan manfaatdor. Korporativ siyosatning dolzarbliligi, ayniqsa, jahon moliya bozori tendensiyalarini o'zgaruvchanligi va transparentliligini oshirish, unda investorlar uchun raqobatli kurash va ulaming risklarini pasaytirish, huquqlarini himoyalash va qonuniy manfaatlarini ta’minlanishini kuchaytirish, moliyaviy inqirozlami oldini olish zarurati va shu kabi boshqa zaniratlar bir qator industrial davlatlarda unga boMgan qiziqishning ortib borishi bilan belgilanadi. Muhim sabablardan yana biri 1990-yillaming oxirida «Vashington konsessusi» posto`latlarini taftish qilinishidir. Bulaming barchasida кофог-ativ siyosatga e ’tiborning ortishi iqtiscdiyotning raqobatbardoshliligi va xavfsizliligi, bozoming risldiligi va informatsion shaffofliligi (transparentliligi) kabi muammolar bilan birgalikda kuzatilmoqda. Umuman olganda, korporativ siyosat tarixi — kompaniya doirasida manfaatiari bir-biri bilan qarama-qarshi (zid) bo'lgan, lekin iqtisodiyhuquqiy mexanizm asosida tartiblashtiriladigan, taraflaming (ya’ni aksiyadorlar va yollanma boshqaruvchi menejerlar, kompaniya sheriklari, kreditorlari va h.k.) korporativ munosabatlari tarixidir. Bozor iqtisodiyotiga mansub rivojlangan mamlakatlarda korporativ siyosat na faqat yirik kompaniyalar va ulaming faoliyatidan manfaatdor bo'lgan shaxslar (kompaniya sheriklari, kreditorlari va h.k.) o'rtasidagi hamda aksiyadorlar va boshqaruvchi menejerlar o'rtasidagi munosabatlar va ziddiyatlami (konfliktlami) lartiblashtiradi, balki aksiyadorlar (mayda aksiyadorlar va aksiyalaming nazorat paketiga ega aksiyadorlar) o'rtasidagi munosabat va ziddiyatlami ham tartiblashtiradi. Rivojlanayotgan (masalan, Lotin Amerika, Afrika) va o'tish davri iqtisodiyotiga mansub ko'pchilik mamlakatlarda (masalan, Markaziy va Sharqiy Yevropa, MDH) esa bu korporativ siyosat doirasiga (ayniqsa, xususiylashtirilgan kompaniyalarda) davlat ham qo'shiladi. Bunday mamlakatlarda davlat tomonidan olib borilayotgan islohotlar tufayli kompaniyalardagi кофогайу siyosatga davlatning ta’siri, ayniqsa, sezilarli bo'ladi. Hozirda korporativ siyosat yuqori darajada tashkillashgan va uzluksiz rivojlanayotgan, borgan sari jahon miqyosida umumlashib (standartlashib, unifikatsiyalashib) borayotgan alohida bir butun va o'zining korporativ muhitiga ega kompaniya faoliyati bilan bog'liq iqtisodiy-huquqiy munosabatlar va institutlar majmuasi sifatida namoyon bo'luvchi murakkab кофогайу tizim ekanligi aniq bo'lmoqda. Kompaniyalardagi кофогаЬУ siyosat nafaqat milliy iqtisodiyot, balki global iqtisodiyot rivojiga hamda ularga ta’sir etuvchi turli omillarga bog'liq bo'lganligi sababli korporativ siyosatga oid instrumentariy (termin va tushunchalar) va metodologiya uzluksiz ravishda takomillashib va rivojlanib borishi tabiiydir (1-ilovaga qaralsin). Bunda inson sivilizasiyasining кофогаЬУ siyosat sohasidagi tajribasini boyishi, unda manfaatdor shaxslarning o'zaro munosabatlari va qiziqishlari kengayib, manfaatiari va ehtiyojlari ortib, ulaming haqhuquqlari borgan sari mustahkamlanib va ta’minlanib borishi katta ahamiyatga ega. Aytilganlardan kelib chiqib, keng ma’noda korporativ siyosat va torroq ma’noda korporativ boshqaruv, konsepsiyasiga (nazariyasiga) oid instrumentariyga asoslangan holda quyidagi tushunchalami keltirish mumkin. Kompaniya - tijorati bozor konyunkturasi asosida bir maqsadga (foyda olishga) yo'naltirilgan moliya-xo'jalik faoliyatini yurituvchi yuridik shaxs (2-ilovaga qaralsin). Kompaniyalar turli tashkiliy-huquqiy va mulkchilik (davlat, nodavlat va aralash) shaklida tuzilishi mumkin. Ular turlicha bo'lishi mumkin, masalan: rezident va norezident; kichik, o'rta va katta; milliy va xorijiy; moliyaviy va nomoliyaviy; xususiy (egasi bir jismoniy shaxs firma), ochiq va yopiq; qo'shma va h.k. Kompaniya yuridik shaxs boigani uchun mulkdorlar tomonidan ustav fondiga kiritilgan ulush badallari uning aktivi hisobiga o'tib, barcha mulk kompaniyaning mulki hisoblanadi. Uning barcha molmulkini kompaniya egalari tomonidan yollanadigan boshqaruvchi menejer (ijro etuvchi direktor, top-menejer) ishonchnomasiz boshqaradi. Bunda kompaniya egalari uning mol-mulkiga egalik huquqidan mahrum bo'lib, faqat o'zlariga tegishli pay ulushi yoki aksiyalarga va kompaniyaning sof foydasiga egalik huquqiga ega bo'lgan mulkdorlarga (ovoz buruvchi investorlarga) aylanadilar. Kompaniya tugatilgan chog'da esa uning mulkiga da’vogar bo'lish huquqiga egalar. Kompaniyaning faoliyati jarayonida investorlar boshqaruv organlar (umumiy yig'ilish, kuzatuv kengash yoki direktorlar kengashi, taftish komissiyasi) tarkibida faoliyat yuritishadi. Bu organlar kompaniyaning ijroiya organining joriy moliya-xo'jalik ishlariga aralashish huquqiga ega emas, lekin joriy yilning ma’lum davrlarida ijroiya organi hisobotlarini eshitib tasdiqlaydilar, uning faoliyatiga baho beradilar. Demak, yuridik nuqtayi nazardan kompaniya egalari va ijroiya organining haq-huquqiari, maqsad va vazifalari, funksiyalari bir-biridan keskin farqlanib ajratilgan bo'ladi. Kompaniya egalari va ijroiya organining (boshqaruvchisi, top menejeri, direktori) huquqlari, majburiyatlari, javobgarligi, vazifalari va funksiyalari har bir mamlakatning tegishli qonun hujjatlari bilan o'matiladi. Bunday holat va uning negizida vujudga kelgan kompaniya egalari va ijroiya organi o'rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlar ziddiyati kompaniyada (turiga qarab) korporativ siyosat mexanizmini (asosan, aksiyadorlik shaklidagilarda va nisbatan mas’uliyati cheklangan yirik jamiyatlarda) kelib chiqishiga sabab bo'lgan. Kompaniya to‘g‘risidagi tushunchalar 2-i!ovada keltirilgan bo'lib, ular korporativ siyosatning mazmun-mohiyatini o'rganishda yordam beradi. Korporativ siyosat - kompaniya faoliyati jarayonidagi uning egalari (aksiyadorlar, pay ulushiga ega shaxslar/ va yollanma boshqaruvchi menejerlari hamda kompaniya bilan bog'liq boshqa manfaatdor shaxslar (kompaniya personali. kreditorlari, sheriklari, davlat organlari, jamoat tashkilotlari, mahalliy aholi va h.k.) o'rtasidagi o'zaro balanslashtirilgan munosabatlar tizimi bo'lib, o'z ichiga bir-biriga uyg'unlashgan tashkiiiy, huquqiy-me’yoriy va iqtisodiy mexanizmlar kompleksini (majmuasini) oladi. Kompaniyada bu munosabatlar jarayoni nomlari aytilgan taraflaming manfaatiari bir-biriga zid bo'lgan holda kechadi. Bunda ko'rsatilgan mexanizmlar davlat va jamoatchilik tomonidan belgilanib, ushbu munosabatlar tizimining elementlari bo'lmish taraflar (ya’ni kompaniya egalari, yollanma boshqaruvchilar va manfaatdor shaxslar) tomonidan ulaming maqsadi, vazifalari, funksiyalari, huquq va manfaatlariga mos ravishda harakatga keltiriladi. Aytish joizki, barcha taraflaming maqsadi bir - foyda olish bo'lib, unga har bir taraf o'ziga xos, lekin bir-birdan farqli bo'lgan, vazifa va funksiyalami, huquq va majburiyatlami bajarish orqali erishadi. Bu esa taraflar o'rtasida huquqiy asosdagi manfaatlar ziddiyatini (konfliktini) keltirib chiqaradi. Korporativ siyosatning asosiy ishtirokchilari maqsadiy manfaatlarini umumlashtirgan holda, ular o'rtasidagi asosiy farqlami quyidagi jadvaldan ko'rish mumkin.

2. Korporativ munosabatlarda ishtirok etuvchi taraflaming asosiy manfaatiari va ma jburiyatlari

Boshqaruvchilar:
1. Manfaatdorligi: kompaniyaning mukofot va rag'batlaridan manfaatdor - kafolatlangan yuqori ish haqi hamda qo'shimcha ustamalar va bonuslar, aksiyalarga imtiyozli opsionlar, tibbiy sug'urta, muammosiz yashash va ishlash sharoitlari, zaruriy huquqiy va ijtimoiy himoya, yuqori mavqe va hurmat, ishlab chiqarish erkinligi, uzoq muddatli mehnat shartnomasi, sifatli korporativ siyosat tizimi ko'rinishida
2. Manfaat evaziga quyidagilarga majbur: kompaniya ustavi va mehnat shartnomasi talablarini hamda kompaniya egalarining umumiy yig'ilishi va direktorlar (kuzatuv) kengashi qarorlarini bajarish^ 8 kompaniyaning moliyaviy ko'rsatkichlarini va kapitalizatsiya darajasini oshirib borish, kompaniya biznesini va imidjini rivojlantirish hamda bozordagi raqobatbardoshligini ta’minlash, kompaniya aksiyalarining bazisiga nisbatan ekvivalentligini ta’minlash va fond bozoridagi kursini oshirish, kompaniya risklarini pasaytirish, mehnat va moliyaviy xavfsizlikni ta’minlash, korporativ huquq va madaniyat me’yorlariga rioya qilish, kompaniya falsafasiga sodiq qolish, kompaniya manfaatini o‘z manfaatidan yuqori qo'yish va h.k. Aksiyadorlar (mulkeealari):
3 Manfaatdorligi: dividend, aksiyalar kursini va likvidligini ко‘tari lishi hamda kompaniyaning kapitalizatsiya darajasini oshishidan, investision risklami pasayishidan, qonuniy haq-huquqlarini to'liq himoyaianishi va ta’minlanishidan, o'z mulkiga egahk erkinligidan, korporativ siyosatdan va unda to‘laqonli faol ishtirok etishdan, menejmentga nisbatan yuqori mavqe va hurmatdan, kompaniya imtiyozlaridan va h.k
4. Huquqlari: qonun hujjatlarida va kompaniya ustavida nazarda tutilgan huquqlar, 3-chi bandda keltirilgan qonuniy manfaatlarga ega boMish huquqi va ulami kompaniya tomonidan ta’minlanishini talab qilish huquqi.
Kompaniyaga ko'proq manfaatli va risk darajasi past bo'lgan turli kreditlar berish, ular bo'yicha foiz daromadlari to'lovlarini va kredit summasini o'z vaqtida, to'liq va risksiz qaytarib olish. Bunda kreditor kompaniyaning kredit tarixini yaxshilanib boyib borishidan va ishonchli bo'lishi dan, kompaniyaning moliyaviy ko'rsatkicblarini va kapitalizatsiya darajasini oshirib borishidan, kompaniya biznesi va imidjini rivojlanishidan hamda bozordagi salmog'i va raqobatbardoshligini oshib borishidan, kompaniya aksiyalarining bazisiga nisbatan ekvivalent bo'lishidan hamda fond bozoridagi kursi va likvidligini oshishidan, kompaniya risklarini pastligidan, yuqori malakali menejmentdan, кофогайу siyosatning yuqori reytingidan va 1 h.k.lardan manfaatdor. Komoaniva xizmatchilari: Kompaniyani nufuzidan va barqaror rivojlanishidan, doimiy ish j o'midan, barqaror va oshib boruvchi ish haqi hamda qo'shimcha | ustamalar va bonuslardan, aksiyalarga imtiyozli opsionlardan, tibbiy J sug'urtadan, zamonaviy va xavfsiz ishlash sharoitlaridan, zaruriy i huquqiy va ijtimoiy himoyadan, malakasini oshirilib borishidan, | 9 shaxsiy mavqe va hurmatdan, korporativ siyosatda ishtirok etishdanT xizmat pog'onalaridan ko'tarilishdan, kafolatlangan qarilik nafaqasidan va h.k. manfaatdor.
Kompaniya sheriklari (unins mahsulotini doimiv rgridorlari va ishlab chiqarish iaravoninine ta 'minotchilari v.b.): Kompaniya imidji, raqobatbordoshliligi va moliyaviy barqarorligi, to‘lovga qobiliyatliligi, biznesi va sherikchilik aloqalarining foydaliligi va uzoq muddatliligi, korporativ siyosati tizimining yuqori sifati va shu kabi boshqa ijobiy unsurlardan manfaatdor.
Davlat orsanlari: Kompaniyaning bozordagi salmog‘i, nuftizi, barqarorligi, uzluksiz rivojlanib borishi, davlaming ijtimoiy loyihalarida faol qatnashishi, oshib boruvchi soliq tushumlari va ishchi o‘rinlarini yaratishidan, kompaniyani mahalliy hududning ijtimoiy-iqtisodiy holatini ifodalovchi indikativ «barometr» sifatidagi rolidan manfaatdor.
Jamoatchilik tashkilotlari va mahalliy aholi: A) Kasaba uyushmalari: kompaniyada ish o‘rinlarmi va ishchilaming ko‘payib borishidan, ularga kompaniya tomonidan zaruriy va yetarli mehnat sharoitlari bilan ta’minlanishidan hamda ijtimoiy himoyalanishidan, bulaming barchasini korporativ siyosat tizimida ifodalanganligidan va shu kabi boshqa ijobiy unsurlarda manfaatdor. B) Mahalliy aholi: xalqning g'ururi va faxrini ko'taruvchi kompaniya imidji va nufuzidan, kompaniya ishchi va xizmatchilarini mahalliylashidan, mahalliy ijtimoiy va iqtisodiy infratuzilmani rivojlanishida kompaniyaning rolini oshishidan va shu kabi boshqa ijobiy unsurlarda manfaatdor. Jadvaldan muhim qonuniyatni payqash mumkin: kompaniyada korporativ siyosat ishtirokchilarining manfaatiari turli xususiy maqsadlami ko‘zlashiga qaramasdan, ular bir-biri bilan uyg'unlashgan boMib, bir butun o‘zaro balanslashtirilgan ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlar bilan bog‘liq munosabatlar muhitini tashkil etadi. Bu muhitda asosiy omil bo‘lib kompaniya hisoblanib, undagi кофогапу siyosat tizimida yuqorida keltirilgan manfaatdor taraflar rivoj topadi, lekin ma’lum sharoitlarda barcha taraflaming turlicha bo'lgan manfaatiari rivojini talabi kompaniyaning кофогайу siyosati tizimiga va bu muhitga ta’sir 10 ko'rsatmasdan qolmaydi. Demak, korporativ siyosat tizimining asosiy unsurlari manfaatdor taraflar bo'lganligi sababli, uning faoliyat mexanizmini kompaniya faoliyatidan manfaatdor boMgan taraflar harakatga keltiradi. To‘g‘ri yoMga qo‘yilgan korporativ siyosat tizimi kompaniyaning muvaffaqiyatini belgilovchi shartlardan hisoblanadi. Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, korporativ siyosatni bir-biri bilan uzviy bogMiq boMgan ikki tarkibiy qismga ajratish mumkin: 1) korporativ huquq va madaniyat (1.2 paragrafda alohida keltirilgan); 2) korporativ manfaatlarlami (bunda manfaatlar qarama-qarshiligi va birligi nazarda tutiladi) o‘zaro balanslashtirib boshqarish (1.3 paragrafda alohida berilgan) va menejment. Bunday bogMiqlik quyidagi о ‘zaro sabab-oqibatiy ta’sir tamoyiliga asoslanadi: «agar korporativ huquq yuqori madaniyatli boMsagina taraflaming korporativ manfaatlarini samarali boshqarilishi ta’minlanadi va aksincha, agarda korporativ manfaatlar me’yor (birbiriga mos keladigan nafsiy va madaniy-ma’naviy yoki iqtisodiy va ijtimoiy) doirasida boshqarilsa, namunali madaniyatli кофогайу huquq ta’minlanadi». Кофогайу huquq va madaniyat jamiyat va unga mos boMgan kompaniya faoliyati bilan bogMiq yuridik va madaniy-ma’naviy munosabatlar metodologiyasi va mexanizmini o‘z ichiga oladi. Korporativ madaniyat jamiyat me’yorlariga asoslangan boMib, kompaniya faoliyatida va organlarida mashg‘ul boMgan shaxslarga kompaniya jamoatchiligi tomonidan o‘matiladigan xulq-atvor etikasi me’yorlari, qadriyatlar, an’analar, psixologik muhit kabilami o‘z ichiga oladi. Korporativ manfaat va menejment kompaniya faoliyati jarayonida (oylik, chorak, yarim yillik, to'qqiz oylik, yillik) korporativ siyosat taraflarining huquqiy asosda moddiy manfaatlarini o‘zaro balanslashtirilib ta’minlanishi bilan bogMiq iqtisodiy-moliyaviy boshqaruv metodologiyasi va mexanizmini o‘z ichiga oladi. КофогаПУ siyosatning ajralmas qismlaridan biri - menejment va uning turli taraflari va usullari. Menejmentni uch tarafdan ko'rish mumkin: iqtisodiy boshqarish tizimi, boshqaruv organi (boshqaruv apparati), tadbirkorlik faoliyati shakli sifatida. Umuman olganda, menejment - bu o‘z tarkibiga boshqamv san’ati tamoyillari, usullari, shakllari va yo‘sinlari majmuasini oluvchi ishlab chiqarishni iqtisodiy boshqarish tizimi. 11 Korporativ menejment (moliyaviy menejment) - bozor sharoitlarida resurslardan oqilona foydalanish yo‘li bilan foyda olish maqsadiga erishishga yo'naltirilgan kompaniyaning tijorat faoliyatini professional boshqaxishni amalga oshirish. Tor ma’noda menejment -bir yoki bir guruh menejerlaming boshqa shaxslarga ma’lum javobgarlikni zimmasiga olgan holda qo'yilgan maqsadga erishishga yordam beradigan xatti-harakatlarga undash uchun ta’sir ko'rsatish. Boshqacha qilib aytilsa, moliyaviy (korporativ) menejment - bu kompaniya resurslarini boshqarish maqsadini ishlab chiqish jarayoni va ularga iqtisodiy mexanizm metodlari va richaglari yordamida ta’sir ko'rsatish. Shunday qilib, u o‘z ichiga boshqaruv taktikasi va strategiyasini oladi. Bunda strategiya - qo'yilgan maqsadga erishish uchun resurslardan foydalanishning umumiy yo'nalishi va usuli. Taktika - konkret sharoitlarda qo'yilgan maqsadga erishish uchun qo'Haniladigan aniq usul vayo'sinlar. Moliyaviy menejment boshqaruv tizimi sifatida bir-biri bilan bog'liq ikki tizimchadan iborat - boshqariluvchi tizimcha (boshqarish obyekti, ya’ni kompaniya) va boshqaruvchi tizimcha (boshqarish subyekti, ya’ni top-menejer va/yoki menejerlar guruhi). Boshqarish obyektiga quyidagilar kiradi: pul oboroti, kapital (baho) aylanmasi, moliyaviy resurslar va ulaming manbalari, moliyaviy munosabatlar. Moliyaviy menejment funksiyasi boshqaruvchi tizim tuzilmasi shakllanishini belgilaydi. Bunda uning funksiyasi ikki turga bo'linadi: boshqariluvchi obyekt va boshqaruvchi subyekt funksiyasi. Ta’kidlash joizki, кофога^у huquqni adolatli bo'lishiga va korporativ madaniyami me’yor darajasida bo'lishiga talab korporativ manfaatlar konfliktiaan hamda umuminsoniy madaniyatdan kelib chiqadi, teng va samarali korporativ manfaatlarga talab esa korporativ huquq va madaniyat bilan belgilanadi. Demak, кофогайу siyosatning ikkala tarkibiy qismi sabab-oqibatiy aloqada bo'ladi. Aytish mumkinki, кофога^у siyosat bir vaqtning o'zida yuridik konstruksiya va iqtisodiy kategoriyani o'z ichiga oladi. Yuridik konstruksiya huquqiy-me’yoriy munosabatlami tashkillashtiradi, iqtisodiy kategoriya esa konfliktli manfaatlar birligini ta’minlaydi. Bu esa koфorativ siyosatni maxsus ravishda tashkillashgan iqtisodiyhuquqiy mexanizm bilan ta’minlanganligini bildiradi. Ta’kidlash joizki, кофог-ativ siyosat sifati past bo'ladi, agarda: 12 - korporativ manfaatlar konflikti va menejment darajasi korporativ huquq va madaniyat me’yorlari darajasiga (agar ulami adolatli deb olinsa) zid bo'Isa; — korporativ huquq va madaniyat me’yorlari korporativ manfaat darajasini ta’miniab bermasa. Korporativ siyosat maqsadi - qonun doirasida kompaniyaning barcha manfaatdor taraflari manfaatiari balansiga rioya qilgan holda faoliyatidan imkoniyati boricha maksimal foyda olish. Korporativ siyosat vazifasi - maqsadga erishish yo'lida taraflar manfaatlarining mavjud potensial konflikt holatlarini yo'qotish. Кофогайу siyosat funksiyasi - qonun doirasida kompaniyaning barcha manfaatdor taraflari manfaatiari balansini ta’minlash, bunda ulaming huquqlarini «de jure» va «de facto» tarzda kafolatlash. Korporativ siyosat predmeti - kompaniya egalari bo'lmish investorlaming qonun bilan kafolatlangan huquqlari va qonuniy manfaatiari, ularga ta’sir etuvchi omiilar. Кофогапу siyosat obyektlari - kompaniya va uning boshqaruv organlari, menejmenti. Korporativ siyosat subyektlari - kompaniya faoliyatidan manfaatdor bo'lgan shaxslar (kompaniyaning boshqaruvchi menejerlari, sheriklari, kreditorlari, egalari bo'lmish investorlar). Bunda asosiy diqqat investoriaming huquqlari va manfaatlariga qaratiladi. КофогайУ siyosatning metodi - kompaniya faoliyati bilan bog'liq bo'lgan shaxslarning (kompaniyani boshqaruvchi menejerlari, sheriklari, kreditorlari, egalari bo'lmish investorlar) korporativ huquqi va madaniyatini hamda korporativ manfaatiari va menejmentini huquqiy asosda tizimli ravishda o'zaro balanslashtirib kompleks boshqarish yondashuvidir. Bunda asosiy diqqat investorlaming huquqlari va manfaatlariga qaratiladi, chunki ular kompaniyaning joriy moliyaxo'jalik faoliyati boshqaruvidan ajratilgan bo'ladi. Yuqorida aytilganlardan kelib chiqib, кофогайу siyosat nima uchun kerak, qanday imkoniyatlami beradi, qanday sharoitda samarali bo'ladi, qanday formula bilan ifodalanadi degan savollarga javob topish mumkin. Korporativ siyosat nima uchun kerak va qanday imkoniyatlami beradi? Kapitallaming global bozorining barcha imkoniyatlaridan to'liq foydalanish va uzoq muddatli investitsiyalami jalb qilish uchun zarur. Investorlami jalb qilishi kompaniyani investitsiya bilan ta’minlaydi, uni samarali va oshkora boshqaradi. Bunda кофогай'у siyosatning usullari 13 barcha uchun aniq, tushunadi, bir ma’noni anglatuvchi va samarali bo'lishi lozim. Korporativ siyosat qanday sharoitda samarali bo'ladi? Bozor iqtisodiyoti sharoitida. Bunda qonun ustuvorligi hamda siyosiy va iqtisodiy barqarorlik hukm suradi, rivojlangan fond bozori, foydani repartatsiya qilish imkoniyati, valutani erkin konvertatsiyasi mavjud bo‘Iadi. Korporativ siyosat qanday formula bilan ifodalanadi? Kompaniyaning namunali korporativ siyosati - informatsion shaffoflik + ochiq, adolatli va halol iqtisodiy-huquqiy munosabatlar + samarali boshqaruv tuzilmasi + bozor iqtisodiyoti sharoiti. Ma’luinki, tashqi va ichki fundamental omiilar ta’siri, jumladan, mentalitet, qabul qilingan mulkchilik tizimi, iqtisodiy rivojlanish va bozor modeli, islohotlar, investitsiya muhiti va shu kabi boshqalar turli mamlakatlarda korporativ siyosatni mazmunan farqlanishiga sabab bo'ladi. Jahon amaliyotida mavjud kompaniyalar korporativ siyosatini mazmunan quyidagi ikki belgi asosida tasniflash va tavsiflash mumkin: - mamlakat iqtisodiyoti modelini tuzilishi; - mamlakat aholisining traditsion ma’naviy boyliklari ukladi. Har ikkala belgi asosida tavsifni alohida ko'rib chiqish maqsadga muvofiq (lilovaga qaralsin).

3. «Korporatsiyalarni boshqarish» fani «menejment» mutaxassisligi

bo‘yicha magistraturada o‘qiyotgan talabalarga mo‘ljallangan, iqtisodiy
islohotlarning 0 ‘zbek modeliga asoslangan holda tuzilgan. Fanning
maqsadi — bozor iqtisodiyoti sharoitida korporatsiyalarni boshqarish
borasida talabalarga nazariy hamda amaliy professional bilim berishdir.
«Korporatsiyalarni boshqarish» fanining asosiy vazifalari bo‘lib, quyidagilar hisoblanadi:
— islohotlarning 0 £zbek modelini chuqur o'rganish;
— korporatsiyalar haqida aniq tushunchalar va bilimlarga ega
bo'lish;
— korporatsiyalarni boshqarish mazmuni, maqsadi va ahamiyati ni
o‘rganish;
— korporatsiyalarni boshqarish uchun aniq amaliy holatlarni
o‘rganish;
— korporatsiyalarni boshqarish bilan bog‘liq o‘yinlarni o‘tkazishning ijobiy tomonlarini o‘rganish.
Fanni o‘rgatish ma’ruza, turli amaliy holatlarni ko‘rib chiqish
mashg‘ulotlari va turli boshqaruv o‘yinlarda talabalami ishtiroki orqali
amalga oshiriladi. Oraliq baholash kurs davomida yozma ishlar, referat
va kurs ishlari orqali qo‘yilib boriladi.
Yakuniy baholash talabaning yozma ishlari, davomati va faolligiga
qarab qo'yiladi.
Korporatsiyalarni boshqarish mohiyati ishlab chiqarish usuli,
ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar darajasi, ishlab chiqarish kuchlari
rivojlanishiga bog'liq holda o‘zgaradi. Ishlab chiqarish rivojlanishi va
iqtisodiy aloqalar murakkablashuvi bilan boshqaruv ham murakkablashadi va mustaqil fan sifatida ajralib chiqadi. Ishlab chiqarish
vositalariga mulkchilikning turli shakllari mavjud bolpon shr'i''):‘tovar ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobat vujudga kelib, ishlab
chiqarishni boshqarish, foydani ko'paytirishga yo‘naltiriladi.
Коrporatsiy alami boshqarishning asosini obyektiv iqtisodiy, ijtimoiy
va boshqa qonunlarga asoslanuvchi huquqiy ilmiylik tashkil etadi. Bu
qonunlami o‘rganish va ulaming aniq vaziyatlarda namoyon bo‘lishini
hisobga olgan holda xo'jaiik rahbarlari respublika xalq xo'jaligini
boshqarishning strategiya va taktikasini belgilaydilar.
Jamiyat hayotinitig barcha tomonlari demokratik yangilanishi
sharoitida asosiy masala iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy taraqqiyotni
rag‘batlantirish.
Boshqariladigan bozor bilan shaxs va jamoa manfaatlarini samarali bog‘lash asosiy masalalaridan biridir. Nazariy va amaliy nuqtai
nazardan ishlab chiqarish egalari bo‘lgan mehnatkashlar manfaatlari
eng muhim manfaat ekanligi, ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy
taraqqiyotni jadallashtiruvchi qudratli harakatlantiruvchi kuch ekanligi shubhasizdir.
Bundan boshqaruvni isloh qilishning strategik g‘oyasi mehnatkash
kishining obro‘sini ko‘tarishdan iboratdir. Chunki bu iqtisodiyotni
sog‘lomlashtirishning asosi bo‘lib vijdonan va ma’suliyat bilan mehnat
qiUshga xizmat qiladi; ishchining mehnatdan manfaatdorligini keskin
oshirish, o‘z qobiliyatini to‘liq sarf etish, uni jamiyatni harakatlantiruvchi kuchlaming umumiy tizimiga qo‘yishdan iborat.

Har bir fan o‘zining nazariyasi, predmeti va uslubiga ega. Predmet,

ushbu fan nima bilan shug‘ullamshini, uning qo‘llanish ko‘lamini
ko‘rsatib beradi.
Nazariya, ushbu fanda jarayonlarning mayjud bo‘lishi qonuniyatarini aniqlab beradi.
Uslubiyat, nazariyadan kelib chiquvchi insonlarning ilmiy va amaliy
ishlari asosini yoritishi hamda ushbu ko‘lamda holat va ko‘rinishlami
umumiylashtirish yoilarni o‘rganishni ko‘rsatib berish bilan shug‘ullanadi.
Korporatsiyalami boshqarish fanining predmeti xo‘jalikning barcha
miqyosida bozor iqtisodiyoti qonunchiligi, tamoyillari va uslublari
hamda boshqaruv munosabatlarini o‘rganishdir.
Boshqaruv munosabatlari ijtimoiy-iqtisodiy, ishlab chiqarish
munosabatlarining ajralmas qismi bo‘lib, turli xil ko‘rinishga ega:

iqtisodiy, ishlab chiqarish, tashkiliy, mehnat, psixologik, ijtimoiy va

hokazo.
Boshqaruv munosabatlari o£zida o‘zaro faoliyatning murakkab
kompleks majmuini tashkil etadi.
Shuningdek, boshqaruv xodimlari (apparat) bilan mehnat jamoalarining o‘zaro bog‘liqhgini hamda boshqaruvchi bilan bo'ysinuvchilar
orasidagi bog‘liqlikni ko'rsatadi.
Кофога181уа1агт boshqarishda bevosita obyekt boMib insonlar,
mehnat jamoalari xizmat qiladilar.
Boshqarishni anglashning asosiy uslubi — dialektik usul hisoblanadi.
Bu usul o‘rganilayotgan boshqaruv munosabatlarining tub mohiyaLiga
yetishga yordam beradi.
Boshqaruv ihnini o‘rganishga boshqa uslublar xam yordam beradi.
Bular ilmiy-tarixiy, tizimli tahlil, matematik modullashtirish, smetoholatiy, maqsadli uslub, analiz va sintez, induksiya va deduksiya va
boshqalardir.
Korporatsiyalarni boshqarish kursining mazmuni bozor iqtisodiyoti
sharoitida korporativ boshqarishning metodologik va nazariy asoslarini
ko‘rib chiqishni o‘z ichiga oladi.
Korporatsiyalarni boshqarishning asosi bo'lib, islohotlaming 0 ‘zbek
modeli, mulkiy munosabatlarning huquqiy shakllari, antimonopoliya
qonunchilik, iqtisodiyotning davlat boshqaruvi, raqobatchilikning
huquqiy asoslari, bozor imkoniyatlari tadqiqotlari, marketing strategiyasi va boshqalar hisoblanadi.
Bu kurs boshqarishning umumiy tamoyillarini mujassamlashtiradi.
Konkret holatlarda boshqaruv apparatining xatti-harakatlarini, korporatsiyalarni boshqarishni nazariy hamda amaliy tomondan o‘rganadi.
Kursning amaliy jihatlari konkret masalarni hal qilishga qaratilgan:
Korxonlarni bozor munosabatlariga o‘tkazish, кофога181уа1агп^
tashkiliy-huquqiy jihatlarini rivojlantirish, foyda olish, ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish, ishchi xodimlarning ijtimoiy himoyasini
kuchaytirish, korporatsiyani axborot va kadrlar bilan ta’minlash, ishlab
chiqarish infrastrukturasini rivojlantirish, ishchilarning ruhiy darajasini
ko‘tarish.
Kursning bu amaliy tomoni boshqamv tamoyillarini o'rganib
qolmasdan, balki ularni qo'liay bilish, ya’ni ma’lum maqsadJarda qo‘llay
bilish bilim ini beradi.