258
sabit bir məkanda bir araya gətirən və gerçəkləşdirilən əməliyyat
iki tərəfdə mənfəət saxlar. Fond ehtiyacı olan şirkətlər qiymətli
kağız ixrac edərək ucuz yollа fond əldə etdikləri kimi, yığımları
olub bunu dəyərləndirmək istəyənlər dəözlərinəən uyğun vəən
yüksək gəliri saxlama planışəklində dəyərləndirmə imkanıəldə
edir. Göründüyü kimi, qiymətli kağız bazarları qiymətli
kağızların lazımi anda pula çevrilməsini, yəni likvid duruma
gəlməsində vasitəçilik rolunu üzərinə götürür.
Bu xüsusiyyətilə bazarda əməliyyat görən bütün iştirakçılar
fayda əldə etmiş olurlar. Qısaca desək, qiymətli kağız bazarları
bu bazarlarda yer alan investorların likvid ehtiyacını qarşılayır və
fond çoxluğu olanların bu fondları səmərəli və sürətli bir şəkildə
dəyərləndirərək yatırıma dönüşdürülməsinə imkan saxlayır.
Birjanın bir başqa önəmli funksiyası sərmayənin mülkiy-
yətini geniş xalq kütləsinə yaymaqdır. Şirkətlər qiymətli kağızları
Fond Birjasındakı listinqdən keçirməklə, şirkətin milli və bey-
nəlxalq səviyyədə tanıтma imkanınıəldə edir.
Ümumiyyətlə, qiymətli kağızlar bazarı orta sinfin təşkilinə
və güclənməsinə təsir edir. nkişaf etmişölkələrdəki xalq
kapitalizmi bu şəkildə gerçəkləşmişdir. Birjada yüzlərcə aksiya və
istiqraz funksiyalaşdığından, bunların qiymətləri ani anda
yayımlanır. Qiymətli kağızlarıçıxaran şirkətlər, davamlı bir imta-
han və dəyərləndirmə altında olurlar. Beləliklə, mikrobazada
ölkənin barometri vəzifəsini görürlər. Qiymətli kağızlara olan
təklif və tələbə görə qiymət hərəkətləri davamlı olaraq dəyişir.
Lakin qiymətli kağızların qiymətinə təsir edən ясас амил, bunları
ixrac edən şirkətlərin finans strukturlarındakı güclülük və mən-
fəət durumlarıdır.
Şirkətlərin g
östərmiş olduğu yüksək performans, qiymətli
kağızlara olan tələbi artırdığından, nəticədə qiymətlər də artır.
Bu göstərici şirkət səhmdarlarıüçün çox yararlı və faydalıdır.
Hətta, səhmlərin orta performansını göstərən indeks ölkənin
ümumi iqtisadi durumu haqqında мялумат verir və bundan
istifadə edərək gələcəyə yönəlik proqramlar hazırlamaq mümkün
olur. Hər hansı bir şirkətin qiymətli kağız bazarında dəyər
259
qazanması və ya itirməsi, şirkəti performans ve güvənirliyinin ən
önəmli göstəricisidir.
Bütün alıcı və satıcıların qiymətli kağız bazarlarında
qarşılaşması qiymətli kağızların vahid bir alış və satış qiymətinin
meydana gəlməsini təmin edir. Bilindiyi kimi, vahid bir qiymət
tam rəqabət olan bazarlarda meydana çıxır.
Birja bülletenləri vasitəsiləölkənin və dünyanın hər tərəfinə
bazarda müəyyənləşmiş qiymət vərəqəsi göndərilir. Bu yolla
qiymətli kağızlarla maraqlananlar üçün qiymətdə aldanma
hadisələrinin qarşısı alınır.
Təşkilatlandırılmış qiymətli kağız bazarında hər istəyən
şirkətin
öz aksiyasını satması mümkün deyildir. Listinqdən keçə
bilmələri üçün qiymətli kağızlar üzrə komitənin müəyyən etdiyi
şərtləri yerinə yetirmək məcburiyyəti vard
ır. Bununla, birjada
qiymətli kağızların alqı-satqısı ilə məşğul olanlara təminat verilir.
Qiymətli kağız bazarları sənayeçilər ilə kiçik yığım sahibləri ara-
sındakı körpü vəzifəsini həyata keçirir.
260
FƏS L 43. FOND B RJASI
Kapital bazarının anatomik strukturunun təhlili zamanı,
bu bazarın daxilində qiymətli kağızlar bazarının da olduğunu
və bu iki bazarın iç-içə olmasma rəğmən təklif və tələbin tərs
yönlü olduğunu görərik. Qiymətli kağızlar bazarında sərmayə
tələb edən şirkətlər xalqa qiymətli kağız təklif edir.Sərmayə
təklif edən xalq da əvəzində qiymətli kağızlar tələb edir.Qiy-
mətli kağızlar birjası (stock exchange, securities bourse)
gerçəkdə sərmayə bazarının deyil, qiymətli kağızlar bazarının
qurumudur.Ancaq bu bazarlarda alqı-satqı mövzusu olan
"Qiymətli kağızlar" deyilən aksiya və istiqraz kimi гиймятli
kağızlar bilavasitə iqtisadi dəyər olmayıb, iqtisadi dəyərləri
təmsil edən sənədlərdir.Qiymətli kağız bazarlarında alqı-satqı
edənlərin məqsədi mənfəət əldə etməkdir.Aksiyanı satın alan
şəxsin məqsədi divident və ya aksiyan
ı daha yüksək qiymətə
sataraq qazanc əldə etməkdir.
Qiymətli kağızların ikinci bazarında əsas yerlərdən birini
fond birjası tutur. Birjanın meydana gəlməsinin əsas
səbəblərindən biri bazar münasibətlərinin inkişaf etməsi
olmuşdur. lk dəfə birja anqlosaks dövlətlərində meydana gəl-
mişdir.
Fond birjası, müstəqil olaraq, fəaliyyət predmeti qiymətli
kağızlar üçün zəruri şəraitin yaradılması, onların bazar
qiymətlərinin müəyyən edilməsi, kağızlara olan tələb və təklif
arasında tarazlığıəks etdirən, həmçinin onlar haqqında lazımi
informasiyanın yayılması, qiymətli kağızlar bazarı iştirakçılarının
yüksək peşəkarlıq səviyyəsini nümayiş etdirmək üçün şərait
yaradılması olan təşkilatdırFond birjası yalnız birja üzvləri
arasında ticarəti təşkil edir.
Fond birjası fəaliyyətini müvafiq icra hakimiyyəti orqanının
verdiyi xüsusi razılıq əsasında həyata keçirir. Fond birjası
depozitari və klirinq fəaliyyəti istisna olmaqla, digər fəaliyyət
növləri ilə məşğul ola bilməz. Fond birjasının nizamnaməsinin,
onun ticarət qaydalarının pozulması və fond birjasının digər daxili
Dostları ilə paylaş: |