rəsindən «Prixod müəllimi» adına b ir a tte s ta t alır.
Ö m rünün a x ırın a qədər, 1904-cü ilə qədər həm in məK-
təbdə müəllimliK edir.
Sidqi O rdubadda olduğu zam an hələ gənc yaşlarm -
da İKən farsca bir çox qəsidələr, türKCƏ qəzəllər və sinə-
zənlər yazm ışdır. İstanbuldan aldığı
«Əxtər»
qəzetəsinin
idarəsinə fars dilində
İKİ
təbrİK
şeri
yazm ışdır.
«Tərc-
üman» qəzetəsinin on illiy i m ünasibətilə bir təbrİK şeri
yazıb göndərm işdir.
Sidqinin əsl yaradıcılıq illə ri N axçıvanda olmuş-
d u r. B urada «НеукэИ-insanə b ir nəzər» əsərin i yazmış-
d ır. B undan başqa, «Kəlbə Nəsir» mənzum əsərini, Puş-
Kİnin anadan olm asım n 100-cı illiy i m ünasibətilə cəşni-
m əclisində oxuduğu n itq i və sairləri yazm ışdır. F arsca
yarım çıq qalm ış «M əsnəviyyati-m ədəniyyə»ni yazm ışdır.
KəİKÜttədə (H indistanda) çıxan «Həblül-m ətin» qə-
zetəsinə (10-11-ci il nəşrlərinə) b ir neçə məqalə yazm ış,
«Tərcüman» qəzetində dəxi yazılarla
iştiraK
etm işdir.
M isirdən aldığı «Əl-Hilab> (ərəb dilində, naşiri: Cürci-
Zeydan), M irzəli Məhəmməd xan K aşaninin n əşr etdir-
diyi «Sürəyyə» və «Pərvəriş» qəzetələri ilə əlaqə saxla-
m ışdır.
Istan b u ld an N axçıvana b ir çox dərs və ədəbiyyata
aid
Kitablar
g ətirtm iş və məKtəbdə onlardan çox istifa-
də etm işd ir. MəKtəb şagirdləri üçün
sadə
A zərbaycan
dilində coğrafiya risaləsi yazm ışdır. B undan başqa, ərəb
sə rf və nəhfinə aid A zərbaycan dilində dərs Kİtabı yaz-
m ışdır.
Sidqi N axçıvanda olduğu m üddət ərzində incəsənət
işlərin ə həvəs edib, M irzə Fətəli A xundovun, Əbdürrə-
hlm bəy H aqverdiyevin, Nəcəf bəy V əzirovun əsərlərini
N axçivan həvəsK arları (Cəlil M əm m ədquluzadə, M irzə
Cəlil M irzəyev, M irzə Məhəmməd Xəlilov və sairləri) tə-
rəfin d ən səhnəyə qoyulm asında yaxm dan
iştiraK
edlb,
rejisso rlu q və sufliyorluq etm işdir. Cəlil M əmmədqulu-
zadə ilə yaxından tan ış olub, b ir çox v a x tın ı onunla ке-
çirm işd ir. B undan başqa, Sidqinin yaxın d o stu Məşədi
Q urbanəli Şərifzadə, y u ris t Əsədağa KəngərlinsKİ, Şah-
bazağa
KəngərlinsKİ,
Bəhram xan NaxçıvansKİ və qeyri-
iə ri olm uşdur.
N axçıvanda olan y u ris t F aşa ağa S ultanov ilə
A zərbaycan, ru s, fa rs və ərəb diliuuə b ir lü ğ ət yazm aq
ü stə illə r ilə işləm işdir. Həmin yarım çıq qalm ış lüğət
N axçıvanda Paşa ağanın oğlu Əliqulu ağa Sultanovda-
dır.
Cəlil M əmmədquluzadə о zaman yazdığı əsərlərini
Sidqiyə oxuyub, onunla m əsləhətləşm iş, h ə tta «Poçt qu-
tu su » n u n Cəlil Məmmədquluzadə tərəfindən yazılm ış
əlyazm asını Sidqi oxuyub, bəzi yerlərin i öz x ə tti ilə re-
daKtə etm iş və su rə tin i öz x əttilə yazıb Cəlil Məmməd-
quluzadəyə verm işdir.
Sidqinin yaxm dostlarından b iri də C ulfada yaşay-
an
Kəlbə N əsrulla Şeyxov olm uşdur. Kəlbə N əsrulla Ki-
çİKxan zam anı Rəştdə güllələnən inqilabçılardan b irid ir.
«Səyahətnam əyi-İbrahimbəy»
Kitabı
yenicə nəşr olunan
K İ m i
Sidqi Şeyxov ilə bahəm həm in Kİtabı b ir gecədə
oxum uşdur.
Sidqi Ira n haqqında da b ir neçə farsca mənzum
əsər yazm ışdır. B undan başqa, Sidqi b ir çox m aarifpər-
v ər və inqilabçı şəxslər ilə
məKtublaşmış
və təqribən
1901-1902-ci illərdə bu m əKtubların xeyli hissəsini yan-
d ırm ışd ır. B undan belə məlum olür
k İ , о
zam an çar üsu-
li-idarəsi Sidqini təqib etməyə başlam ış və Sidqi evinin
ax tarılacağ ın d an eh tiy at edib, b ir çox dəyərli məKtubları
yandırıb, tələf etm işdir.
Sidqi BaKida olan m üəllim lərdən Sultanm əcid Qə-
nizadə, N ərim an Nərim anov, Əli
IsKəndər
Cəfərov, Hə-
bibbəy M ahmudbəyov və sairlər ilə əlaqə saxlam ış, h ətta
b ir zam an N axçıvandan Вакхуа
KÖçməK
fİKrində olınuş-
d u r. Sidqinin bu barədə Sultanm əcidə yazdığı
m ə K t u b
b u n a sü b u td u r.
M əmmədağa ŞahtaxtinsK İ N axçıvana gəlm iş və öz
hissəsinə düşən
müİKİərini
satıb,
T iflisdə
«Şərqi-Rus»
qəzetini n əşr
etdirməK
fİKrinə
düşm üşdür,
Məmmədağa
ŞahtaxtinsK İ bu barədə Sidqi ilə də m əsləhətləşm iş və
«Şərqi-Rus» nəşrə başlayandan sonra Sidqini Tiflisə
aparm aq q ərarın a da gəlm işdir. Sidqi «Şərqi-Rus» qə-
zetində öz y azıları ilə
imtiraK
etm iş,
laKİn
Tiflisə gələ
bilm əm işdir.
M əmmədağa Sidqini Tiflisə dəvət etm əsi haqqında
məKtub
yazm ışdır. Sidqinin ailəsi
böyÜK
olduğundan
m addi cəhətdən çox çətinlİKİər çəKmişdir.
Sidqinin əsərlərindən b irin ci olaraq «HeyKəli-
insanə b ir nəzər» əsəri Təbrizdə daş çapı ilə n əşr edil-
m işdir. B undan başqa, həmin əsər BaKida a r tis t M irzağa
Əliyev tərəfin d ən dəxi nəşr edilm işdir.
PuşKİnin
anadan olm asının 100 illiy i m ünasibətilə
oxuduğu n itq BaKida 1914-cü ildə İsabəy A şurbəylinin
«Kaspi» m ətbəəsində çap olunm uş. «Kəlbə Nəsir» mən-
zum əsəri dəxi BaKida
«Вак
1
» qəzetinin m ətbəəsində
ju rn a lis t H üseyn M inasazov tərəfind ən n əşr edilm işdir.
TürKcə qəzəlləri, sinəzənləri və farsca qəsidələri Səlman
M üm taza qalm ışdır. B urasm ı dəxi qeyd etməK lazım dır
Kİ,
1908-1909-cu ildə Sidqinin b ü tü n əsərlərinin üzü
KÖçürülüb, Q urbanəii Şərifzadəyə v erilm işd ir. Şərifzadə
v əfat edəndən sonra b u n ların h arada və
Kimdə
qaldığı
hələ də m əlum deyildir. Qurbanəli Şərifzadənin oğlu
Əziz Ş ərif dəxi bu barədə d ü rü st b ir m əlum at verə bil-
m əm işdir.
N əhayət, 1904-cü il qış fəsli N axçıvandan Şahba-
zağa və M irağa KəngərlinsKİ ilə Ə m irağanm yaşadığı
Q arabağlar
Kəndinə
qonaq getm iş
və
b ir
neçə
g ü n orada
qalıb, R am azan bayram ının günündə
ürəK
xəstəliyindən
Q arabağlar Kəndində Ə m irağam n evində v ə fa t etm işdir.
Cənazəsi N axçıvana gətirilm iş, N axçivan cam aatı bazar-
dÜKanı bağİayıb, Sidqini böyÜK təntənə ilə N axçıvanda
dəfn etm işlər.
Sidqinin uşaqları
k
İ
ç
İ
k
yaşda olub, məKtəbdə oxu-
d u q ların a görə N axçivan cam aatı öz a ra la rın d a pul
yığıb, Şahbaz ağa KəngərlinsKİyə tap şırn ıış və Sidqinin
böyÜK
oğlu şəhər məKtəbini q u rta rıb , müəllimlİK edənə
qədər Sidqinin ailəsini saxlam ışlar.
M ə m m d d d l i S i d q i S d f ə r o v
MƏMMƏDTAĞI SİDQİ ORDUBADİ
(M ü x tə sə r tə rc ü m e y i-h a h )
M əm m ədtağı Sidqi 1854-cü ildə O rdubadda yoxsul
b ir ailədə anadan olm uşdur.
Sidqinin atası ordubadlı K ərbəlayi Səfər və anası
isə N əbatinin vətəni olan İran Azərbaycanznın Ü ştibin
Kəndindən
və N əbatinin yaxın qohum larından T u tu xa-
nım dır.
Sidqi uşaqlığm da O rdubadda m olla M əmmədtaği
adlı b ir alim in yanında KÖhnə ü su l ilə təh sil alm ışdır.
Sonra gənc yaşlarında X orasana gedib, Ira n ın b ir çox
y erlərin i səyahət etm iş, Səbzəvarda və N işapurda yaşa-
mış və b u m üddət ərzində Sidqi İran (Şərq) ədəbiyyatına
yaxından bələd olaraq, fa rs dilini mÜKəmməl öyrənmiş-
dir. N əhayət, Sidqi 1885-ci
ildə
yenə
də
В ак
1
tə riq i ilə
O rdubada qayıtm ışdır. BaKidan
KeçdİKdə
b ir m üddət
BaKida qalm ışdır.
Sidqi O rdubada qayıtdıqdan sonra çar üsul-
id arəsin in nəticəsi olaraq m ədəniyyətdən uzaq olan Or-
dubad
Kİmi
avam lıq
və
cəhalət yuvasında yeni ü su l üzrə
b ir məKtəb açmaq
fİKrinə
d ü şü r. Bu işdə Sidqiyə о za-
m an yazıb O rdubada gətird iy i və cam aatdan gizlicə oxu-
duğu b ir çox qəzet və Kitablar к о т э к etm işdir. X üsusən
B ağçasarayda Ism ayıl bəy KaspxrinsKİnin n əşr etdiyi və
uzun zam an R usiya m üsəlm anlan üçün yeni ü su l ilə
məKtəblər açılm ası yolunda ciddi m übarizə aparan
«Tərcüman» qəzetinin Ьоуйк
K öm əyi
olm uşdur.
Məlum olduğu üzrə İsm ayıl bəy KaspirinsKİ b ir
təK
«Tərcüman» qəzetini nəşr
etməKİə
K İfayətlənm əyərəK
yeni ü su l üzrə məKtəblər açılm ası yolunda b ir çox Kİtab-
çalar, lü ğ ətlər, vərəqələr və sairələr nəşr edirdi.
B undan başqa, yeni üsul üzrə
m əK təb
açmaq işində
Sidqiyə O rdubadın ziyalılarından H üseyn S ultan Kəngər-
lin sK İ
yaxm dan к о т э к etnüşdir.
O rdubad cam aatının yeni ü su l üzrə açılacaq məK-
təbdən xoşlanm ayacaqlarım
v ə
u şaq larım
m əK təb ə
ver-
məyəcəKİərini nəzərə alan Sidqi və H üseyn S u ltan bu
m ə K tə b in
O rdubadda Zəhirüddövlə tbrahim xanın
tİK-
d ird iy i və in d i də O rdubadda olan m ədrəsə binasında
açılm asını q ərara alırlar. N əhayət, b ir çox çətinlİKİərdən
sonra,^ 1892-ci ildə «Əxtər» adlı məKtəb m ədrəsə bina-
s ın d a
İKİnci
m ə r tə b ə d ə m ə s c id in ü s t q a t ın d a y e r lə ş d ilə r .
Az b ir m iqdarda yığılan şagirdlər b irin ci dəfə olaraq
SK am ya ü s t ü n d ə o tu r a r a q y e n i ü s u l i l ə t ə h s i l ə b a ş la y ır -
la r. Az b ir m üddət ərzində u şaq ların
savadlanm asını
gorən cam aat yavaş-yavaş
məKtəbə
rəğbət göstərm əyə
başlayır.
Ö m ründə
müəllimlİK
etməyən və pedaqoji təhsili
olm ayan Sidqi öz istedad və bacarığı sayəsində b ir ildən
z iy a d ə
həm in
m əK təb i
təKcə
özü
id a r ə e d ir .
Dərs
K İtabla-
rı cəhətdən çətinlİK çəKən Sidqi bacardığı qədər h ər tə-
r ə f d ə n , u z a q ş ə h ə r lə r d ə n d ə r s K ita b la r ı y a z d ır ıb g ə t ir d i r
və özü şa g ird lə r üçün dərslər h azırlay ır. MəKtəbdə ana
dilindən başqa fa rs dili, hesab və coğrafiya və sa ir dərs-
lər verirm iş.
1894-cü ildə N axçivan cam aatı O rdubadda belə bir
məKtəb açılm asından xəbər tu tu b Sidqini N axçıvana gə-
U zun-uzadı yazışm alardan sonra
1894-cü ildə Sidqi N axçıvana gəlir. Dörd sin ifli bir
məKtəb təşKİl olunur. Bu
m əK təb
binası darısqal və
m əK təb
üçün nam ünasib olduğundan N axçivan cam aatı
ö z x ə r c in ə v ə s a ir ia n ə lə r h e s a b ın a o la r a q y e n i b ir m əK -
tə b b in a s ı tİK d irir.
1896-cı ildə məKtəb yeni binada yerləşdiriU r. Bu-
r a d a b a ş lıc a o la r a q ş a g ir d lə r ə a n a d i l i , f a r s d i l i , t a r ı x ,
hesab, coğrafiya, ərəb dilinin sərf və nəhvi və h ər sinif-
də gündə b ir sa a t ru s dili öyrədilirm iş. Bu zam an Sidqi
I s t a n b u ld a n v ə b a ş q a y e r lə r d ə n b ir ç o x d ə r s K İta b la rı v ə
s a ır K itablar g ətird ib , onlardan istifad ə edir. B ir m üddət
b u m əK təb c a m a a t ın x ə r c in ə v ə u ş a q la r d a n a lm a n d ə r s
haqqı ilə davam edir. Bu zam an Sidqi məKtəbin m ü d iri
im iş.
B ir
n e ç ə ild ə n s o n r a
bu
m əK təb r u ssK o -ta ta r sK İ
m əK təb
haZına
d ü ş ü b , d ö v lə t i x t i y a r ı n a v e r i l i r .
Sidqi
m əK təb m ü d ir i y ə z i f ə s i n d ə n ç ıx a r ılıb ( r u s c a b ilm ə d iy in ə
görə)
m ə K tə b ə
türK dili m üəllim i təyin
o lu n u r .
MəKtəbin
M irzə ƏləKbər Süleym anov isə
m əK təb ə
m ü d ir təy in olunur. B ununla da
məKtəbdə
oxunan fa rs
ərəb d ili tam am ən ləğv edilir.
*
TürK d ili dərsi azaldılır. MəKtəbi İrəv an quber-
n iy asın ın məKtəblər dirəKsiyası idarə edir.
1904-cü ildə Sidqi N axçıvanın yaxınlığm da olan
Q arabağlar Kəndinə Əmir ağanın evinə Şahbaz ağa ilə
qonaq gedir və oruc bayram ı günü orada v əfat edir. Cə-
nazəsi N axçıvana gətirilib, b ü tü n şəhər cam aatının işti-
гак
1
ilə N axçivan qəbristam nda dəfn olunur.
M a m m ə d ə l i S i d q i S ə f ə r o v
MƏHƏMMƏD TAĞI SİDQİNİN ŞƏXSİ
K İTA BXANA SIN IN SİYAHISI
19 rəcəb, 1317 h icri
1.
Firdovsi. Şahnamə
2.
Sədi. K ülliyyat
3.
Bürhani-Cam i
4.
tncil
5.
Əhməd M idhət. Ladam екатеИ у а
6.
Nəvai. Divan
7.
Səfineyi-Talibi, I cild
8.
Pəndnam eyi-Qeysəri-Rum
9.
N üxbeyi-süpehri
10.
HİKməti-təbiiyyə
11.
Risaleyi-heyəti-cədid
12.
Təlimi-ədəbiyyati-Osmaniyyə
13.
M əqalati-Nizam iyyə
14.
Fütuhati-N izam iyyə
15.
TÖhf ətül-əm sal
16.
Ə m rin-əm rin
17.
Q iraət Kİtabı
18.
Əxlaqi-M öhsinin
19.
S ərfi-farsi
20.
M üxəttərəyi-bəlağət
21.
Ü sudi-fəsahət
2 2.
Heyəti-M ahm udiyyə
23.
Sədi. G ülüstan
24.
Gəncineyi-daniş
25.
M iftahi-lisani-farsi
26.
Təlim i-süxən
27.
Tənbihüs-sibyan
28.
S iracül-m ünir
29.
YeK Kəimə
30.
X əzineyi-tədrisat
31.
Risaleyi-əxlaq
32.
Cəhalət dərdinin dərm anı
33.
Əmsilə, ix tila f və ya m üqəddim eyi-qeyrət
34.
Vəfayi-Divan
35.
Təşrihi-Əbdan
36.
L üğati-quräniyyə
37.
A dati-əqvam
38.
Ə nisül-üşşaq
39.
Cocuqlar bağçası
40.
MÜKəmməl əlifbayi-Osmani
41.
Fəryad (teatro)
42.
Vətən ya silistrə
43.
M üfidi-qəvaidi-farsi
44.
Sual
və cavablı qəvaidi-türKİ
45.
Q iraəti-fəniyyə (hiKməti-təbiiyyə TürKİ)
46.
Q iraəti-fəniyyə (elm i-nəbatat)
47.
B ir risalə (Ecazi-Quran)
48.
Təhsilül-hesab
49.
Yeni hesab (I hissə)
50.
Yeni hesab (II hissə)
51.
Yeni hesab (III hissə)
52.
Yeni hesab (IV hissə)
53.
M əsaili-riyaziyyə
54.
Ü suli-dəftəri
55.
M əbdəi-tərəqqi
56.
M əcməli-coğrafiya
57.
Süleym an ŞövKət. M üxtəsər coğrafiya
58.
Əlavəli təhsilul-hesab
59.
MəKtəbi-ədəb, fi sərf nəhvi-lisani-ərəb
60.
D ürusi-nəhviyyə
61.
K itabi-ünum uzəc
62.
T arixi-Y unanıstani-qədim
63.
Dərədən-təpədən
Kəndi-Kəndimə
dedİKİərim
64.
M iftah və ya sərfi-ərəbi
65.
R əhbəri-tədris və tərbiyə
66.
Təlim i-qiraət
67.
M urad bəy. M üxtəsər tarixi-üm um i
68.
M eyari-səddad, fil-m əntiq
69.
Xacə Osmani
70.
K ain ata b ir nəzər və ya m əcm əli-tarixi-üm um i
71.
Əyləncələr
72.
Ü suli-tədris
73.
H acı Seyid Əzim Şirvani. Divan.
74.
Pəndnam əyi-Ə m ir Nizam
75.
Əlavəli izh ar
76.
Əbdüssəlam A xundzadə. Zübdətül-əhKam
77.
TəzKİrətüş-şüəra
78.
Talibi. Divan
79.
Ə xlaqi-N asiri
80.
Cocuqlarm hifzi-səhhəti
81.
Q adm larm hifzi-səhhəti
82.
A yineyi-nəsihət
83.
B əhrül-ürfan
84.
M əğribi. Divan
85.
Kitabi-Əhm əd. II cild
86.
G ülüstan
87.
V ətən dili, 2-ci hissə
88.
Ü suli-cədidi-lisani-f arsi
89.
U şaq bağçası
BƏLƏDÇt
MƏHƏMMƏD TAĞI SİDQİNİN HƏYATI VƏ
ƏDƏBİ-PEDAQOJt FƏALtYYƏTt (tsa Həbibbəyli) .................... 3
MAARİFÇİ BƏDtl ƏSƏRLƏRİ ................................................19
• Elmin şərafəti ................ ........................................................20
• Məhəmmədəliyə n ə sih ə t........................................................ 21
• Oğlan .......................................................................................22
• MəKtəbdə ................................................................................... 23
• Dərsə diqqət. .......................................................................... 24
• Yüz il yatandan sonra ........................................................... 25
• ŞİKayətnaraə .............................................................................. 26
• Sənsən pənahım ..................................................................... 27
• Dostlardan birinə mədəniyyətin yayılması haqqında şer... 28
• «Tərcüman» qəzetiıün onuncu ildönümü
münasibətilə
təbrİK ............................................................. 29
Müsəvvir paşaıun zifaf gecəsinə m addeyi-tarix.................... 31
Kəblə Nəsir (mənzum heKayət) ...............................................33
• HeKayətlər...................................................................................
QƏZƏLLƏR. :............................................................................... 45
PEDAQOJİ ƏSƏRLƏR................................................................ 63
• Nümuneyi-əxlaq........................................................................... 64
• Töhfeyi-benat, yairiKİ qızlara hədiyyə................................101
• Nəsihətnamə...........................................................................
• Əzbər ediləcəK
hİKmətli
sözlər................................................117
ELMtƏSƏRLƏRİ ..................... ....................................................121
• PuşKİn ...................................'.’.5.................................................. 122
• HeyKƏİi-insana bir nəzər ......................................................... 131
• M üxtəsər coğrafiya risaləsi ....................................................140
MƏQALƏLƏR ..............................................................................163
• Qəzet, yaxud qəzetə nədir?.................................................... 164
• Təəssüf, yenə təəssüf.............................................................. 172
MƏKTUBLAR ......................... ^................................................... 1'79
ƏLAVƏLƏR ..............................................................................247
«TƏRBİYƏö MƏKTƏBİNƏ DAİR MATERİALLAR................248
«MəKtəbi-Tərbiyə» şagirdlərinin tap şın q ları ..................... 248
MəKtəbli üçün yaddaş ........................................................... 250
• «MəKtəbi-Tərbiyə&nin 1898-1899-cu tədris ilinə dair
hesabatı...................................................................................... 252
• «MəKtəbi-Tərbiyə» şagirdlərinin tədris saliyəsinin
feh rist dəftəri ............................................................................258
TƏRCÜMEYt-HAL QEYDLƏRt ............................................ 267
Məhəmməd Tağı Sidqinin şəxsi Kİtabxanasının siyahısı..... 276
/
ö
O
O
Ö
T o p l a y a n ı , t ə r t i b e d ə n i v ə m ü q ə d d i m ə n i n m ü ə l l i f i
A z ə r b a y c a n M i l l i E l m l ə r A K a d e T n i y a s ı n ı n h ə Q i q i ü z v ü
İsa НэЫЬЬэуИ
MƏHƏMMƏD TAĞI SİDQİ
ƏSƏRLƏRİ
N əşriyyatın
direK toru
E.A.Əliyev
M ətbəənin direK toru
S.O.M ustafayev
TexnİKİ redaKtoru
F.Z.Kərim ov
K om püter dizaynı
N.S.Hüseynova
Yüklə 96,37 Kb. Dostları ilə paylaş: |