M. L. Tursunxodjayev Toshkent davlat texnika universiteti «Menejment» kafedrasi professori, iqtisod fanlari doktori

3.2. Moddiy oqimlarni boshqarish tizimlari
M oddiy oqimlarni boshqarish tizimi deb ichki ishlab chiqa­
mvchi logistik tizim doirasida m oddiy oqimlarni nazorat qilish va 
rejalasbtirishni shakllantirishning tashkiliy mexanizmi tushuniladi.
M oddiy oqimlarni boshqarishning bir qancha tizimlari mavjud:
« M R P (Materials Requirements Planning) - materiallarga 
b o ig a n ehtiyojni rejallashtirish;
• D R P (Distribution Requirements Planning) — resurslaming 
taqsimlanishini rejalashtirish;
• JIT (Just In Time) — moddiy va axborot oqimlarini «aniq 
va vaqtida» tamoyili bo'yicha boshqarish;
• KANBAN - «aniq va vaqtida» tamoyili bo ‘yicha moddiy 
oqimlarni operativ boshqarishning axborot ta’minoti;

---

• О РТ (O ptim ized P ro d u ctio n Teîixiology) 
ishlab chi- 
qarishiii optim ailashtirish texnologiyasi.
M aterialiarga b o ‘lgan ehtiyojni rejalashtirish — bu ishlab 
c h iq a rish n in g z aru r m o d d iy resu rslarg a b o l g a n e h tiy o jin i 
rejalashtirishning avtomatlashtirügan tizimi. M RP rejadagi masaia- 
lardan chetlanisM ami hisobga oigan, holda aniq vaqt masshtabida 
buyurtm alar bajariJishini rejalashtirishni ham da ishlab chiqarish 
zaxiraiari nazoratini amalga oshiradi. M RPning asosiy maqsadlari 
b o lib quyidagñar hisoblanadi: moddiy resurslarga b o lg a n ehtiyoj- 
ning kafolatli qondirilishi; zaxiralarni minimal darajada ushlab 
turish; ishlab chiqarishni, m ateriailarni xarid qilish va yetkazib 
berishni rejalashtirishning aniqligini oshirish.
R esurslar taqsim lanishini rejalashtirish chiqib ketayotgan 
tovarlarni boshqarishning avtomatlashtiriigan tizimi sifatida tasnif- 
lanishi mumkin. U M R P ning oynadagi aksi b o ‘hb, xuddi shunday 
logika, vositalar va m etodlardan foydalanadi. Tizim ning asosiy 
ftmksiyalari qatoriga quyidagiiar tegishii: taqsim ot ziinjirining har 
xil darajalarida (markaziy — pereferik omborlar) zaxiraiar va kehb 
tushishlarni rejalashtirish; mahsulot taqsimotinitig axborot ta ’m i­
noti; yuk tashishni rejalashtirish. Ishiab chiqarishning asosiy grafigi 
talabni bashoratlash asosida shakllantiriladi. Shunday qilish D R P 
m ahsulotning ishlab chiqarish va sotish funksiyalarini birlashtirish 
imkonini beradi ham da logistik xarajatiarni transport xarajatlar 
va tovar harakatiga ketadigan xarajatiarni qisqartirish hisobiga 
optimailashtiradi. M RP va D R P turtib boruvchi tizim iar turiga 
kiradi.
M oddiy va axborot oqim larini boshqarkhda integrallashgan 
tizim Ishlab chiqarish jarayoni ham da u bilan b o g liq b o lg a n
ta ’m inot va sotuv tizimlari bitta uzluksiz oqim lar sifatida nam oyon 
b o ia d i. M oddiy oqimlarni umumiy tizim da boshqarish m uddat- 
larni. teskari rejalashtirish asosida amalga oshiriladi. Ishlab chi­
qaruvchi ishning tugatilgan rejasiga va grafigiga ega emas, u 
um um an buyurtm alar bilan emas, balki shu mahsulot iste’moi- 
chisining aniq buyurtmasi bilan boglangan va o‘zinhig ishini shu 
buyurtm a chegarasida optim ailashtiradi. H am m a b o lin m a la r 
uchun faqat o ‘rtalashtirilgan (1 oyga) rejalar tuziladi, ularni deka-

---

dalar (kim, soat) bo'yicha rejalashtirishni esa, detallam i topshirish 
m uddatlarini va olingan buyurtma hajm ini hisobga olgan holda 
ish bajaruvchüar amalga oshiradi.