MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 281 ərbabi-dövlətlərlə müqayisə etdim. Əcəba, bunların hansı böyük bir bəlaya düçar olmuş?" (29, s.201). Rəsulzadə belə bir nəticəyə gəlir ki, qocanın müsibəti hamıdan ağırdır: "Ah dünyamızın əsasları! Çoxlarının maddeyi-kərahəti (nifrəti), zəhləsi getdiyi eşşək, o həqir heyvan, yalqız insana nə qədər əzizdir. Baxınız, iyirminci əsr mədəniyyəti, qüdrəti və sənəti ilə fər edən insanların əfradı (fərdləri) nə qism aciz qalmış ki, bütün həyatı və mayeyi-nicatı bir ac eşşəyə bağlıdır. Bir baxınız insanların alçaqlığına, öz aciz zəif üzvlərinin əlindən belə bir vasiteyi-məişəti dəxi qəsb edir. Ah qəsb edənlər, həyasız rəzil hesab çəkənlər!.. Əclaflar! Bu qocanın acizliyindən, sinnindən, saçından, saqqalından utanmırdınız, barı öz boy-buxununuzdan, qüvvətli, qüdrətli qolunuzdan utanaydınız!.. Ah… Mən də gör sizdən nə istəyirəm!.. Sizlərdən həya istəyirəm!» (29, 202). Rəsulzadə faciəvliyi bir qocanın müsibətində çox yüksək bədii zövqlə, estetik hisslə verə bilirdi. Bunu, Rəsulzadənin «Mütaliələrimdən» məqaləsində daha dərindən hiss etmək, anlamaq mümkündür. Bu məqaləsində M.Əmin bir gəncin hisslərini, düşüncələrini verir, yeni düşüncəli gənci mənfi surətə qarşı qoyur. Rəsulzadənin məqsədi ağıllı, mübariz, humanist və cammat üçün işləyən insanın necə olması obrazını yaratmaqdır: «Mən gəzib, öz əqidəmi, öz fikrimi deyəcəyəm. Həmin fikrimi demək üstündə az bəlalar görməmişəm: ata ilə aramız dəyib, bəzi cəmaət hesab olunanların nəzərindən düşmüşəm, uşkoldan qovulmuşam, lakin bunların hamısını qəbul eləyib, bildiyimdən geri qalmayacağam. Mən öz fikrimi deməsəm, özümü günahkar bilərəm. İnsan cəmaət yolunda hər bir şeydən keçsin» (29, 216). Gəncin bu fikirləri ilə razılaşmayan www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 282 282 mənfi qəhrəman deyir ki, nahaqq yerə həlak olmaq istəyirsən. Onun fikrincə, camaat yolunda candan keçməyin heç bir faydası yoxdur. Əvəzində müsbət qəhrəman (Məhəmməd Əmin) - camaatdan artıq heç bir şey yoxdur deyir: «Doğrusu, cəmaətimiz cahildir, avamdır, xeyrini-şərini bilmir, əmmamələrə, medallara, tapançalara, pula itaət edir, həqq və həqiqətə səbr etmiyor. Bunlar hamısı düzdür. Hərgah bunlar olmayaydı, hər bir şey yerli-yerində olaydı, onda daha bizə nə ehtiyac, onda daha nə lazım gəliyordu ki, cəmaəti öz həqqini bilməyə, qara qüvvələrə itaət etməməyə çağırasan. Sizin dediklərinzdə bilmərrə məntiq yoxdur. Siz diyorsunuz ki, "cəmaət bilmiyor, bildirmə, biləndə deyərsən". Bunu, bir nəfər müstəbidin dilindən eşitsəydim, bir o qdər təəccüb etməzdim. Çünki böylə bir məntiq ilə ancaq onlar razı olarlar. Cəmaətin ziyalı, mərifətli bir üzvü isə gərək desin ki: "Cəmaət bilmiyor, bildir, deməsən, bilməz". Qoy əvvəl dəfə səni döysünlər, vursunlar, sözünü eşitməsinlər, eybi yoxdur. Axırda bilərlər, həqq hər halda qələbə edər» (29, 217). O yazır ki, bütün insanlar kimi, müsəlmanlar arasında da azad fikirli insanlar ola bilər. Müsəlmanların azad fikirli insanlara çevrilməsi üçün, sadəcə onlarla işləmək lazımdır. O yazır: «Mədəniyyət əkmək üçün müsəlman cəmaəti necə münbit bir torpaqdır. Ancaq tədbirli əkinçi lazımdır ki, bu yerləri şum eyləyib əksin. O əkinçilər də biz millət cavanlarıyıq. Bizə vacibdir ki, heç bir müaminət və çətinliyə baxmayıb, var gücümüz ilə çalışaq ki, cəmaətimizi düçar olduğu fəlakətdən xilas edək. Hər sahibi-vicdan olan kimsə guşi-ibrət ilə qulaq assa, məzlumların naləsini, yetim uşaqların fəryadını, zülm altında əzilən əhalinin istimdadını eşitməyə bilməz! Bunları www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü 283 eşitməmək üçün kar olmalıdır, gözümüzün önündə aclıq və fəlakətləri görməmək üçün kor olmalıdır, mənəvi kar və mənəvi kor olmalıdır. Hər kəs ki kar deyil, hər kəs ki kor deyil, hər kəsin ki bədənində gizlətdiyi qəlb daş parçası deyil, dövrəmizi tutan bu dəhşətli mənzərə içində sakit otura bilməəz» (29, 218). Rəsulzadə böyük bir əxlaqi keyfiyyətlə yazır ki, humanist insan camaat yolunda mübarizə aparan, əxlaqlı, dəyərli bir insan olmalıdır. O, 1910-cu illərin ortalarında «İqbal» qəzetində nəşr etdirdiyi «Tənqid və təqriz» silsilə məqalələrində də etik və estetik məsələlərə xüsusi diqqət yetirir. «Təzə kitablar» məqaləsində M.Əmin dövründəki mövcud ədəbiyyatın tənqidinə bir qədər də geniş şəkildə yanaşır: «Az bir zamandan bəri bir çox gənclərimizin və ürəfamızın həmiyyətlə vücuda gələn əsərlərini görüb də şad olmamaq qabil deyildir. Məəmafih, bu əsərlər mütaliə edildiyi zaman insanı bir çox nöqtələr düşünməyə məcbur edir. Məsələn, bir əsərin mütailəsində, əcaba bunu yazan nə məqsədlə yazmış və yazdığı zaman kəndi iqtidarını (biliyini, bacarığını) düşünmüşmü? Əgər bunu yapdısa, yazdığı əsərin əfkari- ümumiyyə üzərində nasıl bir təsir buraxacağını aramış və anlamışmı? Yazdıqlarını kimlər oxuyacaq və nasıl bir iqtidara (bacarığa) malik olan kimsələr mütaliə edəcək? Mütaliə edənlərə nə surətlə fayda verə biliyoram-deyə təsirlənmişmi?.. və ilaxır kimi suallar mütaliə əsnasında hər kəsin xatrinə gəlir zənnindəyiz» (50, 176). Rəsulzadə fikirlərinin doğruluğunu sübut etmək üçün, həmin məqaləsində iki müəllifin yazdığı kitablardan misallar gətirir. Rəsulzadə öncə Ağakərim Kərimovun «Nələr lazım?» yaxud Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|