MahġRƏ naği qizi çapar kazimli
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə
- Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________
- ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 125 MÜASĠRLƏRĠ PROF. KAMRAN ƏLĠYEV HAQQINDA
____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 123 mənaca növləri, fel, onun quruluşca növləri, təsdiq və inkar fellər, təsirli və təsirsiz fellər, qrammatik məna növləri, felin zamanları, təsriflənən formalar(şəkillər), təsriflənməyən forma- lar, idi, imiş hissəcikləri, zərf və onun quruluşca və mənaca növləri, omonimliyi kimi məsələlərin alim tərəfindən şərhi keçilmiş biliklərin şagirdlərin hafizəsində bir daha canlandırıb sistemə salmaq və möhkəmləndirmək məqsədi daşıyır. Vəsaitin “Köməkçi nitq hissələri” bölməsində qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər, nida barədə verilən məlumatlar Azərbaycan dili dərslərində keçilənlərin şagirdlərin hafizəsində daha da möhkəmlənməsinə xidmət edir. Müəllif “Sintaksis” bölməsində söz, söz birləşməsi və cümlə, söz və söz birləşmələrinin oxşar xüsusiyyətlərini, cüm- lələrlə bağlı xüsusiyyətləri, söz birləşməsi və cümlənin oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini diqqətə çatdırır. Bu bölmədə izah olunan ismi birləşmələr (təyini söz birləşmələri), feli birləş- mələr, sintaktik əlaqələr, cümlə və onun məqsəd və intonasiya- ya görə növləri, cümlə üzvləri, baş üzvlər (mübtəda, xəbər), ikinci dərəcəli üzvlər (tamamlıq, təyin, zərflik), əlavələr, həm- cins üzvlər, ümumiləşdirici sözlər, həmcins mübtədalar, xitab, ara sözləri, sadə cümlə, cümlənin şəxsə görə növləri, şəxsli cümlələr, qeyri-müəyyən şəxsli cümlələr, ümumi şəxsli cüm- lələr, şəxssiz cümlələr, adlıq cümlələr, söz-cümlə, mürəkkəb cümlə və onun növləri, tabesiz mürəkkəb cümlələr və bu cüm- lələrin tərkib hissələri arasındakı məna əlaqələri, tabeli mürək- kəb cümlələr, baş və budaq cümlə, budaq cümlənin növləri – mübtəda budaq cümləsi, xəbər budaq cümləsi, tamamlıq budaq cümləsi, təyin budaq cümləsi, zərflik budaq cümlələri, şərt bu- daq cümləsi, qarşılıq-güzəşt budaq cümləsi, vasitəsiz və vasi- təli nitq, sitatlar abituriyentin bilik səviyyələrini inkişaf etdirir. Vəsaitin “Dil və dilçilik“ bölməsində verilən dil haqqında ümumi məlumat, dilin funksiyaları, yazı, dilçilik və onun elm- lər içərisində yeri, Azərbaycan dili, türk dilləri ailəsi, Azərbay- can dilinin morfoloji quruluşu, dil və mədəniyyət, dil və xalqın Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________ 124 tarixi, Azərbaycan dilinin quruluşu kimi mövzuların şərhi ana dilimizin dərindən öyrənilməsi üçün zəngin imkanlar verir. Vəsaitin “Nitq mədəniyyəti” , “Ədəbi dilin normaları”, “Üslubiyyat”, “Azərbaycan ədəbi dilinin üslubları” , “Əməli yazı nümunələri” bölmələrindəki təqdim olunan materiallar şagirdlərə tam orta məktəblərdə Azərbaycan dilindən verilən biliklərin möhkəm mənimsənilməsinə kömək edir. Beləliklə, vəsaitdə təqdim olunan materiallar abituriyent- lər tərəfindən asan mənimsənilir. Vəsaitdə dilimiz haqqında elmi təsəvvürlər dürüstləşdirilir və dərinləşdirilir. Burada veri- lən elmi məlumatlar abituriyentlərin nitq və təfəkkürünün inki- şafına yaxından kömək edir. Bir sözlə, kitabda verilən elmi ma- teriallar hafizələrdə uzun müddət qalır, yaddaşlardan silinmir. ____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 125 MÜASĠRLƏRĠ PROF. KAMRAN ƏLĠYEV HAQQINDA 1. BĠR KĠTABIN ƏKS-SƏDASI Filologiya elmləri doktoru, professor Kamran Əiyevin “Eposun poetikası: “Dədə Qorqud” və “Koroğlu” (Elmi redak- toru: filologiya elmləri doktoru, professor İsrafil Abbaslı) mo- noqrafiyasının çapından bir ildən çox vaxt keçir. Bu bir il ərzində müxtəlif elm və sənət adamları ilə bu və ya digər şə- kildə fərdi görüşlərimiz olub. Bu görüşlərimizdə söhbətlərimizi çox vaxt ədəbiyyatşünaslığımızın elmi–nəzəri məsələləri üzərində kökləmişik. Söhbətlərimizdə eyni zamanda təzəcə çapdan çıxan əsərlər də müzakirə obyektinə çevrilib. İstedadına və təfəkkür qabiliyyətinə şübhə etmədiyimiz elm və sənət adamları yekdilliklə vurğulayıblar ki, prof. K. Əliyevin “Epo- sun poetikası: “Dədə Qorqud” və “Koroğlu” monoqrafiyası Azərbaycan ədəbi-elmi fikrində yeni bir hadisədir. Alimin “Dədə Qorqud” və “Koroğlu” adlı iki hissədən ibarət olan monoqrafiyasında hər iki eposla bağlı aparılan təd- qiqatlar ümumiləşdirilir, bu vaxta qədər araşdırılmayan mə- sələlər tədqiqat predmeti kimi götürülür. “Dədə Qorqud” eposunun poetikasını bütün incəliklərinə qədər mükəmməl şəkildə tədqiq və təhlilə cəlb edən alim əvvəlcə etnopoetika məsələlərinə aydınlıq gətirir. Məlum olur ki, “etnopoetika” anlayışı dünya elmi fikrində son dərəcə yenidir və bir elm kimi onun açdığı imkanlar hələlik kifayət qədər öyrənilməmişdir. Eyni zamanda, həmin anlayışın ehtiva etdiyi məna və məzmun hələ bu termin ortaya çıxmamışdan çox-çox əvvəl bir çox tədqiqatçıların diqqətindən yayınmamış- dır. Təəssüf ki, bu diqqət bəzən ötəri, bəzən dolayı, bəzən də hiss edilməz dərəcədə olub, gizli formada özünü göstərmişdir. Aydın məsəslədir ki, bədii düşüncə birdən-birə doğulmur Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı ______________________ 126 və reallığa çevrilən bədii fakt və nümunələr də birdən-birə yaranmır. Onun təkamülü və formalaşması xeyli vaxt və zaman tələb edir. Bununla bərabər, bədii düşüncənin məzmun və ifadə planı aid olduğu etnosun təbiətindən kənarda deyil. Əslində, etnopoetika bədii düşüncə ilə etnosun təbiəti arasındakı əlaqə və təması öyrənən, bu əlaqə və təmasın xüsusiyyət və əlamət- lərini meydana çıxaran bir elm sahəsi kimi qavranılır. Alim onu da xatırladır ki, yazılı ədəbiyyat nümunələri ilə müqayisədə folklor örnəkləri etnopoetika müstəvisini tam aşkarlamaq üçün daha çox xammal ehtiyatlarına malikdir. Başqa sözlə, folklor irsi ilə etnopoetika arasındakı məsafə yazılı ədəbiyyatla etnopoetika arasındakı məsafədən çox-çox qısadır və xalq yaradıcılığı nümunələri bədii düşüncə ilə etnopoetika arasında ən qısa körpüdür. “Dədə Qorqud” eposunda qədim türk şeirinin qısa həcm- liliyi, az hecalılığı çoxlu sayda nümunələr əsasında elmi və nəzəri aspektlərdən ardıcıllıqla izlənilir. Aydın olur ki, ən qədim və ilk türk şeiri qoşa misralı şeirdir. Hətta vəzn baxımında da ilk şeirin qısa şeirlər olduğu fikrini də prof. K. Əliyev təsdiqləyir: “Heca vəzni meydana çıxarkən əvvəlcə onun qısa ahənglər doğuran vəznləri vücuda gətirmişdir. Bu vəznlər üç ilə yeddi arasındadır. İlk dəfə qısa vəznlərin vücuda gəlməsi pək təbii idi. Çünki çox vaxt bəsit bir dərəcədə olan dil birdən-birə güc və mürəkkəb parçalı ( duvaqlı) vəznləri yaratmazdı” (Əmin Abid). Şeirimizin qədim köklərini dərindən araşdıran alim uzun illər nəsr formasında oxuculara təqdim olunan parçaların asanlıqla nəzmə çevrilə bilmə imkanlarını üzə çıxarır və bunları şərtləndirən amillərə xüsusi diqqət yetirir. Belə qənaət hasil edilir ki, türk poetik fikrinin inkişaf tarixində bir misra digər bir misranı axtarıb tapmaqla qoşa misralı ilkin şeiri yaradırsa, qoşa misra da öz tayını tapıb dördlük formasını təsbit edir. Ümumiyyətlə şeirin formalaşmasında heca, bölgü və misra baxımından olmasa da, qafiyə baxımından müəyyən mürəkkəblik вardır. Prof. K. Əliyev bу qənaətin ardınca həmin Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|