9
Rig Veda’nın son kitabında yer alan en önemli ilahilerden
biri olan ilk insan
ilahisi
(puruşa sukta) dünyanın, zamanın başlangıcında icra edilen büyük bir
kurbanla başladığını anlatır. Güçlü insan
pruşa tanrılar tarafından kurban edilmiş ve
kendi parçalanmasını mistik olarak devam ettirerek vücudunun farklı kesimlerinden
toplumdaki temel dört sınıfta dâhil olmak üzere evrenin özellikleri meydana
gelmiştir. Bu ilahiye göre
pruşa, bütün
bu dünya, olmuş ve olacak olan her şeydir.
Bu olay Hinduizm’de o kadar önemli görülmüştür ki dünyanın kozmik bir insan
kurbanından yaratıldığı kabul edilmiştir.
77
Manusmriti’ye göre insanları kendi
uzuvlarından yaratan kişinin tanrının bizzat kendisi olduğunu daha önce ifade
etmiştik.
Kurban Hinduların günlük hayatlarının ve ibadetlerinin ayrılmaz bir
parçasıdır. Vedaların emrettiği dini hayat kurbanlar etrafında toplanmış ve kurban
ibadeti dinin merkezine oturmuştur.
78
Hinduizm’de kurban bazı dinlerdeki gibi yılın sadece belirli dönemlerinde
yapılan bir ibadet değildir. Ayrıca kurban deyince sadece kan akıtılan hayvan
kurbanı gelmez. Kurban günlük ibadetlerden biridir. Bir
Hindu güne bir çeşit kurban
olan puca ayini ile başlar. Kanlı ve kansız kurban çeşitleri vardır. Bazen tanrılara
sadece bitki, çiçek ve meyve sunulur. Diğer yandan eski zamanlarda Hindistan’daki
Dravid kabileler birçoğunda hasat dönemlerinde insan kurban edildiğine dair deliller
vardır.
79
Bengal’de bir Dravid kabilesi olan Khondlar arasında hasat dönemlerinde
gönüllü kişilerin kurban edilmesi 19. yüzyılın ortalarında dahi devam ediyordu.
Britanya hükümetinin bunu yasaklamasından sonra insan yerine keçi ve manda
kurban etmeye başlamışlardır.
80
Hinduizm’in en temel ibadetlerinden olan kurban, Sutralar (M.Ö. 500 veya
400- M.Ö 200) döneminde önem kazanarak zamanla karmaşık hale geldi. Kurban
77
Ahmet Güç,
Çeşitli Dinlerde ve İslam’da Kurban, Düşünce
Kitabevi, İstanbul, 2003, s. 83.
78
Güç, s. 85–86.
79
Mircea Eliade,
Dinler Tarihine Giriş, Kabalcı yayınları, İstanbul, 2003, s. 334.
80
Eliade, s. 335, 336.
10
törenlerinin el kitabı niteliğinde ki Kalpa Sutralar
’da
bu dönemde kompoze
edilmiştir.
81
Hinduizm’de kurban kâinatın yaratıcı gücüdür. Başarılı olmak için tanrıların
bile kurban sunması gerekir. Bu yüzden brahmanlar kurban törenlerini yönettikleri
için sadece insanların değil tanrıların da efendisi sayılmışlardır. Rahipler tabiatüstü
güçleri vasıtasıyla dini merasim ve kurbanları kullanmak suretiyle kozmik olayları
kontrol edebileceklerini iddia etmişlerdir. Kurbanların brahmanlara emredilen tarzda
yapılırsa istenen sonucu vereceğini ileri sürmüşlerdir.
Kurban evrenin düzende
kalması için gereklidir. Ayrıca kurbanın tanrıların öfkesini dindirdiğine inanılır.
82
Hinduizm’de kurbanın üç sunuluş amacı vardır: Tanrıya hediye verip bunun
karşılığında nimet beklemek, suçlara karşılık kefaret olması ve kurban yemeğini
yemekle tanrıların faziletinin insanlara geçeceğine inanmak.
83
Görüldüğü gibi
kurbanın amacının, tanrıya yakın olmak ve günahlara kefaret olması, dinlerde kurban
sunmanın genel amaçlarıyla uyuşmaktadır. Son amaç ise Hinduizm’de var olan,
yenilen maddelerin ruhu etkileyeceği inancından ileri gelmektedir. Aynı inanç manen
pis kimselerin hazırladıklarının yenilmemesi uygulamasında da görür.
Bu dinde tanrılara sunulan birçok bitki ya da hayvan kurban kabul edilir. At,
insan ve soma kurbanı gibi kurbanlar vardır. Manusmriti’de insan kurbanıyla
ilgili
bir şey yer almaz ancak rahip öldürme günahının kefareti olarak kişinin kendini bir
rahip için feda edebileceği ifade edilir
84
. Bunu bir çeşit kurban olarak kabul edip
etmemek tartışmaya açık bir konudur. At kurbanı ise rahip öldüren birinin kefaret
olarak yapabileceklerinden biridir.
85
Manu Kanunnamesi’nde kurbandan sıkça bahsedilmektedir. Manu’ya göre
kurban Veda okumaktan etrafa yiyecekler serpmeye
86
kadar
çok geniş bir yelpazeyi
81
Yitik,
Hint Dinleri, s. 12.
82
Güç, ss. 87–94.
83
Güç, s. 93–94.
84
Bkz.
MS, II, 81.
85
MS, II, 75.
86
MS, III, 75.
11
içine alır. Kurban evrenin düzeni, canlı ve cansız tüm varlıkların korunması için
gereklidir. Özellikle erkekler hayatlarının aile reisliği safhasında kurban törenlerinin
yöneticisidirler. Bu adakları yerine getirmek çok önemlidir. Aile reisinin yapması
gereken adaklar Manu şöyle anlatmıştır:
“Ev sahibinin her gün icra etmesi gereken 5
büyük adak ayini vardır. Vedaları öğretme işi nihai gerçeklik olan varlık için, su
serpmek atalar için, ateşteki hediyeler tanrılar için, yiyecek takdimi görünmeyen
varlıklar için, misafirperverlikte insanlar için sunulan adaklardır... Tanrılara,
misafirlere, muhtaçlara, atalara ve kendine tövbe amaçlı hiçbir adakta bulunmayan
kişi sadece nefes alır, gerçekten yaşamaz. Bu beş kurban ‘ateşe sunulmayan’, ‘ateşe
sunulan’, ‘yerlere saçılarak adanan’, ‘rahiplere verilen’ ve ‘ yenilen’ adaklar olarak
bilinir. Ateşe sunulmayan adak Veda’nın nameli şekilde okunmasıdır. Ateşe sunulan,
adağın ateşe atılmasıdır. Saçılarak dağıtılan bedensiz ruhlara yapılan tövbe amaçlı
adaktır. Rahiplere yapılan adak, rahiplerin misafir olarak alınmasıdır. Yenilen ise
atalara sunulan tazeleyici içkidir.”
87
Görüldüğü gibi Manusmriti’nin beş büyük kurban olarak tanımladıklarından
sadece ateşe sunulan adaklar ateşe bitki ya da hayvan sunulmasıyla yaygın kurban
anlayışına benzemektedir. Diğer beş kurbandan biri temel kutsal kitap olan Vedaları
okumak, diğeri bedensiz ruhlar olarak tanımlanan ve muhtemelen görünmeyen
manevi varlıklar için bazı gıdaların eve saçılması, bir diğeri rahipleri yedirip içirmek,
beşincisi ise atalar için içki sunmaktır. Bu önemli beş temel kurban Manusmriti’nin
ve Hinduizm’in alışılmışın dışındaki kurban anlayışını gözler önüne sermektedir.
Kurban dünyanın düzeninin ve hayatın devamının
nedeni olarak
görülmektedir:
“Ateşe düzenli bir şekilde adak atılması güneşi yaklaştırır. Yağmur
güneşten oluşturur. Yağmurdan yiyecek, yiyecekten nesiller oluşur.”
88
Aile hayatı yaşayan kimsenin kurbanları yerine getirmesi manevi varlıklara
ve tanrılara karşı bir borçtur:
“Bilgeler, atalar, tanrılar, vücutsuz ruhlar ve misafirler
aile reisinden bazı şeyler umar ki anlayışlı bir ev sahibi bunları yerine getirmelidir.
Ev sahibi bilgeleri veda okuyarak, tanrıları kuralına uygun ateş kurbanı sunarak,
87
MS, III, 69–74.
88
MS, III, 76.