Mashinasozlik materiallari 6-Mavzu: Xotiraga EGA bo’lgan materiallar

yodli titan
yoki 
titanli gubka
qo’llaniladi. 
Quymani kundalang kesimi va uzunligi bo‘yicha bir tekis kimyoviy tarkibni olish 
uchun quyma ikki yoki uch marta qayta eritiladi. Elektryoyli pechda eritishda tok 
kuchi 1,2 kA, kuchlanish esa - 40 V, geliy bosimi - 53 MPa bo’lishi tavsiya etiladi. 
Quymani darz ketishini oldini olish maqsadida sovutishning mujassam rejimi - pech 

---

bilan sovutishdir (10°C/sek) tavsiya etiladi. Sirtdagi nuqsonlar jilvirlovchi aylana 
orqali olinadi. Qotishmaning xajm bo‘yicha kimyoviy tekisligini ta’minlash uchun 
inert atmosferada
950-1000°C haroratda gomogenizatsiya o’tkaziladi. 
Ni-Ti-Fe
tarkibli xarbiy samolyotlarda gidravlik trubalarni ulashda ishlatiladigan 
vtulka ilk bor 1971 yilda 
«Reyxem Korporeyshen
» (AQSH)da ixtiro qilingan va 
qo’llanilgan. Qiruvchi samolyotlarning 300 000 yaqin bo‘gdnlarida bunday 
vtulkalar ishlatiladi, vaholanki, ularni ishdan chiqishi to‘g‘risida xech qachon 
murojaat etishmagan. Uni funksional elementi sifatida ichki burtik joyi hisoblanadi. 
O‘zida 800 atm. bosimni tutib tura oladigan mustahkam 
vakuum birikma
paydo 
bo’ladi. Bu birikma payvandlash orqali bajariladi. Payvand birikmada metallni 
mustaxkamligining pasayishi va metall bilan payvand chok orasida nuqsonlarning 
to‘planishi kabi kamchiliklar bo’lmaydi. 
Tibbiyotda yangi sinf 
kompozitsion material
ishlatilmoqda. Bu material 
”biokeramika-nikelid-titan”
V meditsinada yangi tur kompozitsion materiallar 
ishlatiladi. Bu kompozitdlar nikel - titan yuqori elastiktiklik va material shaklini 
saqlash xossasiga ega bodishini ta’minlasa, boshqasi biokeramika xossasini 
ta’minlaydi. Shuningdek jag‘-yuz xirurgiyasida material shaklini saqlash effekti 
bo’lgan materiallar ishlatiladi. 
Shu bilan birgalikda tibbiyotda stendlar rentgenenoskopiyasida keng qo’llaniladi. 
Funksional kamchiliklarga ega bo’lgan sun’iy paylarni aktivlashtirishda, 
sustlashgan vena qon tomirlarini qisishdagi qisqichlarga elektr toki yuborish orqali 
reabilitatsiyalash ishlari bajariladi. 
Italyan dizayneri yalqov odamlar uchun kun issig‘ida sekund davomida 
tirsagigacha yig‘iladigan material ixtiro qildi. Bunday mato kun sovushi bilan 
yana o‘z xoliga qaytadi. Matoni bunday xususiyati material tarkibida 
nitinol
ning 
(NiTi) borligi bilan izoxlanadi. Bunday matodan tayyorlangan kiyimni 
dazmolashga zururiyat bo‘lmay, 30 sekund davomida u yana o‘zini asl xoliga 
keladi. Bunday tannarxi yuqori bo‘lgan “yalqovlar kuylagi” xozirgi kunda 
mavjud
. 

---

6.3-rasm. Jag’-yuz xirurgiyasida ishlatiladigan material shaklini saqlash effekti 
bo’lgan nikelid titan qotishmasidan yasalgan konstruksiyalar 
FranceTelecom» va «Philips» egasini xis-xayojonini ko‘rsatuvchi sensorli simsiz 
displeyli egiluvchan usti-boshlar ekspremental modellarini ishlab chiqishdi. Eng 
qiziqarlisi kanadalik N. Stedmanni “aqlli” ko‘rpasi 40 ta taktli datchiklar yordamida 
xo‘jayinni o‘zi topib, o‘zi uni o‘rab qo‘yadi. 
Birqancha amaliyotchilar “aqlli” kiyim atrofidagi shov-shuvlarni sun’iy reklama 
hisoblashadi. Biroq koreys davlat ekspertlari bahosiga ko‘ra 2014 yilda jahon “aqlli” 
kiyimlar bozori 7 milyard dollarni tashkil etdi. Shu sababga ko‘ra Janubiy Koreya 
bu bozor 20% nazoratga olishga, davlat “aqli” kiyimlar bozorini davlat himoyasiga 
olinganini e’lon qildi. 2004 yildan boshlab Janubiy Koreyada bu sohada aktiv 
izlanishlar ilmiy-tadqiqot tashkilotlari, universitet hamda tijorat birlashmalari 
hamkorligida olib borilmoqda.