Mashinasozlik texnologiyasi



Yüklə 1,53 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə26/109
tarix11.03.2022
ölçüsü1,53 Mb.
#84440
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   109
Mashinasozlik texnologiyasi

changlar
  yil  sayin  at-mosfera 
tarkibida  kupayib  bormokda.  Zararli  chang  va  boshka  kattik  zar-rachalar 
sanoatlashgan  rayonlarda,  shaxarlarda  kishloklarga  nisbatan  kup    Bular  inson 
organizmiga  xavo  bilan  birga  kirib, ularda  xar  xil  xasta-liklarni  vujudga  kelishini 
tezlashtiradi.  Chang  zarrachalari  inson  teri-sini  xususan  shillik  pardalarini 
zararlaydi, kuz xastaligini tezlashti-radi. 
  ta’sir  etadi.  Ayniksa  tsement  zavodi,  tog-kon  sanoatidagi  keraksiz  tog  jinslari 
(otval), sanoat chikindilaridan kelgan changlar, konlarda, yulz   kurilishida, tugon 
kurilishida  utkaziladigan  portlashlardan  vujudga  kelgan  changlar  atrofidagi 
usimliklarga salbiy ta’sir etadi. 
Atmosferaning ifloslanishi xayvonlarga xam salbiy ta’sir etadi. Xayvonlar xavodan 
nafas  olganda  xamda  usimliklar  bilan  ovkatlanganda  uning  organizmi  zaharli 
chang  (ftor,  kurgoshin,  surma  va  boshkalar)  va  xar  xil  gazlar  bilan  zaharlanadi. 
Xozir  xayvonlar  orasida  "sanoat  flyuoroz"  kasali  keng  tarkalgan  bulib,  u  suvda, 
yem-xashakda  va  xavoda  tuplanib  kolgan  ftor  moddasi  tufayli  vujudga  kelgan. 
Florida  shtatining  Polk  okrugidagi  bir  necha  fosfat  zavodlaridan  chikkan  tutin 
tarkibidagi  ftoritdan  zaharlanib  30000  bosh  karamol  kirilib  ketgan.  Shuningdek 
rangli  metallurgiya  zavodidan  chikkan  kurgoshin  yoki  pulat  eritish  zavodidan 
chikkan  molibden  bilan  xam  zaharlanish  mumkin.  Atmosferaning  ifloslanishi 
tunuka tomlarning zanglashini, binolar va boshka inshootlar nurashini, korroziyaga 
uchrashini  xam  tezlashtiradi.  Shu  sababli  xavo  kuprok  ifloslangan  shaxarlarda 
korroziya jarayoni kishloklarga nisbatan 100 marta ortikrokdir. 
AKSHning  atrof-muxitni  muxofaza  kilish  agentligining  ma’lumotiga  kura,  xavo 
ifloslanishi  tufayli  insonlarning  xalok  bulishidan,  korroziya  materiallarning 
yemirilishidan,  usimlik  va  kishlok  xujalik  ekinlarining  zararlanishidan  4.9  mlrd. 
dollar, umuman atmosfera ifloslanishidan esa yiliga 16 mlrd. dollar zarar kuradi.           
Suv  resurslarining  ifloslanishi  va  buzilishi  deganda  biz  suvda  xar  xil    organik, 
noorganik,  bakterialogik  va  boshka  moddalar  tuplanib  kolib,  uning  xossalari 


42 
 
(rangi,  tinikligi,  xidi  va  mazasi)  va  kimyoviy  tarkibining  va  xossalarining 
(reaktsiyasi  uzgaradi,  organik  va  mineral  kushimchalar  mikdori  ortib,  zaharli 
birikmalar paydo bulishi va boshkalar) uzgarishini, suv yuzasida xar xil moddalar 
suzib,  tagiga  chukaverishi,  suvning  tarkibida  kilorodning  kamayib  borishi,  uzini 
uzi  tozalash  jarayonini,  yirik  issik  elektrostantsiyalarini  issik  okova  suvlarni 
tashlash xamda suvda biogen moddalarni (azot, fosfor, va boshk.) kelib kushilishi  
tushiniladi. 
Inson  va  uning  kundalik  turmushida  hosil  bo’ladigan  chiqindilarni  quydagicha 
taqsimlash mumkin:  
          -hovli  va  xonalarni  supurganda  hosil  bo’ladigan  xas  va  chiqitlar;                      -
ovqat qoldiqlari;  
          -kir va yuvindi suvlari;  
          -molxona, it, mushuk va shular kabi uy hayvonlprining chiqitlari;              -
kishining hojati va siydigi;   
          -eskirgan kiyim va latta-puttalar;  
          -remont chiqitlari;  
          -yaroqsiz buyum, idish va uy anjomlari.  
Bu  chiqindilar  har  bir  kishi  hisobiga  kuniga  5-10  kilogrammdan  15-20 
kilogrammgacha chiqishi mumkin. SHu zaylda to’plangan chiqindi bir oyda yarim 
tonnani, bir  yilda  esa  7-8 tonnani tashkil etadi. Bu  demak    5-6  kishi  yashaydigan 
xonadandagi  chiqindi  bir  yilda  35-40  tonnani  tashkil  qiladi,  degani.  Buncha 
miqdordagi  chiqindini  o’z  holiga  tashlab  qo’yishuy  atroflari  va  hovlini 
chiqindixonaga  aylantirish,degan  gap.  Bu  hol  nafaqat  shu  xonadandagi 
ko’rimsizlikga,  balki  shu  oila  a’zolarining  kasalliklariga  ham  sabab  bo’ladi. 
Chunki,  ana  shu  chiqindilar  tarkibida  ichburug’,  icherlama,  sariqning  A  turi, 
salmonellalar, vabi kabi yuqumli oshqozon-ichak kasalliklarining, sil, qoqshol kabi 
o’ta xavfli yuqumli kassalliklarining; exinokokk, teniarinxoz, enterobioz kabi gijja 
kasalliklarining  mikroblari  va  tuxumlari  juda  ko’p  bo’ladi.  Ular  bu  chiqindilarda 
nafaqat  saqlanadi,  balki  uzoq  vaqtgacha  yashab,  ko’payadilar  ham.  Masalan; 
ichburug’  ichterlama,  vabo  kasalliklarining  tarqatuvchilari  tuproqta  va  ochiq 
suvlarda  2-3  oygacha  yashaydi.  Sariqning  A  turi  virusi,  sil,    qoqshol  hamda  gijja 
kasalliklarning  tuxumlari  esa  bunday  shariotlarda  butun  yil  davomida  yashaydi. 
Bundan kurinib turibdiki, bunday hovlilarda yashagan oila a’zolar har doim biron 
bir  yuqumli  kasalliklar  bilan  kassallanish  xavfida  yashaydilar  va  albatta  bu 
shunday bo’ladiyam.  
          Chiqindilar ichida eng xavflisi kishi hojati hisoblonadi. Chunki, kishi hojati 
mohiyatan  mikroblardan  tashkil  topgan.  Sababi,  ichaklardagi,  asosan  yo’g’on 
ichakdagi ovqatlarni parchalanish jaraeni asosan mikroblar ishtirokida bo’ladi. Bu 
vaqtda  ular  kishi  organizmi  uchun  hesh  qanday  zarar  keltirmaydi.  Aksincha  ular 
organizmning  tarkibiy  qismini  tashkil  etib,  uning  haetiy  jaraenlarida  qatnashadi. 
Ularninig ayrimlari vaziyat va sharoit o’zgarishi bilan zararli xususiyatlarni orttirib 
oladi va kishi organizmiga tushganda kassallik chaqiradi. Masalan, ichak taeqchasi 
deb  ataluvchi  mikrob  shunday  xususiyatga  ega.  Bundan  tashqari,  kishi  o’z  haeti 
davomida  bir  qancha  yuqumli  oshqozon-ichak  kassaliklarini  o’tkazishi  mumkin. 
Bunday  kasalliklar  bilan  og’rigan  kishilarning  ichaklarida  shu  kasalliklarining 


43 
 
mikroblari  o’z  shakl  va  xususiyatlarini  o’zgartirgan  holda  saqlanib  qoladi  va 
ikkinchi bir organizmga tushsa darhol faollashib, shu kasallikni chaqiradi. Bunday 
xususiyatlar  ichburug’,  ichterlama,  sariqning  A  turi,  vabo  kabi  kasalliklarga  xos. 
Oqibati  jiqatidan  it,  mushuk  kabi  uy  hayvonlarning  hojati  ham  nihoyatda  xavfli. 
Sababi,  bu  hayvanlar  xuddi  odamlardek  ovqatlanadilar.  Shuning  uchun  ularning 
hojatlari ham organik chirindilardan iborat bo’ladi. Organik chirindilar esa asosan 
mikroblardan  iborat.  Bundan  tashqari,  ular  xom  go’sht  va  organik  chiqitlar  bilan 
oziqlanganliklari uchun turli xil gijjalarning tuxumlarini o’zlariga yuqtirib oladilar 
va ularning tanasida yetilgan gijjalar odamlarga yuqib, jiddiy kassaliklarni keltirib 
chiqaradi. Masalan, exinokokk, teniarinxoz kasalliklari odamga shu tariqa yuqadi.  
Yuqumli kasalliklarning tarqalishida kir suvlari ham katta rol o’ynaydi. Ko’pincha 
kiyimlar,  asosan  ichki  kiyimlar,  jumladan  dastro’mol,  sochiq,  choyshablarning 
ham    yuqumli  kasalliklarni  mikroblari  bilan  ifloslanish  ehtimoli  ko’p  bo’ladi. 
Chunki,  kupgina  yuqumli  kasalliklarning  mikroblari  ter,  tupuk,  so’lak  kabi  tana 
ajiratmalari  bilan  ajiralib  chiqib,  ichki  kiyimlar  va  shaxsiy  buyumlarni 
ifloslantirishi mumkin. Sariqning A turi virusi, sil taeqchasi, enteribioz, tenirenxoz 
kabi  gijja  kasalliklarining  tuxumlari,  zaxm,  so’zak  kabi  tanosil  kasalliklari 
mikroblari  shunday  xususiyatga  ega.  Shuning  uchun  kir  suvlarini  to’g’ri  kelgan 
joyga  toshlash  atrof-muhitda  yuqumli  kassaliklar  xavfini  ko’paytirishga  shariot 
yaratadi.  Ovqat  qoldiqlari  mohiyatan  mikroblar  uchun  ham  ovqat  hisoblanadi. 
Shuning uchun ko’pgina ulalda saqlanadi, yashaydi va hatto juda yaxshi ko’payib 
boradilar.  Ularni  ochiq  qoldirish,  to’g’ri  kelgan  joyga  tashlash,  atrof-muhitda 
zararli  mikroblarni  ko’paytirib,  bu  ham  yuqumli  kasalliklarni  tarqalishiga  olib 
keladi.Bulardan tashqari, chiqindilar uy atroflari va hovlida to’planib qulaysizlik, 
madaniyatsizlik, ularning qurib havoga ko’tarilishidan yaki chirishidan nafas bilan 
olinadigan havoning ifloslanishi,badbo’y hidlar va shular kabi nafaqat sog’liqqga, 
balki  kishining  kundalik  turmushiga  ham  xalaqit  beruvchi  bir  qancha 
muammolarni  keltirib  chiqaradi.  Hovli,  uyva  uning  xonalarida  tozalik  va 
botartibliktni  ta’minlash  uchun  har  bir  kishi  tozalik,  ya’ni  sanitariya  va  gigiena 
haqidagi bilim va talablardan xabardor bo’lishi kerak. 
 

Yüklə 1,53 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   109




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə