42
(rangi, tinikligi, xidi va mazasi) va kimyoviy tarkibining va xossalarining
(reaktsiyasi uzgaradi, organik va mineral kushimchalar mikdori ortib, zaharli
birikmalar paydo bulishi va boshkalar) uzgarishini, suv yuzasida xar xil moddalar
suzib, tagiga chukaverishi, suvning tarkibida kilorodning kamayib borishi, uzini
uzi tozalash jarayonini, yirik issik elektrostantsiyalarini issik okova suvlarni
tashlash xamda suvda biogen moddalarni (azot, fosfor, va boshk.) kelib kushilishi
tushiniladi.
Inson va uning kundalik turmushida hosil bo’ladigan chiqindilarni quydagicha
taqsimlash mumkin:
-hovli va xonalarni supurganda hosil bo’ladigan xas va chiqitlar; -
ovqat qoldiqlari;
-kir va yuvindi suvlari;
-molxona, it, mushuk va shular kabi uy hayvonlprining chiqitlari; -
kishining hojati va siydigi;
-eskirgan kiyim va
latta-puttalar;
-remont chiqitlari;
-yaroqsiz buyum, idish va uy anjomlari.
Bu chiqindilar har bir kishi hisobiga kuniga 5-10 kilogrammdan 15-20
kilogrammgacha chiqishi mumkin. SHu zaylda to’plangan chiqindi bir oyda yarim
tonnani, bir yilda esa 7-8 tonnani tashkil etadi. Bu demak 5-6 kishi yashaydigan
xonadandagi chiqindi bir yilda 35-40 tonnani tashkil qiladi, degani. Buncha
miqdordagi chiqindini o’z holiga tashlab qo’yishuy atroflari va hovlini
chiqindixonaga aylantirish,degan gap. Bu hol nafaqat shu xonadandagi
ko’rimsizlikga, balki shu oila a’zolarining kasalliklariga ham sabab bo’ladi.
Chunki, ana shu chiqindilar tarkibida ichburug’, icherlama, sariqning A turi,
salmonellalar, vabi kabi yuqumli oshqozon-ichak kasalliklarining, sil, qoqshol kabi
o’ta xavfli yuqumli kassalliklarining; exinokokk, teniarinxoz, enterobioz kabi gijja
kasalliklarining mikroblari va tuxumlari juda ko’p bo’ladi. Ular bu chiqindilarda
nafaqat saqlanadi, balki uzoq vaqtgacha yashab, ko’payadilar ham. Masalan;
ichburug’ ichterlama, vabo kasalliklarining tarqatuvchilari tuproqta va ochiq
suvlarda 2-3 oygacha yashaydi. Sariqning A turi virusi, sil, qoqshol hamda gijja
kasalliklarning tuxumlari esa bunday shariotlarda butun yil davomida yashaydi.
Bundan kurinib turibdiki, bunday hovlilarda yashagan oila a’zolar har doim biron
bir yuqumli kasalliklar bilan kassallanish xavfida yashaydilar va albatta bu
shunday bo’ladiyam.
Chiqindilar ichida eng xavflisi kishi hojati hisoblonadi. Chunki, kishi hojati
mohiyatan mikroblardan tashkil topgan. Sababi, ichaklardagi, asosan yo’g’on
ichakdagi ovqatlarni parchalanish jaraeni asosan mikroblar ishtirokida bo’ladi. Bu
vaqtda ular kishi organizmi uchun hesh qanday zarar keltirmaydi. Aksincha ular
organizmning tarkibiy qismini tashkil etib, uning haetiy jaraenlarida qatnashadi.
Ularninig ayrimlari vaziyat va sharoit o’zgarishi bilan zararli xususiyatlarni orttirib
oladi va kishi organizmiga tushganda kassallik chaqiradi. Masalan, ichak taeqchasi
deb ataluvchi mikrob shunday xususiyatga ega. Bundan tashqari, kishi o’z haeti
davomida bir qancha yuqumli oshqozon-ichak kassaliklarini o’tkazishi mumkin.
Bunday kasalliklar bilan og’rigan kishilarning ichaklarida shu kasalliklarining
43
mikroblari o’z shakl va xususiyatlarini o’zgartirgan holda saqlanib qoladi va
ikkinchi bir organizmga tushsa darhol faollashib, shu kasallikni chaqiradi. Bunday
xususiyatlar ichburug’, ichterlama, sariqning A turi, vabo kabi kasalliklarga xos.
Oqibati jiqatidan it, mushuk kabi uy hayvonlarning hojati ham nihoyatda xavfli.
Sababi, bu hayvanlar xuddi odamlardek ovqatlanadilar. Shuning uchun ularning
hojatlari ham organik chirindilardan iborat bo’ladi. Organik chirindilar esa asosan
mikroblardan iborat. Bundan tashqari, ular xom go’sht va organik chiqitlar bilan
oziqlanganliklari uchun turli xil gijjalarning tuxumlarini o’zlariga yuqtirib oladilar
va ularning tanasida yetilgan gijjalar odamlarga yuqib, jiddiy kassaliklarni keltirib
chiqaradi. Masalan, exinokokk, teniarinxoz kasalliklari odamga shu tariqa yuqadi.
Yuqumli kasalliklarning tarqalishida kir suvlari ham katta rol o’ynaydi. Ko’pincha
kiyimlar, asosan ichki kiyimlar, jumladan dastro’mol, sochiq, choyshablarning
ham yuqumli kasalliklarni mikroblari bilan ifloslanish ehtimoli ko’p bo’ladi.
Chunki, kupgina yuqumli kasalliklarning mikroblari ter, tupuk, so’lak kabi tana
ajiratmalari bilan ajiralib chiqib, ichki kiyimlar va shaxsiy buyumlarni
ifloslantirishi mumkin. Sariqning A turi virusi, sil taeqchasi, enteribioz, tenirenxoz
kabi gijja kasalliklarining tuxumlari, zaxm, so’zak kabi tanosil kasalliklari
mikroblari shunday xususiyatga ega. Shuning uchun kir suvlarini to’g’ri kelgan
joyga toshlash atrof-muhitda yuqumli kassaliklar xavfini ko’paytirishga shariot
yaratadi. Ovqat qoldiqlari mohiyatan mikroblar uchun ham ovqat hisoblanadi.
Shuning uchun ko’pgina ulalda saqlanadi, yashaydi va hatto juda yaxshi ko’payib
boradilar. Ularni ochiq qoldirish, to’g’ri kelgan joyga tashlash, atrof-muhitda
zararli mikroblarni ko’paytirib, bu ham yuqumli kasalliklarni tarqalishiga olib
keladi.Bulardan tashqari, chiqindilar uy atroflari va hovlida to’planib qulaysizlik,
madaniyatsizlik, ularning qurib havoga ko’tarilishidan yaki chirishidan nafas bilan
olinadigan havoning ifloslanishi,badbo’y hidlar va shular kabi nafaqat sog’liqqga,
balki kishining kundalik turmushiga ham xalaqit beruvchi bir qancha
muammolarni keltirib chiqaradi. Hovli, uyva uning xonalarida tozalik va
botartibliktni ta’minlash uchun har bir kishi tozalik, ya’ni sanitariya va gigiena
haqidagi bilim va talablardan xabardor bo’lishi kerak.
Dostları ilə paylaş: