Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 tərəfidir, digər tərəfində Qarabağ sarayında rəsmi dilin fars dili olması müqabilində öz doğma dilinə üstünlük verməsi və bütünlükdə istedadı, qabiliyyəti, ensiklopedik zəkası ilə sarayı mənimsəməsidir. Bir qədər də dəqiq desək sarayın yaradıcı istiqamətini, düşüncəsini xalq şeirinə, anadillli ədəbiyyatın inkişafına istiqamətləndirməsidir. Əlbəttə bu elə də asan məsələ deyildir və bunun üçün elə nüfuz və istedad sahibi olmaq lazım idi ki, mühiti təsirdə saxlaya, istedadla sarayı və mühiti əsir eyləyə biləsən. Vaqif dühasının əzəməti məhz yüz illər boyu hökm sürən bədii düşüncənin istiqmətini yeni məcraya yönəltməsindədir. “Oxumaqla doyulmamasında”, “bütün kitabı götürüb başına çəkmək və içmək istəyi”ndədir. V.Q.Belinski “M.Y.Lermontovun şeirləri” məqaləsində poeziyanın bir sistem olaraq mahiyyətini ortaya qoyur və yazır: “Poeziya – bir günahsız körpənin təbəssümü, onun aydın baxışları, onun cingiltili səsi və canlı sevincidir. Poeziya – gözəl bir qızın yanaqlarında utancaqlıq qızartısı, onun dənizə və səmaya bənzəyən mavi gözlərinin həlim parıltısı, yaxud onun qara gözlərinin parlaq atəşi, onun mərmər çiyinlərində oynayan qıvrım saçlarının dalğaları, onun zərif sinəsinin həyəcanla qalxıb enməsi, onun cazibədar səsinin harmoniyası (ahəngdarlığı), füsunkar dilinin musiqisi, onun qamətinin gözəl biçimi, onun canlı fiqurunun poetik qabarması və möhtəşəmliyi, onun məftunedici işvələrinin zərifliyi və incəliyidir. Poeziya – tükənməz enerji ilə qaynayan bir gəncin odlu baxışları; poeziya onun cəsarət və dözümü, onun təşnə arzuları, onun həyati ehtiraslarının coşqun təlatümləri – onun öz alovlu sinəsində göyləri, yerləri qucaqlamaq, həyat badəsini dibinə qədər içmək cəhdidir. Poeziya – artıq həyat üçün yetişmiş, özündə kişilik qüdrətini cəmləşdirən, onun həyat 59 təcrübələri ilə, ruhunun tarazlaşmış gücü ilə, döyüşə və qəhrəmanlığa hazır olan işıqlı baxışları ilə cəmləşdirilmiş qüvvəsidir. Poeziya- bir qocanın solğun gözlərinin zərif işartısıdır. Poeziya – varlığın işıqlı təntənəsi, bizimlə nadir dəqiqələrdə qəflətən görüşən həyat səadəti, bu, insan ehtiraslarının sərməstliyi, uyuması və zərifliyidir, duyğuların təlatümü və tufanıdır, sevginin kamilliyi, həyat ləzzətinin heyrətamizliyi, kədərin şirinliyi, əzabların nadir xoşbəxtanəliyi, göz yaşlarının həris yanğısıdır; bu, insanın harayasa, hansısa cəlbedici, əlçatmaz tərəfə ehtiraslı, yorucu, qüssəli yaxınlaşmaq cəhdidir. Bu, insanın hər şeyi bağrına basmaq, hər şeyə əriyib qarışmaq kimi əlçatmaz arzusudur. Bu elə bir ilahi pafosdur ki, burada bizim qəlbimiz kainatın ahəngi ilə bir vurur; burada insanın sərməst baxışları önündə ali varlığın örtüksüz, şəffaf illüziyaları uçur; insanın məftun olmuş qulaqlarında isə dünyaların və kainat sferalarının harmoniyası eşidilir; poeziya - elə bir ilahi pafosdur ki, dünya səmavi işıqlara boyanır, səma isə yerlə birləşir və bütün təbiət toy şəfəqlərinə bürünür, insanın özü isə onun ruhu ilə barışan sehrli heroqliflərə dönür... Bütün dünya, bütün çiçəklər, rənglər və səslər; həyatın və təbiətin bütün formaları və təzahürləri poeziya hadisəsinə çevrilə bilər; lakin onun mahiyyəti həmin bu hadisələrdə güclənir, onların varlığını canlandırır, bu hadisələrlə həyatın oyunlarına heyranlıq gətirir. Poeziya – dünya həyatı pulsunun döyüntüləridir, onun qanı, atəşi, işığı və günəşidir” (19, 643-644). Göründüyü kimi, burada poeziyanın ilahi gücü, sona qədər açılması mümkünsüzlüyünün mahiyyəti bütün tərəfləri ilə özünün ifadəsini tapır. Məhz klassiklərin yaradıcılığı, yaratdıqları şedevrlər zaman-zaman təhlil olunur, yozulur, yenə də sözə, ciddi mülahizələrə ehtiyac yaranır. 60 Vaqif yaradıcılığı da müasirlərinin, eləcə də ondan sonrakı dövr sənətkarlarının zaman-zaman diqqətində olmuş və bundan sonra da olacaqdır. Azərbaycan bədii düşüncəsi, eləcə də türk bədii-estetik məkanı bu sənətkarın yaradıcılığına vaxtaşırı üz tutacaq və oradan daha maraqlı, fundamental qənaətlə yoluna davam edəcəkdir. Necə ki, anadan olmasının üç yüzillik dönəmində onun yaradıcılığının mahiyyətini açmağa, enerji qaynaqlarını aydınlaşdırmağa və deyilənlər kontekstində tipoloji təhlillərə üstünlük veririk. Bir üç yüz il bundan sonra da daha nəzəri, daha fundamental yanaşmalarla bu tip təhlillər aparılacaq, Vaqif yazılacaq, yozulacaq, yazıldıqca, zaman keçdikcə xalqa daha da yaxın olacaqdır. Çünki onun düşüncəsinin qaynağında dayanan milli konsepsiya etnosun özünü dərkinə, ən ağır məqamlarda, tarixin və cəmiyyətin müxtəlif dönəmlərində müxtəlif formalarda qayıdışı, özünüdərki zəruri edcir. Bugünkü qloballaşan dünya da məhz qlşoballaşmadan çox özünüdərkə, arxetiplərin hərəkətinə istiqamətlənir, qalanları elə də ciddiyyətlə təqdim edə bilmir. Qloballaşmanın yolu isə yüz cür çək-çevir etsək belə özünü- dərkdən, milliliyin dünyəvilik müstəvisində qorunuşundan keçir. Bədii məkan isə bunu siyasi şərhlərdən, diplomatik mexanizmlərdən daha uğurlu və müsbət olan kimi qoyur. Klassiklərin yaradıcılığı bu mexanizmin aydınlığı üçün müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Ona görə də Vaqifin milli düşüncəsinin hüdudları bütünlükdə türkün milli düşüncəsinin hüdudları qədər genişdir, dünyəviliyə, cahanşümul dəyərlərə, bəşər mədəniyyətinin qorunuşuna hesablanmış sistemdir. Bwtwn bunlar XVIII əsr Azərbaycan intibahının Vaqif milliliyi ilə reallaşdığını aydınlaşdırır. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|