Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
103 bağinin dediyi kimi, “illər boyu bu şeir kitabı bizdən gələcəyə yadigar qalsın” (62, 25-26) düşüncəsində olan fikirlər daha təzə-tər, daha dolğun görünər və Vaqif böyüklüyünün dərkinə xidmət edər. Bu böyüklük müxtəlif səviyyələrdə, məsələn, Mirzə Vəli Baharlı ilə söhbətlərdə də aydınlaşır. Mirzə Ca- malın (İbrahim xanın katib-vəziri) oğlu Rzaqulu bəyin qeyd- lərində bir məqam vurğulanır: “Axund mərhim əvvəl vaxt Şuşa şəhərində varid olub məktəbdarlıq edib bir az vaxtdə bu yerdə olan adamlar ilə ülfət qılıb ki, o cümlədən biri Molla Vəli Baharlu (Mirzə Vəli Baharlu – M.A.) imiş ki, mərhum İbrahim xana yavuq adam və nökər imiş və səyaqi-haldan şöylə məlumdur ki, axund məzkur elmi-nücumi bilürmiş. Belə ki, şol vəxtdə Şuşa qalası tazə bina olmuş şəhər, bir parə bu günə elmləri bilən kəslər bu yerdə yox. Bir gün Molla Vəli Baharluya əsnayi-söhbətdə axund deyir ki, bu gecə xüsuf olur. Molla Vəli cavab verir ki, nə bilürsən. Deyir ki: Bən bilürəm. İttifaqən həmin gecə ay tutulur. Molla Vəli təəccüb qalıb buna artuq iradəti artur. Bir müddət sonra genə əsnayi- söhbətdə deyir: Molla Vəli bu günlərdə gecələr evdə yatma, çöldə yat. Deyir: Nə üçün. Deyir: Zəlzələyi-əzim olacaqdır. Amma bu sözləri ki, bən sana deyirəm heç kəsə demiyəsən. Molla Vəli bu sözü saxlamıyub gedib xana ərz edir ki, Xan, fılan molla buraya gəlübdür anda bir əlamət gördüm. Dedi bu gecə ay dutulur. Həmin gecə ay dutuldi. Şimdi deyir ki, zəlzələ olacaq, gərək ta necə olur. Hərgah dəxi boylə ola, bir əlamətlü adamdur. Həmin gecə şöylə şiddətlü zəlzələ olur ki, pənah bər xuda” (32, 41-42). Onu da əlavə edək ki, Mirzə Vəli Baharlı İran şahı tərəfindən topun ağzına qoyulub atılmışdır. Göründüyü kimi, o dövrün bütün mənbələri M.P.Vaqifi müxtəlif səviyyələrdə bütün tərəfləri ilə qeyd etməyə çalışır və 104 onun təkcə şair kimi deyil həm də bir şəxsiyyət, dövrünün elmlərinə bələd bir sima kimi təqdim edir. Vaqifin böyüklüyü bütün bunların müqabilində, M.V.Vidadi, Mirzə Vəli Baharlı, Alim, Kərbəlayi Səfi Valeh, Abdulla Canızadə, Baba bəy, Şakir Şirvani, Ağa Məsih Şirvani və başqaları ilə müqayisədə açılır. Vaqifin lirik şair kimi yetişməsində mühitin rolunu vurğulayan A.Dadaşzadə xüsusi olaraq göstərir ki, “məsnəvi yazmayaraq sırf lirik şair kimi tanınan şairlər isə daha çoxdur. Qazi Bürhanəddin, Nəsimi, Həbibi, Kişvəri, Qövsi kimi məşhur lirik sənətkarların adını çəkmək kifayətdir. Vaqif də məhz belə “sırf” liriklər dəstəsinə daxildir. Vaqifin lirik bir şair kimi yetişməsi onun dövrü, ədəbi mühiti ilə əlaqədardır. Ədəbi nöqteyi-nəzərdən bu dövrün iki səciyyəvi xüsusiyyəti daha çox nəzərə çarpır. İlk növbədə XVIII əsrdə lirik şeirin tam hökmran olduğunu görürük. Bu dövrdə samballı epik əsərə, demək olar ki, təsadüf etmirik. İkinci tərəfdən, XVIII əsrdə yuxarıda dediyimiz kimi, hələ XVI əsrdən başlayaraq qüvvətlənən bir meyil – xalq poetik yaradıcılığına həvəs, həyatilik özünü xüsusilə göstərməyə başlayırdı. Bu dövrdə lirika əsasən xalq poetik yaradıcılığına yaxın bir tərzdə, heca vəznində və xalq poetik formalarında, həm də geniş surətdə inkişaf edirdi. Bəlkə lirikaya elə bu cür güclü meyil epik janrın qol-qanad açmasına mane olurdu” (33, 82-83). Əlbəttə bu zənginlikdə Qarabağ mühitindən kənarda yazıb-yaradan Şikəstə Şirin, Nişat Şirvani, Şakir Şirvani, Məlali, Ürfani, Baba Şirvani, Saleh, Xəstə Qasım, Miskin Məhəmməd və s. kimi sənətkarların yaradıcılığında olan xalq şeiri üslubu digər üslubların qol-qanad açmasına elə 105 də imkan vermirdi. Məsələn, Şikəstə Şirinin sırf tarixi reallığın ifadəsinə yönəlmiş bir şeirinə diqqət yetirək: Bir od idi Tiflis üstə tökdülər, Qızıl, gümüş, cəvahirin çəkdilər, Damı, daşı, künc bucağı sökdülər, Qalmadı bir dənə ləli Tiflisin (74, 62). Göründüyü kimi, XVIII əsr şeirin inkişaf texnologiya- sında gedən proseslər epik ənənənin inkişafını arxa plana keçirməklə, bəlkə də sıxışdırmaqla bir zərurət olaraq təbii prosesə çevirmişdi. “Koroğlu”, “Abbas və Gülgəz”, “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl”, “Tahir və Zöhrə” və s. kimi möhtəşəm sənət abidələrinin yaranması və mühitdə işləkliyini, təsir dairəsini genişləndirməsi daha əski layın oyanışını qaçılmaz hala gətirmişdi. “Demək olar ki, altıncı, yeddinci əsrlərdən din süngüləri ucında yürüyən İslam ədəbiyyatının qüvvətli zamanında Əhməd Yasəvi ilə, mütəsəvvüf Yunis Əmrənin təkyələrdə də olsa, mühafizə etdikləri heca vəznli şeirlər də bəyliğ üsul idarəsinin qərarlarına baxmayaraq, Vaqiflə təkamül dərəcəsinə varmışdır. Buna görə də Vaqifin heca vəznində yazdığı şeirləri əruz vəznində yazdıqlarını başabaş sıfır dərəcəsinə endirmişdir. Çünki əruz vəznindəki şeirləri quru, boş və süni bir quruluş üzrə yazıldığı kibi, ilhamı da sarayın mütəntən, möhtəşəm görünüş və göstərişlərindən almışdır. Heca vəznində yazdıqları isə təbii olmaqla bərabər, xalq dilinə, xalq biliginə, xalq anlayışına əsaslandığı kibi, ilhamı da aşıq Pəri kibi incə və gözəl şeir pərisinin, “Fatimə, Safiyə, Mələk, Mədinə kibi gözəllik mələklərinin nazü ğəmzəsindən, zəhməsindən, süzgün baxışından almışdır” (76, 75-76). Burada Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|