“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Maqol va matallarda
: Kattaga hurmatda bo‘l, kichikka izzatda. Yaxshidan ot qoladi yomondan dod. Osmon yiroq – yer qattiq . Hikmatli so‘zlarda : Bilmaganni so‘rab o‘rgangan – olim, orlanib so‘ramagan – o‘ziga zolim. (Alisher Navoiy). Ko‘p ma’noli so‘zlar Yozuvchining tildan foydalanish mahoratini belgilashda badiiy nutq ifodaliligini qay darajada ta’minlay olganligiga e’tibor qaratiladi. Buni ko‘p ma’noli so‘zlarni o‘z o‘rnida, muayyan estetik maqsad bilan qo‘llay olishidan ham aniqlasa bo‘ladi. Ko‘p ma’noli so‘zlar nutqning ifoda imkoniyatlarini kengaytirishga ko‘maklashuvchi lisoniy vosita hisoblanadi. Masalan: Yuk so‘zi o‘zbek tilida ko‘p ma’noli so‘z hisoblanadi. O‘zbek tilining izohli lug‘atida mazkur so‘zning quyidagi ma’nolari qayd qilingan: 1) «Bir yerdan ikkinchi yerga ko‘tarib, tashib borilishi lozim bo‘lgan og‘irlik»; 2) «Kishini urintirib qo‘yadigan, tashvishga soladigan ortiqcha narsa, tashvish, dahmaza»; 3) «Qorindagi bola, homila»; 4) «Diniy e’tiqodga ko‘ra aziz-avliyolarni ranjitish tufayli yuz beradigan kasallik». 155 Ardoqli adibimiz Cho‘lpon o‘zining «Kecha va kunduz» deb nomlangan romanida qahramonlar nutqida ana shu so‘zning 2- va 4- ma’nolarini qorishtirish asosida ham qahramonlar ichki dunyosini yorqinroq ochishga, ham chiroyli kulgi chiqarishga muvaffaq bo‘lgan: – Yelkamda o‘n putdan o‘ttiz put yuk im bor... – dedi mingboshi. Bu ham baqirishga yaqin bir ovoz bilan aytilgan edi. Uchala xotin ham bu yuk ning nimaligini anglab yetolmadilar. Xadichaxonning fikricha, mingboshiga «irim» qilgan edilar. Endi uni «qaytartirmoq»dan o‘zga iloj yo‘q edi. Bu fikr boshqa kundoshlarning miyalaridan ham o‘tmadi emas... Faqat {adichaxonning bu fikri qat’iy bo‘lsa kerakkim, yashirishga lozim ko‘rmadi: – G‘animlar qasd qilganga o‘xshaydi. Qaytarma qildirib bersammi? – dedi. 155 Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|