sinflari axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT) deb nomlanardi. Kompyuter
tarmoqlari paydo bo’lishi bilan tarmoq yoki taqsimlangan ABTlarni qurish
imkoniyati vujudga keldi.Integral mikrosxemalar
va mikroprotsessorlar paydo
bo’lishi ABTni boshqariladigan ob’ektlarga yaqinlashtirish yoki unga EXMni
o’rnatish imkonini berdi. SHunday qilib birinchi o’rnatilgan tizimlari (Embedded
System) paydo bo’ldi. Bora-bora element bazasi arzonlanishi va uni integrallanishi
darajasi ko’tarilishi va xisoblash qurilmalarini ishonchliligi
oshishi bilan EXMni
boshqariladigan ob’ektni turli joylariga o’rnatish va barcha xisoblash tugunlarini
umumiy nazorat tarmoqiga birlashtirilish imkonlari vujudga keldi. Rivojlanish
protsessida elementlar kichiklashishi va boshqariladigan ob’ektlar bilan birlashishi
bilan kiberfizik nomini olgan (CPS, Cyber Physical System)
tizimlari paydo
bo’ldilar. Boshqariladigan ob’ektlariga xisoblash tizimi kiritilish darajasiga ko’ra
quyidagi tizimlarni ajratish mumkin:
•
Axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
•
Taqsimlanganaxborot-boshqaruvchi tizimlar (TABT).
•
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES).
•
Tarmoqli o’rnatilgan tizimlar (Networked Embedded System, NES).
•
Kiber fizik tizimlari (Cyber Physical System, CPS).
Texnika rivojlanishiga ko’ra boshqaruvchi kompyuter tizimlarini sinflarini
belgilash evolyutsiyasi amalga oshrilildi: axborot-boshqaruvchidan o’rnatilgan
tizimlarga, o’rnatilgandan tarmoqli o’rnatilganga, tarmoqli o’rnatilgandan
kiberfiziktizimlariga.Zamonaviy kiberfizik tizimlari juda yaqindan boshqariladigan
ob’ektlari bilan integrallashtirilgan.
Kiberfizik tizim(CyberPhysicalSystem, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti
bilan bir vazifani bajaruvchi o’zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik,
ximik, optik, mexanik, biologik va x.k.) maxsus xisoblovchi tizim.Kiberfizik
tizimni xisoblash platformasi asosida xarqanday
kompьyuter qurilmasi
qo’llanilishi mumkin.
O’rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko’pgina
aniqlanishi mavjud:
•
O’rnatilgan xisoblash tizimlari (O’XT) – nazorat va boshqarish
ob’ekti bilan bir vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruktsiyali maxsus
(zakazlangan) xisoblash tizimlari(XT).
•
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –ma’lum bir funktsiyalar yig’indisini
bajaruvchi maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
•
O’rnatilgan xisoblash tizimlari–asosiy
funktsiyasi kompyuter
funktsiyasi bo’lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo’llovchi xarqanday
tizim. Masalan : DVD-proigrыvatelь, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k.
•
Kichik kompyuterli (laptop) yoki
katta universal kompyuterli
(mainframe computer) ammo personal kompyuter bo’lmagan xisoblash tizimni
xam o’rnatilgan tizim deb xisoblash mumkin.
•
O’rnatilgan xisoblash tizimi–umumiy qo’llaniladigan kompyuter
bo’lmagan dasturlanovchi kompyuterni o’z ichiga ko’shuvchi qurilma.
•
O’rnatilgan xisoblash tizimlari –stol kompyuteri bo’lmagan xarqanday
amaliy xisoblash tizimi.
•
O’rnatilgan tizim –boshqariladigan qurilmaga
xisoblash elementi
to’liq o’rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompьyuterga ko’ra, o’rnatilgan
tizim konkret talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O’rnatilgan xisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi:
•
qo’llanish/tayinlanish doirasi bo’yicha;
•
axborot va boshqarish funktsiyalarini turli o’zaro munosabatlari
bo’yicha (tizim axborot yig’uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi);