Mavzu: epigrafikaning kelib chiqish tarixi

MAVZU:EPIGRAFIKANING KELIB CHIQISH TARIXI

BAJARUVCHI:SAIDAMINXON OBIDOV

REJA:

REJA:

• 1.«Epigrafika» so‘zining ma’nosi
• 2. Epigrafika fanining obyekti
• 3. Epigrafika fanining vazifalari

Insoniyat tarixida yozuv juda qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ibtidoiy jamoa davrida odamlar o‘z fikrlari. xohish-istaklarini, biror voqea-hodisa haqidagi xabarni turli xil narsa-predmetlar yordamida ifodalaganlar (etkazganlar). Lekin bu hali yozuv hisoblanmas edi. Ma'lum muddat vaqt o‘tganidan keyin u yoki bu fikrni bildira oladigan shartli belgilar paydo bo‘lgan. Bu shartli belgilardan keyin biz yozuv deb ataydigan va ma'lum tizimga ega bo‘lgan belgilar vujudga kelgan. Umuman, insoniyat tarixi yozuvning to‘rt qadimiy turini biladi:

• Insoniyat tarixida yozuv juda qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ibtidoiy jamoa davrida odamlar o‘z fikrlari. xohish-istaklarini, biror voqea-hodisa haqidagi xabarni turli xil narsa-predmetlar yordamida ifodalaganlar (etkazganlar). Lekin bu hali yozuv hisoblanmas edi. Ma'lum muddat vaqt o‘tganidan keyin u yoki bu fikrni bildira oladigan shartli belgilar paydo bo‘lgan. Bu shartli belgilardan keyin biz yozuv deb ataydigan va ma'lum tizimga ega bo‘lgan belgilar vujudga kelgan. Umuman, insoniyat tarixi yozuvning to‘rt qadimiy turini biladi:

Piktografik yozuv. Bu istiloh lotincha «piktus»-rasm, surat; «grafo»-yozaman qismlaridan iborat bo‘lib, rasm yozuv demakdir. Bu yozuvning dastlabki shakllari mezolit va neolit davrida paydo bo‘lgan. Odamlar o‘z fikrlarini, his-tuyg‘ularini, xohish-istaklarini turli rasmlar, suratlar orqali bir-birlariga yetkazganlar. Odamlarning o‘zi chizgan bu suratlar harbiy yurishlar, urushlar, to‘qnashuvlar, majburiyatlar, ultimatumlar, sevgi-muhabbat borasidagi xabarlarni bir joydan ikkinchi joyga yetkazish uchun xizmat qilgan. Yozuvning bu turi juda katta hududda va uzoq muddat ishlatilgan.

Piktografik yozuv. Bu istiloh lotincha «piktus»-rasm, surat; «grafo»-yozaman qismlaridan iborat bo‘lib, rasm yozuv demakdir. Bu yozuvning dastlabki shakllari mezolit va neolit davrida paydo bo‘lgan. Odamlar o‘z fikrlarini, his-tuyg‘ularini, xohish-istaklarini turli rasmlar, suratlar orqali bir-birlariga yetkazganlar. Odamlarning o‘zi chizgan bu suratlar harbiy yurishlar, urushlar, to‘qnashuvlar, majburiyatlar, ultimatumlar, sevgi-muhabbat borasidagi xabarlarni bir joydan ikkinchi joyga yetkazish uchun xizmat qilgan. Yozuvning bu turi juda katta hududda va uzoq muddat ishlatilgan.

Harfiy yozuv. Yozuvning bu turida tildagi har bir tovushga bittadan harf yoki belgi to‘g‘ri keladi. Bu tizimdagi yozuv hech bir istisnosiz finikiylar, suriyaliklar va falastinliklar ijod etgan somiy yozuvga borib taqaladi. Eramizdan avvalgi VI-IV asrlarda Qadimgi fors davlati devonxonalarida davlat ahamiyatiga molik hujjatlar oromiy tilida olib borilgan va bunda finikiylar alifbosining oromiy variantidan foydalanganlar.

• Harfiy yozuv. Yozuvning bu turida tildagi har bir tovushga bittadan harf yoki belgi to‘g‘ri keladi. Bu tizimdagi yozuv hech bir istisnosiz finikiylar, suriyaliklar va falastinliklar ijod etgan somiy yozuvga borib taqaladi. Eramizdan avvalgi VI-IV asrlarda Qadimgi fors davlati devonxonalarida davlat ahamiyatiga molik hujjatlar oromiy tilida olib borilgan va bunda finikiylar alifbosining oromiy variantidan foydalanganlar.
• Bundan tashqari eroniy va O‘rta Osiyodagi Muqaddas kitob uchun maxsus Avesto yozuvi yaratilgan. Bu yozuv oromiy-eroniy yozuvi asosiga qurilgan bo‘lgan. Aleksandr Makedonskiy (Iskandar Zulqarnayn) imperiyasi qulaganidan keyin, O‘rta Osiyodagi davlatlar, shuningdek Parfiya, Xorazm davlati, Eron o‘z mustaqilliklarini qayta qo‘lga kiritganlar.

XVIII asrda turkiy xalqlar yozuvlari haqida dastlabki ma'lumotlar paydo bo‘la boshladi. Lekin yozuvlar qaysi xalqka mansub ekanligi muammoligicha qolaverdi. Chunki bu yozuvlarni xech kim o‘qiy olmasdi. 1691 yilda o‘z davrining yirik olimi, Moskvadagi Gollandiya elchixonasi a'zolaridan biri Nikolay Vidzen Verxotur shahridan uncha uzoq bo‘lmagan joyda noma'lum alifboda yozilgan bitiktoshlarni topdi.

• XVIII asrda turkiy xalqlar yozuvlari haqida dastlabki ma'lumotlar paydo bo‘la boshladi. Lekin yozuvlar qaysi xalqka mansub ekanligi muammoligicha qolaverdi. Chunki bu yozuvlarni xech kim o‘qiy olmasdi. 1691 yilda o‘z davrining yirik olimi, Moskvadagi Gollandiya elchixonasi a'zolaridan biri Nikolay Vidzen Verxotur shahridan uncha uzoq bo‘lmagan joyda noma'lum alifboda yozilgan bitiktoshlarni topdi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT