Mavzu: Haqiqiy sonlar. 1-ma’ruza. Reja Ratsional sonlar 2

2. Haqiqiy son tushunchasi.
Cheksiz davriy bo‘lmagan o‘nli kasrlar ham bo‘ladi. Bu kesmalarni o‘lchash jarayonida yuzaga kelishini ko‘rsatamiz.
Faraz qilaylik, biror kesma hamda o‘lchov birligi, masalan metr berilgan bo‘lsin. kesmaning uzunligini hisoblash talab etilsin.
Aytaylik, 1 metr kesmada 5 marta butun joylashib, kesmaning qismi ortib qolsin. Ravshanki ning uzunligi 1 metrdan kam bo‘ladi. Bu holda kesmaning uzunligini taxminan 5 m. ga teng deb olish mumkin:
uzunligi 5 m.
Agar bu aniqlik etarli bo‘lmasa, o‘lchov birligining qismini, ya’ni 1 dm. ni olib, uni J₁ kesmaga joylash-tiramiz. Aytaylik, 1 dm. kesmada 7 marta butunlay joylashib, kesmaning qismi ortib qolsin. Bunda ning uzunligi 1 dm. dan kichik bo‘ladi. Bu holda kesmaning uzunligi taxminan 5,7 m ga teng deb olinishi mumkin:
J uzunligi 5,7 m.
Bu jarayonni davom ettira borish natijasida ikki holga duch kelamiz:
1) biror qadamdan keyin, masalan qadamdan keyin o‘lchov birligining qismi kesmaga marta butunlay joylashadi. Bu holda o‘lchov jarayoni to‘xtatilib,
uzunligi .
bo‘lishi topiladi.
2) o‘lcham jarayoni to‘xtovsiz davom (cheksiz davom) etadi. Bu holda J kesmaning uzunligining aniq qiymati deb ushbu
...
cheksiz o‘nli kasr olinadi:
uzunligi ...
Aytaylik, to‘g‘ri chiziqda biror nuqta (koordinata boshi) hamda o‘lchov birligi tayinlangan bo‘lsin. U holda nuqtadan o‘ngda joylashgan har bir nuqtaga, kesmani o‘lchash natijasida hosil bo‘lgan ushbu cheksiz o‘nli kasrni mos qo‘yish mumkin. Bunda

Bu moslik o‘zaro bir qiymatli moslik bo‘ladi. Ravshanki, yuqoridagi cheksiz o‘nli kasrlar orasida cheksiz davriy o‘nli kasrlar bo‘lib, ular manfiy bo‘lmagan ratsional sonlar bo‘ladi. Qolgan kasrlar esa ratsional sonlar bo‘lmaydi.