Xususiy tadbirkorlik
Kichik biznesda tadbirkorlikni tashkil qilishning eng oddiy shakli bu yakka
xususiy tadbirkorlikdir. Xususiy tadbirkorlik— xo‘jalik yuritishning shunday
tashkiliy-huquqiy shakliki, unda mulk egasi bitta shaxs yoki oila bo‘ladi va
faoliyatidan kelgan daromadni (turli to‘lov va soliqlar to‘laganidan keyin)
hammasiga egalik qiladi, qolaversa biznesdagi xavf-xatar va tavakkalchilik uchun
yakka o‘zi javob beradi.
Tadbirkorlikning ushbu shakli chakana savdoda, umumiy ovqatlanish
sohasida, m aslahat sohasidagi biznesda, maishiy xizmatda, fermerchilikda,
tibbiyotchilik amaliyotida va hunarmand- chilikda ko‘proq uchraydi. U ikki xil k o
‘rinishda tashkil qilinishi mumkin:
a) individual — ya’ni korxona tashkil qilmasdan va
b.) xususiy korxona — ya’ni yuridik shaxs tashkil qilgan holda.
Xususiy tadbirkorlikning afzalliklari: — ishni tashkil qilishdagi oddiylik, to
‘la mustaqillik, harakat- dagi erkinlik va tezkorlik. Tadbirkor biror qaror qabul
qilishida yuqori tashkilotlarga murojaat qilishning yoki sheriklar roziligini
olishning zarurati yo‘q; — ishga qiziqtiruvchi sabablaming ko'pligi, chunki barcha
foyda faqat mulkning yolg‘iz egasiga kelib tushadi va u ko‘proq ishlashga
rag‘batlanadi, ish ustidan kerakli nazorat oTnatish, ehtiyotlik bilan qaror qabul
qilish va ish ko‘lamini yanada kengaytirishga intiladi; — konfidensiallik (ishdagi
maxfiylik) saqlanadi.
Ba’zi bir biznes tu rlarid a m axsus uslub, y o ‘llar, texnologiyalar
tadbirkorlik faoliyatining asosiy boyligini (kapitalini) tashkil qiladi. Xususiy
tadbirkorlik maxfiylikni saqlashga imkon yaratadi va h.k.lar.
Xususiy tadbirkorlikning kamchiliklari:
— zaif moliyaviy poydevorga egiladi. Bu katta miqdordagi kapitallarni jalb
qilishdagi qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi;
— xo‘jalik faoliyatida xavf-xatar va tavakkalchilik yuqori darajada
bo‘lganligi sababli faoliyat davomiyligining noaniqligi;
— barcha xo‘jalik faoliyati uchun cheklanmagan javobgarlikning hukm
surishi;
— yakka xo‘jalik mulkining mulkni boshqa shaxsga (masalan, boshqa oila
a’zolariga) berishda noqulayligi — ixcham emasligi",
— mulk egasining o ‘limi, mehnatga noloyiq bo‘lib qolishi yoki ishdan
chetlanish hollari yuz berganda, yakka xo'jalik mulki tarkibini saqlab qolishning
mushkulligi.
Yuqorida keltirilgan kam chiliklarni bartaraf etish niyatida ishbilarmonlar
mol-mulki, kasb yoki kapitallarini qo‘shib birlasha- dilar. 0 ‘rtoqliklar, kom m
andit, to ‘la va chala shirkatlar.
Kichik biznesda ishbilarmonlik faoliyatini amalga oshirish uchun har xil
shakldagi shaxslar birlashuvi ichida eng oddiysi o'rtoqlik, ya’ni shirkatchilikdir.
O ‘rtoqlik — bu ikki yoki undan ortiq shaxsning mulkini umumiy manfaatni
ko‘zlovchi maqsadlardagi tadbirkorlik harakatini uyushtirish birlashuvidir.
U shartnom a asosida tashkil qilinadi,
uning qatnashchilari aw alo o ‘zining
va boshqa a ’zolarning manfa- atini ko‘zlab harakat qiladilar. 0 ‘rtoqlikning,
asosan, u c h ta turi mavjud: chala (oddiy), to ‘la va &0w/Mtf/76f/7shirkatchiligi.
Chala (oddiy) shirkatchilik — bu ikki va un d an k o ‘p shaxslaming
shartnomaviy birlashuvi bo‘lib, unda mulk va tadbirkorlik harakatlari umumiy
shirkatchilik manfaatiga erishish maqsadida birlashadi. Ushbu biHashish shaklida
tashkilot umuman boMmaydi, chunki shirkatchilik sheriklari har biri alohida
harakat qiladi.
To ‘la shirkatchilik — bu shartnoma asosida ikki va undan ortiq shaxslaming
umumiy maqsadga erishish uchun o‘z mulklari va tadbirkorlik kuchlarini
birlashtirishga asoslangan kelishuvidir.
To’la shirkatchilikda ham xuddi chala (oddiy) shirkatchilikka o‘xshab, uning
egalari manfaatining birligi seziladi. Agar chala (oddiy) shirkatchilikda umumiy
manfaat maxfiy namoyon boMsa, toMa shirkatchilikda uchinchi shaxslar bilan
boMadigan barcha munosabatlarda umumiy shirkatchilik manfaati aniq ko‘rinib
turadi.
Kommandit shirkatchiligi — bu ikki yoki undan ortiq shaxsning mulkni va
tadbirkorlik harakatlarini umumiy maqsadga erishish niyatida birlashtirishga
asoslangan shartnomaviy kelishuvi boMib, bunda sheriklar ichida kam ida bittasi
kreditorlar oldida to'la (cheklanmagan) javobgarlikka , yani bittasi cheklangan
javobgarlikka ega bo’lmog’i kerak. To’la javobgar shaxslar haqiqiy a’zolar
cheklangan javobgarlar omonatchi— a’zo yoki kommanditlardcb ataladilar.
Kommanditlar kreditorlar oldida o ‘zi- ning shaxsiy mulki bilan emas, balki
umumiy mulkka qo'shgan hissasi bilan javobgar bo’ladi.
Sirdaryo viloyatida yangi tashkil etilgan kichik korxonalar
2023-yil yanvar mart oylarida iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha eng ko’p
kichik korxona va mikrofirma qishloq xo’jaligi sohasida 296 ta savdoda 196 ta
hamda sanoatda 59 ta yangidan tashkil etilgan.
Viloyatning tuman va shaharlar kesimida tahlil qilinganda , eng ko’p kichik
korxona va mikrofirma Guliston shahrida 121 ta, Sardoba tumanida 115 ta hamda
Oqoltin tumanida 99 ta yangidan tashkil etilgan.
|