Mаvzu: Mаtеriаllаrning оmbоrdаgi vа buхgаltеriyadаgi hisоbi

Tovar moddiy zaxiralarning harakatini rasmiylashtirish va ularning 
sintetik hisobini tashkil etish 
Materiallar harakatining hisobi materiallarning hisobi bo‘yicha asosiy nizom 
talablariga javob beradigan va axborotlarni avtomatlashtirishga moslashgan 
tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. YOziladigan hujjatlarning nusxalar soni 
va ularning hujjat aylanishi korxonaning xarakteriga, ishlab chiqarishni tashkil 
etish xususiyatlariga, moddiy – texnik ta’minotiga va hisobni tashkil etish tizimiga 
qarab belgilanadi. YOziladigan hujjatlarning nusxalar soni minimal bo‘lib, 
EHMdan foydalanilsa bir nusxa, hisob qo‘lda yuritilsa – ikki nusxadan oshmasligi 
kerak. 
Odatda materiallarni omborga ekspeditor olib keladi va unga korxona rahbari 
va bosh buxgalteri tomonidan imzolangan, muhrlangan (M-2-shakl va M-2a-shakl) 
ishonchnoma yozib beriladi hamda (M-2b-shakl) maxsus daftarga qayd qilinadi. 
Materiallarni o‘z vaqtida kelib tushishi ustidan nazoratni marketing bo‘limi olib 
boradi. 
Marketing bo‘limi mol yuboruvchilar tomonidan shartnoma 
majburiyatlarining bajarilishini nazorat qilib boradi, materiallarning sifati va 
kamomadi bo‘yicha da’volarni rasmiylashtiradi, agar yuklar o‘z vaqtida kelib 
tushmasa ularni qidirib topadi.
Transport tashkilotlaridan yuklarni qabul qilib olishda ekspeditor idishlar, 
plombalar holatiga alohida etibor berishi kerak. Agar ular shikastlangan bo‘lsa, 
yuklarni tekshirish va topshirishni talab qiladi. Basharti kamomad yoki
nobudgarchilik aniqlansa, transport tashkilotiga yoki mol yuboruvchiga da’vo 
qilish uchun tijorat dalolatnomasi tuziladi. 
Ekspeditor tomonidan materiallar omborga topshirilishda moddiy javobgar 
shaxs kelib tushgan materiallarning soni, sifati va assortimentini mol yuboruvchining 
hujjatlarini solishtirib ko‘radi. Haqiqiy kelib tushgan materiallarning miqdori mol yuboruvchilarning hujjatlarida ko‘rsatilganiga to‘liq mos kelsa, moddiy javobgar shaxs tomonidan kirim orderi (M-4 shaklidagi kirim orderi) yoziladi. 
Dastlabki hujjatlar miqdorini kamaytirish maqsadida kelib tushgan 
materiallarni kirimga olishda kirim orderi yozilmasdan, mol yuboruvchining 
hujjatlariga (nakladnoylariga) kirim orderining asosiy rekvizitlari ko‘rsatilgan 
mahsus shtampa qo‘yib, uni to‘ldiradi. 
Agar materiallar mol yuboruvchining omboridan avtotransport bilan 
markazlashgan holda olib kelinsa, to‘rt nusxada tovar-transport nakladnoyi (M-5 -
shakl va M-6- shakl) tuziladi: mol xarid qiluvchiga – kirim orderini o‘rniga 
materiallarni kirimga olish uchun; mol yuboruvchiga – material qiymatliklarini 
hisobdan chiqarish uchun; avtotransport xaydovchilariga ish haqi hisoblash uchun; 
bankka topshirish uchun. 
To‘lov hujjatlarisiz kelib tushgan materiallarni mol yuboruvchining hujjatlari 
bilan solishtirgan vaqtda aniqlangan (son, sifat) tafovutlarni rasmiylashtirishda 
materiallarni qabul qilish to‘g‘risida dalolatnoma (M-7-shakl) tuziladi. 
Dalolatnoma qabul komissiyasi tomonidan tuzilib, unda quyidagilar qatnashishi 
shart: mol yuboruvchining vakili yoki betaraf tashkilotning vakili, ombor mudiri 
va korxonaning ta’minot bo‘limi vakili. Komissiyani korxona rahbari tayinlaydi. 
Dalolatnoma ikki nusxada tuziladi: birinchisi – kam yoki ortiqcha chiqqan 
materiallar summasini schyotlarda aks ettirish uchun buxgalteriyaga topshiriladi; 
ikkinchisi – da’vo rasmiylashtirish, ortiqcha chiqqan materiallar bo‘yicha 
qo‘shimcha to‘lov talabnomasi yuborish to‘g‘risida mol yuboruvchilarga xabar 
berish uchun marketing bo‘limiga topshiriladi. Dalolatnoma tuzilgan bo‘lsa kirim 
orderini tuzish shart emas. Kirim orderlari materiallar kelib tushgan kuni tuziladi.
Ombordan omborga materiallarni topshirishda yoki foydalanilmay qolgan 
materiallarni yoki ishlab chiqarishning qimmatli chiqindilarini, yaroqsiz mahsulot 
chiqindilarini, asosiy vositalar, inventar va xo‘jalik jihozlarini tugatishdan olingan 
material qiymatliklarini sexlar tomonidan omborga topshirishda nakladnoy-
talabnomalar (M-11-shakl) tuziladi. Materiallarni topshiruvchi moddiy javobgar 
shaxslar nakladnoylarni ikki nusxada tuzadi: bittasi - materiallarni hisobdan 
chiqarish uchun sexga beriladi, ikkinchisi – materiallarni qabul qilib olish uchun 
omborchiga beriladi. 
Materiallarni ishlab chiqarishga jo‘natish, xo‘jalik extiyojiga ishlatish, 
xo‘jalik faoliyatida ishlatilmaydigan ortiqcha materiallarni chetga sotish 
muomalalari limit-zabor kartalar, to‘lov nakladnoylari bilan rasmiylashtiriladi. 
Limit-zabor kartasi (M-8-shakl va M-9-shakl) marketing bo‘limi tomonidan 
ma’lum bir ishlab chiqarish xarajatlari kodi (buyurtmasi)ga o‘tkaziladigan bir yoki 
bir necha materiallar turlari bo‘yicha yoziladi. Sex tomonidan ishlab chiqarish 
dasturini bajarish uchun zarur bo‘ladigan materiallarning hajmi va turlari 
korxonaning reja-ishlab chiqarish bo‘limi tomonidan hisoblab chiqiladi.
Materiallarni sarflash va jo‘natish limiti materiallarning mazkur turi bo‘yicha sex 
omborida oy boshiga qolgan qoldiq miqdoriga kamaytiriladi. 
Limit - zabor karta ikki nusxada yozilib, bittasi sexga, ikkinchisi omborga 
beriladi. Materiallarni ombordan jo‘natishda omborchi sexning limit-zabor 
kartasiga, material oluvchi ombordagi limit-zabor kartaga imzo qo‘yadi. Ikkala 
limit-zabor kartasida har gal materiallar olingandan so‘ng foydalanilmagan limit 
summasi chiqarib qo‘yiladi. Limitdan foydalanilganda oy oxirida limit-zabor 
kartalar korxona buxgalteriyasiga topshiriladi. Ularga asosan materiallarni ishlab 
chiqarishga sarflash hisobi rasmiylashtiriladi va belgilangan limitga rioya qilish 
ustidan nazorat qilinadi. 
Limit - zabor kartasiga binoan ishlab chiqarishda foydalanilmagan materiallar 
hisobi ham yuritiladi. Bunda hech qanday qo‘shimcha hujjat tuzilmaydi. Limit - 
zabor kartalar sonini kamaytirish maqsadida oylik qirqib olinadigan talonlari 
bo‘lgan choraklik limit-zabor kartalaridan ham foydalanish mumkin. Agar limit-
zabor kartalar materiallar doim uzluksiz jo‘natiladigan hollarda foydalanilsa, 
xo‘jalik va boshqa extiyojlari uchun bir yo‘la materiallar jo‘natilganda M-10 
shakldagi akt-talabnoma qo‘llaniladi. Akt-talabnoma materiallarni istemol qiluvchi 
bo‘limlar tomonidan ikki nusxada yozilib, bittasi omborchining imzosi qo‘yilib, 
material oluvchiga beriladi, ikkinchisi mol oluvchining imzosi qo‘yilib 
omborchida qoladi. 
Ishlab chiqarishga barcha limitdan ortiqcha jo‘natiladigan materiallar uchun 
yoki materiallarni almashtirish uchun sababini va ortiqcha sarf aybdorlari kodini 
ko‘rsatib maxsus talabnoma yoziladi. Bunday hollarda materiallar ombordan 
korxona direktori, bosh muhandisi, yoki ular tomonidan tayinlangan shaxslarning 
ruxsati bilan jo‘natiladi. 
Materiallar chetga yoki korxona hududidan tashqarida joylashgan o‘zining 
xo‘jaliklari uchun jo‘natilganda nakladnoylar (M-11-shakl) qo‘llaniladi. Ular 
ta’minot bo‘limi tomonidan naryadlar va shartnomalarga asosan uch nusxada 
yoziladi. Materiallar chetga avtotransportda jo‘natilsa, tovar – transport nakladnoyi 
yoziladi.
Materiallarning tayinlanishi va ishlab chiqarish jarayonida foydalanishini 
turkumlash korxona buxgalteriyasi tomonidan ularning sintetik hisobini to‘g‘ri 
tashkil etish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Materiallarning har bir guruhi 
tegishli schyotlarda hisobga olinadi. Bu 1000- «Materiallar» sintetik schyot 
bo‘yicha ochilgan ikkinchi tartibli schyotlarda ularning analitik hisob ma’lumotlari 
bo‘yicha to‘liq ma’lumotlar hisobga olinadi. 
«Mas’ul saqlashga qabul qilingan tovar-moddiy qiymatliklar» - 002, «Qayta 
ishlovga qabul qilingan materiallar» esa – 003 balansdan tashqari schyotlarda 
hisobga olinadi. 
Material qiymatliklar pul o‘lchovida hisobga 
olinib, 19-sonli BHMSga muvofiq saqlash joylari bo‘yicha davriy inventarizatsiya 
o‘tkaziladi. Materiallarning qoldig‘i va kirimi schyotning debetida haqiqiy tannarx 
summasida, sarflanishi – FIFO va AVEKO usullarida haqiqiy tannarx summasida 
aks ettiriladi. Material qiymatliklar hisobdor shaxslardan, o‘zining ehtiyoji uchun
yordamchi ishlab chiqarishlardan tushishi mumkin. Bundan tashqari, sexlar 
tomonidan tejalgan xomashyo, materiallar, ishlab chiqarish chiqindilari, yaroqsiz 
mahsulotdan, asosiy vositalarni hisobdan chiqarishdan olingan materiallar 
omborga qabul qilinadi. 
Materiallarning sarflanishi bo‘yicha tuzilgan barcha dastlabki hujjatlar sintetik 
schyotlar, foydalanish joylari va xarajatlarning yo‘nalishlari bo‘yicha guruhlanadi. 
Materiallar harakatining hisobi oy davomida yagona hisob bahosida yuritiladi, oy 
tugagach foizi va transport-tayyorlov xarajatlari yoki farqi hisoblab chiqilgandan 
so‘ng haqiqiy tannarxda hisobga olinadi. SHunday qilib, qabul qilingan 
materiallarning haqiqiy tannarxini tashkil etuvchi ma’lumotlar buxgalteriya 
hisobining turli jurnal-orderlarida (1, 3, 6, 7, 10/1, 13) aks ettiriladi, bosh daftarda 
esa jamlanadi. Foydalanilgan va chetga jo‘natilgan materiallarning haqiqiy 
tannarxi 10 va 10/1 jurnal-orderlarida va bosh daftarda aks ettiriladi. 
Materiallar harakati hisobini boshqa variantini qo‘llasa ham bo‘ladi. Bunda 
materiallarni sotib olish va tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha xarajatlar 1510 
- «Materiallar tayyorlash va sotib olish» schyotida hisobga olinadi. Bu schyotning 
debetida materiallarni sotib olish qiymati, tayyorlash va materiallarni korxonaga 
etkazib kelish xarajatlari D-t 1510, K-t 2310, 6010, 4200, 4800 schyotlarda 
hisobga olinadi.. Haqiqiy qabul qilingan materiallarning hisob qiymatiga D-t 1000 
schyotning tegishli schyoti, K-t 1510 schyot. Bunda sotib olingan va tayyorlangan 
materiallarning haqiqiy tannarxi bilan qabul qilingan materiallarning hisob bahosi 
(reja, shartnoma tannarxi, o‘rtacha sotib olish qiymati va b.) orasidagi farqi 1610 - 
«Materiallar qiymatidagi farqlar» schyotida hisobga olinadi. 1610 - schyotning 
debetida yig‘ilgan farqlar summasi belgilangan tartibda ishlab chiqarish 
schyotlarining debetiga hisob bahosida yozilgan materiallar qiymatiga mutanosib 
o‘tkaziladi. Bunda quyidagicha buxgalteriya yozuvi amalga oshiriladi: D-t 
2010,2310,2510 schyotlar, K-t 1610 schyot. 
Materiallar qabul qilinganda va ularni sotib olish bo‘yicha xarajatlar sodir 
bo‘lganda buxgalteriya hisobida tegishli yozuvi bilan rasmiylashtiriladi.
Korxonaga tegishli bo‘lgan xom-ashyo, materiallar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar, 
butlovchi buyumlar, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar, konstruksiyalar, 
detallar, idishbob materiallar, inventarlar,
xo‘jalik jihozlari va sh.k. 
qiymatliklarning mavjudligi va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish 
quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 
1010 "Xom-ashyo va materiallar"; 
1020 "Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi buyumlar"; 
1030 "YOqilg‘ilar"; 
1040 "Ehtiyot qismlar"; 
1050 "Qurilish materiallari"; 
1060 "Idish va idishbob materiallar"; 
1070 "CHetga qayta ishlash uchun berilgan materiallar"; 
1080 "Inventar va xo‘jalik jihozlari"; 
1090 "Boshqa materiallar". 
1010 "Xom ashyo va materiallar" schyotida quyidagilarning mavjudligi va 
harakati hisobga olinadi: 
a) ishlab chiqarilayotgan mahsulotning tarkibiga kiradigan, uning asosini 
tashkil etadigan yoki uni tayyorlashda (ishlab chiqarishda) zarur tarkibiy qismlar 
hisoblaniladigan xom-ashyo va asosiy materiallar; 
b) mahsulot ishlab chiqarishda yoki xo‘jalik ehtiyojlari uchun sarflanadigan, 
texnik maqsadlar va ishlab chiqarish jarayoniga yordamlashishda ishtirok etadigan 
yordamchi materiallar; 
v) qayta ishlash uchun tayyorlangan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va h.k.; 
g) em-xashak va to‘shamalar. O‘zida ishlab chiqarilgan em-xashak va 
to‘shamalar yil oxirida haqiqiy tannarxiga to‘g‘rilash bilan yil davomida reja 
tannarxi bo‘yicha aks ettiriladi. 
1020 "Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi buyumlar" 
schyotida yig‘ishda va qayta ishlov berishda xarajat talab qiladigan ishlab 
chiqarilayotgan (qurilish) mahsulotni butlash uchun ishlab chiqarish kooperatsiyasi 
tartibida xarid qilingan, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar, tayyor butlovchi 
buyumlar, qurilish detallari va konstruksiyalarining mavjudligi va harakati hisobga 
olinadi. 
Ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik tashkilotlari tomonidan ilmiy-tadqiqot va 
konstruktorlik mavzulari bo‘yicha ilmiy va eksperimental ishlarni o‘tkazish uchun 
chetdan sotib olinadigan butlovchi buyumlarni, maxsus uskunalarni, asboblarni, 
moslamalarni va boshqa qiymatliklarni 1020 "Sotib olingan yarim tayyor 
mahsulotlar va butlovchi buyumlar" schyotida hisobga olinadi. 
1030 "YOqilg‘ilar" schyotida neft mahsulotlari, yoqilg‘i-moylash materiallari 
(YOMM) (neft, benzin, kerosin, dizel yoqilg‘isi, yog‘ va hokazolar), qattiq 
yoqilg‘i (ko‘mir, o‘tin va hokazolar) va gazsimon yoqilg‘i (gaz, gazolin) 
shuningdek, ishlab chiqarish chiqindilari va qattiq yoqilg‘i sifatida ishlatiladigan 
ikkilamchi material qiymatliklarning mavjudligi va harakati hisobga olinadi. 
YOqilg‘i-moylash materiallari (YOMM) uchun talonlardan foydalanilganda ham 
ularning hisobi 1030 "YOqilg‘ilar" schyotida yuritiladi. 
1040 "Ehtiyot qismlar" schyotida mashina, uskuna, transport vositalari va 
boshqalarni ta’mirlash va eskirgan qismini almashtirish uchun mo‘ljallangan 
asosiy faoliyat uchun xarid qilingan yoki tayyorlangan, ehtiyot qismlarning 
mavjudligi va harakati, hamda zahiradagi avtomobil shinalari hisobga olinadi. SHu 
erda ta’mirlash zavodlarida va texnik servis punktlarida korxonaning ta’mirlash 
bo‘limlarida qilingan (yaratilgan) agregatlar, dvigatellar, uskunalar, to‘liq 
komplektli mashinalarning almashish fondi harakati ham hisobga olinadi. 
1050 "Qurilish materiallari" schyotida qurilish konstruksiyalari va detallari, 
bino va inshootlarning qismlari, konstruksiya va detallarini qurish va pardoz qilish, 
qurilish detallarini tayyorlash qurilish va montaj ishlarida ishlab chiqarish 
ehtiyojlari uchun ishlatiladigan shuningdek, boshqa ehtiyojlar uchun chetdan sotib 
olingan va o‘zida ishlab chiqilgan qurilish materiallarining mavjudligi va harakati 
hisobga olinadi. 
1060 "Idish va idishbob materiallar" schyotida idishlarning barcha turlari 
(xo‘jalik inventari sifatida foydalaniladigan idishlardan tashqari) shuningdek, 
idishlar tayyorlash va ta’mirlash uchun mo‘ljallangan materiallar va detallar
(yashiklarni yig‘ish uchun detallar, bochka taxtasi, temir gardish va boshqalar)ning 
mavjudligi va harakati yuritiladi. YUklanadigan mahsulotlarning butligi va 
saqlanishini ta’minlash maqsadida vagonlar, barjalar, samolyotlar, kemalarni 
qo‘shimcha jihozlash uchun mo‘ljallangan buyumlar 1010 "Xom ashyo va 
materiallar" schyotida hisobga olinadi. 
1070 "CHetga qayta ishlash uchun berilgan materiallar" schyotida chetga 
qayta ishlash uchun berilgan materiallarning mavjudligi va harakati hisobga 
olinadi. Bunda materiallarga qayta ishlov berish bilan bog‘liq chetdagi 
korxonalarga to‘langan xarajatlar bevosita qayta ishlashdan olingan buyumlarni 
hisobga oluvchi schyotlarning debetiga olib boriladi. 
1080 "Inventar va xo‘jalik jihozlari" schyotida korxonaning aylanma 
mablag‘lari tarkibiga kiradigan inventarlar, asboblar, xo‘jalik jihozlari va boshqa 
mehnat vositalarining (kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar) mavjudligi va 
harakati hisobga olinadi. 
Ushbu schyotda quyidagi mezonlardan biriga javob beradigan mulk hisobga 
olinadi: 
a) xizmat qilish muddati bir yildan ortiq bo‘lmagan; 
b) xizmat qilish muddatidan qat’i nazar bir birligi (komplekti)ning qiymati 
(sotib olish vaqtida) O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam ish haqi 
miqdorining ellik barobarigacha bo‘lgan buyumlar. Rahbar hisobot yilida 
buyumlarning inventar va xo‘jalik jihozlari tarkibida hisobga olinishi uchun 
qiymatining past chegarasini belgilash huquqiga ega. 
Xizmat qilish muddati va qiymatidan qat’i nazar inventar va xo‘jalik jihozlari 
tarkibiga quyidagilar kiritiladi: 
a) maxsus asboblar va moslamalar (alohida buyurtmani tayyorlash uchun yoki 
ma’lum bir turdagi buyumlarni seriyali va ommaviy ishlab chiqarish uchun 
mo‘ljallangan maqsadli asboblar va moslamalar); 
b) maxsus va sanitar buyumlar, maxsus poyafzal; 
v) yotoq jihozlari; 
g) kanselyariya jihozlari (kalkulyatorlar, stol jihozlari va h.k.); 

d) oshxona va ovqatlanish xonasi jihozlari shuningdek, ovqatlanish xonasi 

choyshablari; 
e) xarajatlari, ularni qurish, qurilish-montaj ishlari tannarxiga olib boriladigan 
vaqtinchalik (titulsiz inshootlar) qurilma va moslamalar; 
j) foydalanish muddati bir yildan kam bo‘lgan almashtiriladigan uskunalar; 
z) ov qurollari (ko‘kan, qopqon, to‘rlar va h.k.). 
Korxonalar mustaqil ravishda inventarlar, asboblar va xo‘jalik jihozlarni 
hisobga oluvchi schyotlarni ularning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatidagi o‘rni va 
roliga qarab ochishlari mumkin. Ularning qiymati foydalanishga berilgan vaqtda 
ishlab chiqarish yoki davr xarajatlariga to‘liq qo‘shiladi. Foydalanishdagi inventar 
va xo‘jalik jihozlarining saqlanishini ta’minlash maqsadida keyinchalik ularning 
hisobi balansdan tashqari 014 "Foydalanishdagi inventar va xo‘jalik jihozlari" 
schyotida sex, ombor va alohida foydalanuvchilar bo‘yicha yuritiladi. 
Inventar va xo‘jalik jihozlari keyinchalik foydalanishga yaroqsiz xolga kelgan 
hollarda ularni balansdan tashqari schyotdan hisobdan chiqarish belgilangan 
tartibda rasmiylashtirilgan hisobdan chiqarish dalolatnomasiga asosan amalga 
oshiriladi. 
1090 "Boshqa materiallar" schyotida yuqorida keltirilgan schyotlarda nazarda 
tutilmagan materiallarning mavjudligi va harakati hisobga olinadi. Bu erda ishlab 
chiqarish chiqindilari (qirqimlar, qirindi va sh.k.); tuzatib bo‘lmaydigan yaroqsiz 
mahsulotlar; asosiy vositalarning chiqib ketishidan olingan moddiy qiymatliklar 
(metallolom, yaroqsiz xom ashyo, eskirgan shinalar, kameralar, yaroqsiz rezina, 
ishlatilgan moy, nigrol va h.k.) hisobga olinadi. 
Qishloq xo‘jaligi korxonalari urug‘liklar, ekish materiallari, (sotib olingan va 
o‘zida ishlab chiqarilgan) kompostlar, mineral o‘g‘itlar, qishloq xo‘jalik ekinlari 
zararkunandalariga qarshi kurashda ishlatiladigan, biologik preparatlar, zaharli 
kimyoviy moddalar, dorilar hamda kimyoviy moddalarni (o‘simlikchilikda, 
chorvachilikda va yordamchi xo‘jalikda) hisobga olish va boshqalar uchun 
qo‘shimcha schyotlarni ochishlari mumkin.
Materiallarning kelib tushishi 1510 "Materiallarni tayyorlash va xarid qilish" 
va 1610 "Materiallar qiymatidagi farqlar" schyotlaridan foydalanilgan holda (agar 
bu korxonaning hisob siyosatida belgilangan bo‘lsa) yoki ushbu schyotlardan 
foydalanilmagan holda aks ettirilishi mumkin. 
Materiallarni ishlab chiqarishga yoki boshqa xo‘jalik maqsadlariga haqiqatda 
sarflanishi (1000) materiallarni hisobga oluvchi schyotlarning kreditida xarajatlarni 
hisobga oluvchi schyotlar bilan bog‘langan holda aks ettiriladi. 
Materiallarni chetga sotish (1000) materiallarni hisobga oluvchi schyotlarning 
krediti va 9220 "Boshqa aktivlarning chiqib ketishi" schyotining debetida aks 
ettiriladi. 
Materiallarni hisobga oluvchi schyotlar (1000)ning analitik hisobi saqlanish 
joylari va ularning alohida nomlari (turlari, navlari, hajmlari va boshqalar) 
bo‘yicha yuritiladi.