Mavzu: O‘qish darslarida ilmiy – ommabop asarlarni o‘tish uslubiyoti Kirish I. Bob

I.BOB. 1.1. Boshlang’ich sinflarda ilmiy-ommabop asarlar.
Ilmiy -ommabop adabiyot bolalar uchun yangi bilimlarning aniq belgilangan ob'ektivligiga ega. U hodisaning belgilarini tasvirlaydi, tarixiy hodisaning mohiyatini ochib beradi, boshqa faktlar va hodisalar bilan bog'liqligini, sub'ektning amaliy qo‘llanilishini ko‘rsatadi.
"Adabiyot" atamasi yozma so‘z bilan mustahkamlangan va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan har qanday inson tafakkuriga tegishli.
Ilmiy -kognitiv (ommabop) adabiyot (bundan buyon matnda - NPL) - bu ilm sohasi mutaxassislari uchun mo‘ljallanmagan fan va uning yaratuvchilari haqidagi asarlar. Unga turli janrlarda yozilgan fundamental va amaliy fanlarning asoslari va individual muammolari, olimlarning tarjimai holi, sayohatlar tavsifi va boshqalar haqidagi asarlar kiradi. Ularda fan va texnika muammolari tarixiy nuqtai nazardan, o‘zaro bog'liqlik va rivojlanishda ko‘rib chiqiladi.NPL va NHL asosan o‘xshashdir, chunki bu ishlarning asosi aniq ilmiy haqiqatdir, ya'ni. ma `lumot. NPL uni o‘quvchiga tushunarli bo‘lgan shaklda taqdim etadi va uning xabar qilingan faktlarga qiziqishini uyg'otadi. NHL muallifning aniq xarakteri va katta san'ati bilan ajralib turadi, ya'ni. tasvir. Bolalar uchun mashhur ilmiy va ilmiy ishlar
Boshlang'ich sinflar uchun adabiyot bo‘yicha maktab o‘quv dasturiga ilmiy-fantastika va ommabop fanlardan qaysi matn va asarlar kiritilganligini ko‘rib chiqing.
Ommabop fanni yozuvchilar, nazariy va adabiy tushunchalar va atamalar haqidagi maqolalar deb atash mumkin. Ularda, ma'lumotlar boshlang'ich sinf o‘quvchisi uchun qulay bo‘lgan tilda, misollar bilan ifodalanish darajasida taqdim etiladi, tk. u kontseptsiyani ilmiy darajada tushunishga hali tayyor emas.
Barcha bolalar ensiklopediyalari ham ilmiy -ommabop kitoblarga tegishli.
Ilmiy va badiiy adabiyot M. Prishvin, B. Jitkov, V. Bianki, N. Sladkov, E. Shima va boshqalar tabiati haqida hikoya va insholar bilan ifodalanadi. Asosan, bolalar adabiyot darslarida ilmiy va badiiy asarlar bilan tanishadilar.
Yosh maktab o‘quvchilari ilmiy va ilmiy va o‘quv adabiyotlarini o‘qishni yaxshi ko‘radilar. Bu bolaning atrofidagi dunyoga faol qiziqishi bilan bog'liq: NPL va NHLda bola o‘zini qiziqtirgan ko‘plab savollarga javob topa oladi. Zamonaviy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yosh o‘quvchilarda bunday kitoblarga qiziqish juda yuqori. Adabiyotni badiiy bo‘lmagan idrok qilish (sodda realizm) bola kitobdan izlayotgan haqiqatni talab qiladi. U badiiy adabiyotni faqat ochiqchasiga an'anaviy janrlarda - ertaklarda tan oladi; badiiy obrazning shartliligi unga hali ham kam qo‘l keladi. Bolalar uchun ilmiy va badiiy asarlar ba'zan ertakga o‘xshab ketadi - va bola bu konventsiyani ertak sifatida qabul qiladi, ilmiy -ommabop asarlarda u dunyo haqida kerakli ma'lumotlarni chizadi, lekin ko‘ngilochar shaklda taqdim etiladi. Shuning uchun NPL va NHL bolalar tomonidan yaxshi ko‘riladi.
Ammo, agar biz bolaning adabiy rivojlanishini rag'batlantirmasak va unga rahbarlik qilmasak, u badiiy asarlarni idrok etish qobiliyatidan butunlay mahrum bo‘lishi mumkin, shuning uchun NPL, NHL va badiiy adabiyot o‘rtasidagi nisbatni kuzatish kerak, bolaga asarlarni o‘qishni o‘rgatish kerak. ularning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olish va adabiyotning har xil turlariga mansub asarlarni farqlash. Va siz bu ishni allaqachon boshlang'ich maktabda boshlashingiz kerak.
Birinchidan, biz shakllantiramiz boshlang'ich maktabda ilmiy-ommabop va badiiy adabiyotlarni o‘rganish maqsadlari:
Talabalarda ilmiy bilimlarga qiziqish va unga bo‘lgan ehtiyojni shakllantirish.
Bolalarda o‘qishga bo‘lgan qiziqishni va o‘qishga bo‘lgan ehtiyojni shakllantirish va rivojlantirish.
Bolalarni CLni NPL va NHLdan ajratishga o‘rgatish, shunda ular asarlarni turlarning umumiy xususiyatlarida to‘liq idrok etishadi.
Bolalarni ilmiy va o‘quv adabiyotlarini o‘qishga jalb qilish orqali kognitiv qiziqishni rivojlantirish. Uslubiy konsultatsiya kutubxonachini bolalar va o‘smirlar uchun kognitiv adabiyotlarni o‘qishni kuchaytirish usullari bilan tanishtiradi.

1. 
   O‘quvchilar - bolalar o‘rtasida kognitiv adabiyotlarni o‘qishni tashkil etishga tizimli yondashuv
   

lmiy-ommabop adabiyot -xalq ommasini fan va texnika masalalari, yutuqlari hamda fan arboblari tarjimai xollari bilan tanishtirish uchun moʻljallangan nashrlar (kitob, risola, jur. va boshqalar). Bu nashrlar ilmiy masalaning mohiyatini toʻla saklagan holda uni keng omma uchun tushunarli uslubda bayon etadi, oʻquvchining gʻoyaviy-ilmiy saviyasini oʻstirishga, dunyoqarashini kengaytirishga yordam beradi.
I.-o.a. tarixi kitob bosish ixtiro qilinganidan koʻp asarlar muqaddam (Xitoyda mil. av. 12—10-asrlardan, qad. Misrda mil. av. 2ming yillikning oʻrtalaridan) boshlangan. Oʻrta Osiyoda Abu Nasr Forobiy ("Ilmlarning kelib chiqishi va tasnifi"), Abu Rayhon Beruniy ("Mineralogiya"), Abu Ali ibn Sino ("Donishnoma", "Tib qonunlari"), adabiyotshunos Olim Sha-rafiddinov ("Navoiy hayoti va ijo-di") asarlari I.o.a.ning ayni namunalari boʻla oladi.
Oʻzbekistonda I.-o.a. nashr etish ishi keyingi 60—70 yilda keng avj oldi. Respublikada bunday kitob va risolalarni "Oʻzbekiston", "Fan", "Oʻqituvchi", Abu Ali ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti, "Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti chiqaradi. Mazkur nashriyotlarda "Fan haqida suhbatlar", "Salomatlik— tuman boylik", "Yosh faylasuflar kutubxonasi" kabi turkumlarda I.-o.a.lar nashr etiladi. Respublikada "Fan va turmush", "Tafakkur" jur.lari ilmiy-ommabop vaqtli nashrlar sanaladi.
Jamiyat taraqqiyotida yosh avlod ta’lim-tarbiyasi alohida ahamiyat
kasb etadi. Bunda avvalo, maktabning boshlangʻich sinf oʻquvchilariga,
jumladan, oʻqish kitoblariga e’tibor muhim rol oʻynaydi. Mustaqillik
yillarida ta’limga berilayotgan e’tibor kelajakka e’tibor davlat dasturi
darajasiga koʻtarilgani e’tirofga loyiq. Hozirgi kunda ta’limda rivojlangan
mamalakatlar tajribalardan foydalanilmoqda. Darslikning ham yangidan
yangi avlodlari nashr etilaveradi. Yangiliklarni ta’lim jarayoniga olib
kirish va joriy etish bugungi kun oʻqituvchilarning vazifasi hisoblanadi.
Oʻqish darslari atrof – muhit, insoniy munosabatlar, vatanning oʻtmishi
va hozirgi kundagi va hozirgi kundagi hayoti, unda insonlarning oʻrni
haqidagi oʻquvchilar bilimlarini kengaytiradi, dunyoqarashlarining
shakllanishiga , ma’naviy – axloqiy tarbiyasiga katta ta’sir koʻrsatadi.
Natijada oʻquvchilarda ijobiy –axloqiy sifatlar shakllana boshlaydi,
vatanparvarlik, vatanga muhabbat , insonparvarlik hislari rivojlanadi.
Ilmiy-ommabop maqola va matnlar ifodasi har bir sinfda oʻziga
xos talqinga ega. Ilmiy - ommabop maqolalarni oʻrganishda pedagogik
texnalogiyalarning barcha interfaol usullaridan keng foydalanish mumkin.
Faqat bunda ijtimoiy real voqelik, ijtimoiy hayotdagi hozirjavoblik
hissi ustunligiga koʻra, ma’lumotlar yangilanib, almashtirib borilishini
e’tibordan soqit qilmaslik zarur. Ilmiy –ommabop matn va maqolalar
oʻquvchilarni yoshlikdan zamonga hamnafas, ilmiy – ijtimoiy ahamiyatga
ega dolzarb mavzularni anglashlarida muhim rol oʻynaydi. Turli mavzudagi
ilmiy -ommabop matnlar va maqolalarni endilikda boshlangʻich sinf
oʻquvchilari darsda oʻrganish, unga ijodiy munosabat bildirish, tahlil
qilishga odatlanganlar. 1-4-sinf oʻqish kitoblarida ilmiy – ommabop
matn va maqolalarni mavzu mundarijasi tobora ortib bormoqda.
Boshlangʻich ta’limda ona tilining vazifasi bolaning nutqiy
koʻnikmalarini meyor asosida shakllantirishdan iboratdir. Buning uchun
bolada fikrni ifodalash malakasini oshirish , lugʻaviy birlik zahirasini
koʻpaytirib borish, soʻzlarni oʻzaro biriktirish, gap tuzishga oʻrgatish va
shu bilan birga, oʻz fikrini yozma shaklda toʻgʻri yozishga oʻrgatishdan
iborat.Boshlangʻich sinf oʻqish darsliklaridagi ilmiy ommabop matn va
maqolalar orqali oʻquvchilarda badiiy estetik zavq uygʻotadi.Bunday
maqolalardagi fikr bolaga tez ta’sir qiladi. Oʻqish kitoblaridagi ilmiyommabop matn va maqolalar oʻquvchida tafakkur hosil qilishning
asosiy ifodasi hisoblanadi.