Mavzu: O`quvchilarning diskurs kompetensiyasini rivojlantirishda interfaol ta`lim texnologiyalartidan foydalanish reja: Kirish I bob o‘quvchilarning diskurs kompetensiyasi

2.2.O’quvchilarning diskurs (og’zaki nutq) ko’nikmasini rivojlantirishga oid metod va texnologiyalar
Umumta'lim maktabining katta bosqichida o'quvchilarning og'zaki nutqini rivojlantirish muammosi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki nutq ta'lim maqsadi aloqa vositasi sifatida ishlaydi. Bugungi kunda zamonaviy maktabning maqsadi o'quvchilarning ko'p madaniyatli shaxsini shakllantirishdan iborat bo'lib, bu ularning chet tili haqida ma'lum miqdordagi bilimlarni egallashini, nafaqat tushunish, balki unda erkin muloqot qilish qobiliyatini shakllantirishdan iborat. O. A. Biryukova va D. V. Semenovalar ta'kidlaganidek, "Zamonaviy metodologiya fanida monolog va dialogik shakllarda o'z og'zaki nutqini yaratish qobiliyatini shakllantirish chet tilini o'qitishning asosiy maqsadi sifatida belgilanadi va chet tili tushunchasi orqali ifodalanadi. Ma'lumki, kommunikativ kompetentsiya juda murakkab ko'p komponentli tuzilishga egadir".
Og'zaki nutq samarali jarayon sifatida talabadan ko'p vaqt va kuch talab qiladi, chunki u til, nutq va kommunikativ kompetensiyalarni ham qamrab olishni talab qiladi. Kommunikativ faoliyat turi sifatida u har bir darsning ajralmas qismi bo'lishi kerak.
O'quvchilarga chet tilini o'rgatishning asosiy maqsadi - umumevropa til kompetensiyasi shkalasi bo'yicha bilishning chegara darajasiga mos keladigan asosiy nutq tuzilmalariga ega bo'lishdir. Nutqni o'rgatish umumta'lim maktabining yuqori bosqichidagi o'quvchilarning haqiqiy ehtiyojlari va qiziqishlariga javob beradigan mavzularga asoslanadi.
O'quvchilarning o'zaro munosabatini rag'batlantirish uchun ijobiy muhit yaratish muhimdir. Bunday muhitda ular xato qilishdan qo'rqmasdan o'z fikrlarini, his-tuyg'ularini va fikrlarini ifoda etishlari mumkin. Talabalar kommunikativ vazifalarni ham samarali bajara oladilar. Uillis (1996) ta'kidlashicha, past stress muhitini yaratish va tildan haqiqiy maqsadlarda foydalanish mazmunli muloqotga erishish yo'lidir va o'zaro ta'sir orqali o'quvchilar nutq ko'nikmalarini egallash imkoniyatiga ega bo’ladilar. Uillis, shuningdek, tilni samarali o'rganish uchun ta'sir qilish, foydalanish va motivatsiya kabi muhim shartlarni ta'kidlaydi. Tilga bunday nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, vazifaga asoslangan ta'lim kommunikativ faoliyatni loyihalashda va og'zaki nutqni rivojlantirish va takomillashtirishda ko'plab afzalliklarni beradi.
Talabalarning muloqotini osonlashtirish uchun nutq faoliyatining ushbu turining o'ziga xos xususiyatlarini hisobgaolish kerak, masalan, motivatsiya, maqsadlilik, faollik, shaxsning shaxsiyati va aqliy faoliyati bilan bog'liqlik, evristika, mustaqillik, sur'at va situativlik. Agar muloqot uchun maqsad va motivlar mavjud bo'lsa, muloqot ishtirokchilarining o'ziga xos xususiyatlari, ularning yoshi, rivojlanish darajasi hisobga olinsa, har qanday nutq vaziyati doirasidagi muloqot akti, albatta, amalga oshiriladi
Ko'pgina ingliz tili o'qituvchilari og’zaki nutq ko'nikmasini rivojlantirish darslarida "talabalarning jimligi" muammosiga duch kelishadi. Buning oldini olish uchun zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta’lim-tarbiyaviy vaziyatni shunday o‘zgartirishni taklif qiladiki, o‘qituvchi “bahssiz hokimiyat”dan e’tiborli va manfaatdor suhbatdoshga, bilish jarayonida sherikga aylanadi.
O'qituvchining vazifasi o'quvchilarning muloqotini osonlashtiradigan ta'limtarbiyaviy ikki tilli vaziyatlarni yaratishdir. O'quvchilarning og'zaki nutqini faollashtirishning eng yaxshi usullari - bu odamning o'zaro ta'siri, ya'ni interfaol texnikasi.
Interfaol ta'lim o'quvchilar va o'quv muhitining o'zaro ta'siriga asoslanadi, bu tajriba sohasi bo'lib, odamlarning munosabatlari va o'zaro ta'siri psixologiyasiga asoslanadi. Bunday trening bilishning birgalikdagi jarayoni sifatida qaraladi, bunda bilimlar birgalikdagi faoliyat jarayonida dialog, polilog orqali olinadi”.
Bundan kelib chiqadiki, bu usullar o'quv jarayoni subyektlarining "tengdoshga" darajasidagi o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi, bunda o'qituvchi va sinf ishtirokchisi bir jamoaning bir qismi bo'lib, ular bir maqsadga erishish uchun ishlaydi. S. B. Suvorova kommunikativ funktsiyalarga asoslangan interfaol o'qitish usullarining o'ziga xos tasnifini taklif qiladi. Ushbu tasnifda barcha usullar uch guruhga bo'linadi:
1) muhokama (dialog, guruh muhokamasi, hayotiy vaziyatlarni tahlil qilish va tahlil qilish);
2) o'yin (didaktik o'yinlar, ishbilarmon o'yinlar, rolli o'yinlar, tashkiliy va faoliyat usullari);
3) interfaol usullarning psixologik guruhi (sezgir va kommunikativ trening, empatiya)
Shuni ta'kidlash kerakki, interaktiv o'zaro ta'sirni o'rgatish ingliz tili darslarida hayotdan olingan o'quv materialidan foydalanishni talab qiladi, bu to'g'ri tashkil etilgan sharoitda o'rganilayotgan tilda tabiiy muloqotga yordam beradi.
XULOSA
Ilmiy manbalarda mazkur muammo yechimiga bag„ishlab maxsus ilmiy konferensiyalar o„tkazilganligi ham qayd etiladi. Bu kabi ilmiy izlanishlar va muammoga nisbatan bildirilgan turlicha qarashlar dialogik diskurs masalasining tilshunoslikda hal qilinish lozim bo„lgan, tadqiqqa muhtoj qirralari mavjud ekanligidan dalolat beradi.
Til sohasida chet tilini kommunikativ metodika bilan o'qitishdan maqsad nutq vaziyati doirasida chet tilida muloqotni og'zaki va yozma shaklda o'rgatishdir. Ma'lumki, og'zaki-nutq muloqotining usuli - bu nutq. Maktabda nutqqa o‘rgatishdan maqsad o‘quvchilarda turli vaziyatlarda og‘zaki muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirishdan iborat. Ijodiy faoliyat ijodiy xususiyatga ega bo'lgan faoliyat jarayonida rivojlanadi, bu o'quvchilarni o'rganishga va hayratga solishga, nostandart vaziyatlarda yechim topishga majbur qiladi. Agar talaba gapirishni, o'qishni, chet tilidagi nutqni eshitishni, yangi narsalarni o'rganishni yaxshi ko'rsa, unda "chet tili" faniga qiziqish borligini aytishimiz mumkin va ma'lum bir muvaffaqiyatga erishish uchun sharoitlar yaratilgan. Ingliz tilini bilishdan tashqari, talabalar o'zlarining shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, kelajakdagi kasbiy faoliyati va kundalik hayotda boshqa odamlar bilan muloqot qilish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni shakllantirish imkoniyatiga ega bo’ladilar.